Gorączka u dziecka – jak mierzyć temperaturę i zbijać gorączkę u dzieci?

Najczęściej podwyższona temperatura u dziecka to objaw niegroźnej infekcji wirusowej. Jednak czasem gorączka – szczególnie, jeśli towarzyszą jej inne objawy - może być zwiastunem niebezpiecznej choroby, która wymaga szybkiej interwencji lekarskiej. W tym artykule przeczytacie, jaka jest prawidłowa temperatura ciała u dzieci, jak definiujemy gorączkę oraz jak prawidłowo mierzyć temperaturę ciała u dziecka lub niemowlęcia. Powiemy też, jak najlepiej zbijać gorączkę u dzieci za pomocą leków i domowych sposobów.

Autorka: Dr n. farm. Maria Kasprzak

Ten artykuł ma charakter wyłącznie edukacyjny, nie służy samoleczeniu i nie może zastąpić indywidualnej konsultacji lekarskiej!

Jaka jest prawidłowa temperatura ciała dziecka?

Zakres prawidłowej temperatury ciała u niemowląt i małych dzieci mieści się w pewnym zakresie i zależy od miejsca pomiaru temperatury.

Temperatura mierzona w odbycie może wynosić od 36,6 do 38,0°C,
Temperatura mierzona w uchu może wynosić od 35,6 do 37,7°C,
Temperatura mierzona pod pachą może wynosić od 35,6 do 37,2°C,
Temperatura mierzona na czole/skroni może wynosić od od 35,6 do 37,9°C.

Temperatura ciała rano może być nawet 0,5-1°C niższa niż wieczorem. Zależy także od tego, czy dziecko dużo się rusza, czy nie jest przegrzane lub przemarznięte, zaraz po obfitym posiłku itp. Aby przekonać się, jaka jest prawidłowa temperatura ciała naszego dziecka, najlepiej wykonać serię pomiarów o różnych porach dnia wtedy, kiedy dziecko jest niewątpliwie zdrowe. Będziemy wtedy orientować się, jaki jest normalny zakres temperatury dla tego konkretnego niemowlaka lub dziecka.

Od jakiej temperatury zaczyna się gorączka u dziecka?

Kiedy temperatura ciała dziecka mierzona w odbycie przekracza 38°C, mówimy o gorączce. Temperatura ciała powyżej 39°C to już wysoka gorączka. Przyjmuje się, że temperatura ok. 37,5 - 38°C to tzw. stan podgorączkowy, czyli temperatura trochę za wysoka, ale jeszcze nie określana mianem gorączki. Czasem podczas wzrostu temperatury dziecko może odczuwać dreszcze, mieć zimne dłonie i stopy. Kiedy wysoka temperatura się ustabilizuje, zazwyczaj cała powierzchnia ciała staje się ciepła. U dzieci poniżej 5 roku życia występują czasem tzw. drgawki gorączkowe.

Jakie są najczęstsze przyczyny gorączki u dziecka?

Gorączka u dzieci lub niemowląt może być objawem wielu chorób i dolegliwości. Najczęściej są to wirusowe infekcje dróg oddechowych, czyli popularne „przeziębienia”, grypa lub choroby grypopodobne. Jakie mogą być inne przyczyny gorączki u dzieci?

Ogólnoustrojowe choroby zakaźne (wirusowe lub bakteryjne): ospa wietrzna, odra, różyczka, świnka, mononukleoza, szkarlatyna i inne,
Zapalenie płuc,
Zapalenie ucha,
Ząbkowanie i związane z nim drobne infekcje,
Bakteryjne zapalenia gardła i migdałków (angina),
Infekcje układu pokarmowego (tzw. „grypa jelitowa”),
Zakażenia układu moczowego,
Tzw. „trzydniówka” lub rumień nagły, czyli przebiegające z gorączką zakażenie wirusami herpes,
Sepsa, czyli zakażenie krwi,
Zapalenie opon mózgowych,
Choroby autoimmunologiczne lub nowotworowe,
Przegrzanie lub udar cieplny,
Odczyny poszczepienne,
Inne.

Jak widać, przyczyn gorączki u dzieci może być bardzo wiele – od błahych (przeziębienie) do naprawdę groźnych dla życia (sepsa czy zapalenie opon mózgowych). Na co więc zwrócić uwagę, kiedy dziecko gorączkuje, co robić i kiedy bezwzględnie udać się do lekarza?

Kiedy gorączka u dziecka jest niebezpieczna?

