Uwaga! Ten artykuł ma charakter wyłącznie edukacyjny, nie służy samoleczeniu i nie może zastąpić indywidualnej porady lekarza lub wykwalifikowanego dietetyka.
Oporność na insulinę to dość często występujące zaburzenie metaboliczne. Insulinooporność sama w sobie nie jest chorobą, jednak często współwystępuje z innymi chorobami i może prowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2.
Co to jest insulina?
Insulina to hormon wydzielany przez komórki wysp beta trzustki (łac. insula oznacza „wyspę”). Pełni on wiele ról w organizmie, a jedną z najważniejszych i najlepiej poznanych jest udział w regulacji poziomu glukozy (cukru) we krwi. Po posiłku, kiedy wzrasta poziom glukozy we krwi, trzustka wydziela insulinę, która daje komórkom ciała sygnał do pobierania glukozy, przez co stężenie glukozy we krwi spada, a komórki otrzymują swoją porcję energii. Dodatkowo insulina należy do hormonów anabolicznych, tzn. regulujących metabolizm w kierunku przyrostu masy ciała. Hormonem o działaniu przeciwstawnym do insuliny jest glukagon, również produkowany przez trzustkę – on to w razie potrzeby daje sygnał wątrobie do uwalniania zapasów węglowodanów (glikogenu) i do wzrostu poziomu glukozy we krwi.
Czym jest insulinooporność?
Czasem, wskutek różnych czynników (z których nie wszystkie są dokładnie poznane), komórki organizmu przestają dobrze reagować na insulinę. Następuje efekt zwiększonej tolerancji i wzrastającej oporności na działanie insuliny – ta sama dawka hormonu skutkuje mniejszą odpowiedzią. Właśnie to zjawisko nazywa się insulinoopornością (w skrócie IO) i może dotyczyć komórek różnych narządów, np. mięśni lub wątroby. Aby skompensować efekt oporności i utrzymać stężenie glukozy na odpowiednim poziomie, trzustka produkuje coraz więcej insuliny. Jeśli ten stan utrzymuje się przez dłuższy czas, może nastąpić wyczerpanie komórek beta, które już nie mogą zaspokoić coraz większego zapotrzebowania na insulinę. Wtedy wewnętrzna kontrola poziomu glukozy załamuje się i może dojść do rozwoju cukrzycy typu 2. Insulinooporność najczęściej występuje u dorosłych, a z wiekiem jej ryzyko wzrasta. U dzieci obserwuje się ją rzadziej, choć jest możliwa.
Jakie są przyczyny insulinooporności?
Obecnie przyjmuje się, że insulinooporność może pojawić się jako wypadkowy efekt predyspozycji genetycznych i działania środowiska oraz stylu życia – żywienia, ruchu, snu, stresu, uogólnionego stanu zapalnego, przyjmowanych leków i innych, być może nieznanych jeszcze czynników. Jeśli w twojej rodzinie bliscy krewni cierpieli lub cierpią na insulinooporność, cukrzycę typu 2 lub zespół policystycznych jajników (PCOS), jest większa szansa, że podobne przypadłości rozwiną się u ciebie. Nasze geny, czyli wrodzone predyspozycje organizmu powodują, że styl życia lub inne czynniki mogą łatwiej wyzwolić pojawienie się stanu chorobowego. Jeśli więc masz w rodzinie osoby z IO, cukrzycą lub PCOS, przykładaj większą wagę do regularnej kontroli swojego stanu zdrowia.
Insulinooporność często współwystępuje z otyłością, szczególnie brzuszną. Czy otyłość jest przyczyną IO, czy odwrotnie? Większość lekarzy uważa za prawdziwą tę pierwszą możliwość, jednak nie jest to takie jednoznaczne. Oporność na insulinę prowadzi do zwiększonego jej poziomu, a to sprzyja odkładaniu tłuszczu. Z kolei tkanka tłuszczowa – zwłaszcza ta ulokowana w jamie brzusznej – produkuje substancje (prozapalne, hormony itp.), które dodatkowo obniżają wrażliwość na insulinę i w ten sposób koło się zamyka. Niezależnie od tego, co jest skutkiem, a co przyczyną – IO i otyłość brzuszna to bardzo niedobre połączenie. Innymi czynnikami sprzyjającymi rozwojowi insulinooporności są: przejadanie się, spożywanie dużej ilości cukrów i oczyszczonych węglowodanów, nasyconych kwasów tłuszczowych, brak ruchu, niedostateczna ilość snu, przewlekły stres, przyjmowanie niektórych leków (np. sterydów).
Insulinooporność a inne choroby
Długotrwała insulinooporność może prowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2, a u kobiet w ciąży jest czynnikiem ryzyka rozwoju cukrzycy ciężarnych. Oprócz tego, zaburzenie to współwystępuje także z szeregiem innych chorób. Bardzo często towarzyszy występowaniu zespołu policystycznych jajników u kobiet w wieku rozrodczym. Jest to choroba o podłożu hormonalnym, powodująca zaburzenia owulacji i trudności z zajściem w ciążę. Niektóre inne zaburzenia hormonalne także współwystępują z insulinoopornością. IO jest często powiązana m.in. z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby i dyslipidemią (podwyższonym poziomem cholesterolu i trójglicerydów).