Im dziecko młodsze, tym groźniejsza może być dlań gorączka. Dlatego w każdym przypadku gorączki u noworodka lub niemowlęcia należy zasięgnąć porady lekarza! Jeśli starsze dziecko choruje na jakiekolwiek choroby przewlekłe lub ma obniżoną odporność, to każdy przypadek gorączki również powinien być zgłoszony lekarzowi. Niepokój powinna też wzbudzać gorączka utrzymująca się powyżej kilku dni, wysoka lub rosnąca gorączka, a także każda gorączka, której towarzyszą niepokojące objawy, na przykład:

Ból brzucha, wymioty lub biegunka,
Niechęć do jedzenia i picia,
Duszność, płytki, przyspieszony oddech lub inne trudności z oddychaniem,
Silny kaszel,
Problemy z oddawaniem moczu (zbyt częste lub zbyt rzadkie oddawanie moczu, ból przy oddawaniu moczu, krew w moczu lub zmieniony kolor itp.),
Osłabienie, ospałość, nadmierna senność,
Sztywne lub zbyt wiotkie mięśnie, drgawki, bóle głowy,
Przyspieszone tętno,
Bóle stawów, mięśni, trudności w poruszaniu się,
Utrata przytomności, majaczenie, pobudzenie, płacz,
Wysypka lub zmiany na skórze,
Inne nietypowe objawy lub zachowanie - każdy rodzic zna swoje dziecko i zwykle może ocenić, czy jego zachowanie i ogólny stan odbiega od normy.

W powyższych przypadkach należy niezwłocznie udać się z dzieckiem do lekarza, bo te objawy mogą wskazywać na poważniejszą chorobą i konieczność specjalistycznego leczenia.

Jak najlepiej mierzyć temperaturę u dzieci?

Choć wielu rodzicom może wydać się to dziwne, u niemowląt i małych dzieci standardem jest pomiar temperatury w odbycie. Wyniki otrzymane tą metodą są najdokładniejsze. Odbyt jest otworem ciała niewystawionym na czynniki zewnętrzne, które mogą spowodować zakłócenia pomiaru. Inne miejsca – pod pachą, na czole, w uchu czy w ustach – podlegają większym wahaniom temperatury. Jednak pomimo mniejszej dokładności zaletą mierzenia temperatury w tych miejscach jest łatwość przeprowadzenia pomiaru, szczególnie na skroni lub w uchu za pomocą termometru bezdotykowego (na podczerwień).

Jaki termometr dla dziecka wybrać?

Decydując się na pomiar temperatury w odbycie należy wybrać termometr o cienkiej końcówce, elektroniczny lub cieczowy (z podziałką). Trzeba dbać o czystość termometru, a po każdym pomiarze dobrze wyczyścić i zdezynfekować końcówkę, np. spirytusem. Obecnie już nie produkuje się termometrów rtęciowych, jednak w zamian dostępne są równie dokładne termometry zawierające płynne stopy innych metali (np. galu i indu), mniej toksycznych niż rtęć.

Jeśli zdecydujemy się na termometr bezdotykowy, należy dokładnie zapoznać się z instrukcją obsługi danego modelu. Termometry bezdotykowe działają na podczerwień, czyli mierzą promieniowanie cieplne wysyłane przez ciało. Niektóre modele służą do pomiaru temperatury na czole lub skroni, a jeszcze inne – w uchu dziecka. Choć takie pomiary narażone są na zakłócenia przez czynniki zewnętrzne, to można przeprowadzić je np. w czasie snu dziecka, nie budząc go. Ich zaletą jest też higiena wynikająca z bezdotykowego użycia i możliwość korzystania z jednego termometru u wielu osób bez niebezpieczeństwa przeniesienia zarazków.

Niezależnie od wybranego rodzaju termometru warto najpierw kilkakrotnie wypróbować go wtedy, kiedy dziecko jest zdrowe, aby przekonać się, jaką uzyskamy prawidłową temperaturę. Później, przy mierzeniu gorączki, należy używać zawsze tego samego termometru i mierzyć temperaturę w tym samym miejscu ciała dziecka.

Jak i kiedy zbijać gorączkę u dziecka?

Podwyższona temperatura jest elementem odpowiedzi odpornościowej organizmu i bierze udział w zwalczaniu infekcji, dlatego nie zawsze zbijanie niskiej lub umiarkowanej gorączki jest konieczne. Jeśli dziecku poza tym nic nie dolega, chętnie je i pije, bawi się – trzeba je po prostu uważnie obserwować i reagować w razie pogorszenia. Jeśli jednak gorączka jest wysoka (lub umiarkowana, ale dziecko źle ją znosi) to należy ją obniżyć. Jak to zrobić?

Po pierwsze – dawać dziecku dużo pić, aby nie dopuścić do odwodnienia. Najlepsze są chłodne lub letnie niegazowane napoje: woda, elektrolity dla dzieci, łagodne herbatki dostosowane do wieku, soki (jeśli nie podrażniają żołądka). Niemowlętom karmionym piersią należy częściej dawać ssać,
Po drugie - nie należy przegrzewać dziecka, trzeba umożliwić odprowadzanie ciepła z organizmu. Okryć lekko, można też robić chłodne okłady na głowę, kark lub nogi.
Czasem może pomóc letnia kąpiel, jednak nie za zimna, aby nie doprowadzić do szoku termicznego lub dreszczy. Wystarczy, że temperatura wody będzie o 1-2 stopnie niższa od temperatury ciała dziecka.
Najważniejszą bronią w walce z gorączką u dzieci są leki przeciwgorączkowe, czyli paracetamol i ibuprofen. Warto pamiętać, że te leki nie leczą infekcji. Służą jedynie do obniżania gorączki i zmniejszania bólu oraz stanu zapalnego, czyli do leczenia objawowego.
Uwaga: niemowlętom i dzieciom poniżej 12 lat nie należy podawać kwasu acetylosalicylowego, czyli aspiryny, polopiryny, etopiryny itp.

Jak stosować leki przeciwgorączkowe u dziecka?

Niemowlęta i małe dzieci nie umieją łykać tabletek, dlatego leki przeciwgorączkowe dla dzieci są dostępne w postaci syropów i zawiesin do podawania doustnego lub w czopkach doodbytniczych. Dawkę leku zawsze dostosowuje się do masy ciała dziecka (a nie do wieku)! O prawidłowe dawkowanie najlepiej zapytać lekarza lub farmaceutę w aptece, odpowiednie instrukcje zawiera także ulotka dołączona do opakowania leku.

Paracetamol (np. Apap, Panadol, Pedicetamol, Fervex Junior) działa przeciwbólowo i przeciwgorączkowo, jest bezpieczny dla dzieci w zalecanych dawkach i jest zalecany jako lek pierwszego wyboru przy gorączce u dzieci.
Ibuprofen (np. Ibuprom, Ibufen, Nurofen, Kidofen) ma działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne; działa mocniej niż paracetamol. Może jednak podrażniać żołądek i w niektórych przypadkach działać toksycznie na nerki. Przeciwwskazaniem do stosowania ibuprofenu jest m.in. odwodnienie (np. przy biegunce lub zakażeniu dróg moczowych), choroby nerek, ospa wietrzna i alergia na pochodne salicylanów. Zwykle podaje się go dzieciom, jeśli paracetamol w danym przypadku nie zadziałał.

Jeśli po podaniu zalecanej dawki paracetamolu gorączka nie spadnie, to po ok. 30 minutach można podać dziecku ibuprofen. Jeśli gorączka jest trudna do opanowania i jeśli nie ma przeciwwskazań, to można te leki stosować na zmianę, np. co 4-6 godzin (raz paracetamol, raz ibuprofen). Aby nie przedawkować żadnego z tych leków, ale i zachować skuteczność leczenia, należy zapytać lekarza lub farmaceutę o schemat i częstotliwość podawania kolejnych dawek u konkretnego dziecka. Ważne, aby dziecko przy tym piło dużo płynów i żeby nie stosować tych leków bez konsultacji z lekarzem dłużej niż 2-3 dni. Jeśli pomimo leczenia wysoka temperatura utrzymuje się, także należy powiedzieć o tym lekarzowi.

Uwaga: zarówno u dzieci, jak i dorosłych nie należy łączyć ibuprofenu z innymi lekami z grupy NLPZ (niesteroidowych leków przeciwzapalnych): np. kwasem acetylosalicylowym (aspiryna, polopiryna, etopiryna, Alka-Seltzer itp.), naproksenem (Aleve, Nalgesin), ketoprofenem (Ketonal), diklofenakiem, metamizolem (Pyralgina). Istnieją także inne leki NLPZ, również dostępne bez recepty, których nie należy zażywać równocześnie, dlatego w przypadku stosowania któregoś z leków przeciwbólowych, przeciwgorączkowych i przeciwzapalnych zapytaj lekarza lub farmaceutę, czy możesz bezpiecznie przyjmować inne leki.