Jakie są objawy insulinooporności?
Objawy IO są często niespecyficzne, czyli łatwe do pomylenia z objawami innych przypadłości. Należą do nich często:
- skłonność do tycia, szczególnie w pasie
- trudności w schudnięciu,
- duży apetyt, częsta chęć na słodycze,
- ciągłe zmęczenie, senność (zwłaszcza po posiłkach),
- problemy ze snem, koncentracją, nastrojem, bóle głowy,
- czasem występują przebarwienia i pogrubienie naskórka, znane jako rogowacenie ciemne.
Jeśli dodatkowo (jako kobieta) masz nieregularne cykle miesiączkowe, trądzik i nadmierne owłosienie, to możesz podejrzewać u siebie insulinooporność wraz z innymi zaburzeniami hormonalnymi.
Jak radzić sobie z insulinoopornością? Po pierwsze – ruch i zdrowy styl życia
Jeśli podejrzewasz u siebie insulinooporność, zgłoś się do lekarza. Lekarz zleci odpowiednie badania – może to być pomiar poziomu cukru i tzw. krzywa cukrowa oraz oznaczenie stężenia insuliny na czczo. Jeśli podejrzenia potwierdzą się – poproś lekarza o poradę i stosuj się do jego zaleceń. Do podstawowych sposobów postępowania przy oporności na insulinę należy zmiana stylu życia. Bardzo ważny jest ruch i ćwiczenia fizyczne, ponieważ wysiłek poprawia wrażliwość tkanek na insulinę i wykorzystanie glukozy. Nie musi to być bardzo intensywny sport – pomaga już około 30 minut umiarkowanego wysiłku dziennie. Może to być żwawy spacer, nordic walking, rowery, pływanie, bieg – wybierz taki rodzaj ruchu, który sprawia ci przyjemność i który ci służy. Ruch sprzyja chudnięciu, a zmniejszenie masy ciała jest mocno zalecane przy IO. Jednak korzyści z ruchu i wysiłku fizycznego są wyraźne nawet kiedy nie możesz schudnąć. Nie zrażaj się tym i kontynuuj swoje ćwiczenia niezależnie od tego, czy dzięki temu chudniesz, czy nie.
Oprócz ruchu zadbaj o dobry sen i swoje zdrowie psychiczne. Brak dobrego, głębokiego snu i przewlekły stres podwyższają poziom kortyzolu – hormonu, który sprzyja wysokiemu stężeniu glukozy we krwi i zwiększa oporność na insulinę.
Po drugie – dieta. Co jeść przy insulinooporności?
Drugim filarem postępowania przy IO (oprócz wysiłku fizycznego) jest dieta. Nie należy się przejadać, aby nie zmuszać trzustki do nadmiernej produkcji insuliny. Unikaj produktów, które powodują znaczny wzrost poziomu glukozy po posiłku i duży wyrzut insuliny, czyli stosuj dietę o niskim indeksie glikemicznym i insulinowym. Czego należy unikać?
Przede wszystkim cukrów prostych (słodyczy, słodzonych napojów, soków owocowych i niektórych owoców) i oczyszczonej skrobi (białego pieczywa, białego ryżu, ziemniaków, itp.). Warto też ograniczyć tłuszcze nasycone i tłuszcze trans (przede wszystkim tłuszcze zwierzęce i utwardzane margaryny). Wybieraj węglowodany pochodzące z pełnoziarnistych zbóż, produkty bogate w błonnik (warzywa, owoce), tłuszcze nienasycone (oleje roślinne, orzechy, ryby) oraz pełnowartościowe białko (jaja, chudy nabiał, chude mięso, rośliny strączkowe). Jedz produkty jak najmniej przetworzone, nierozgotowane i świeże. Zadbaj o właściwe spożycie witamin i mikroelementów. Pij zieloną herbatę bogatą w antyoksydanty, sięgnij po przyprawy – imbir, cynamon cejloński, kurkumę – wspomagają one metabolizm węglowodanów. Jeśli nie możesz żyć bez słodyczy – spróbuj naturalnych słodzików, np. stewii, ksylitolu, erytrolu. Unikaj alkoholu!
Jeśli masz trudności z samodzielnym ułożeniem diety, zasięgnij porady wykwalifikowanego dietetyka. Dla edukacji i inspiracji możesz też skorzystać z różnych książek kucharskich, z przepisami na potrawy zalecane przy insulinooporności. Takie poradniki i książki z przepisami kulinarnymi – szczególnie, jeśli są napisane przez dietetyków i specjalistów od żywienia - mogą stać się nieocenioną pomocą przy układaniu codziennego jadłospisu. Przekonasz się, że pomimo konieczności przestrzegania diety, twoje posiłki będą smaczne i urozmaicone, i nawet nie poczujesz, że czegoś się wyrzekasz!
Leki i suplementy diety – tylko pod kontrolą lekarza
Czasem ruch i dieta nie mogą nie wystarczyć. W stanie przedcukrzycowym, szczególnie u osób otyłych, lekarz może przepisać leki uwrażliwiające na insulinę, aby opóźnić pojawienie się cukrzycy typu 2 lub nawet zapobiec mu. Najczęściej jest to metformina, podstawowy lek stosowany od lat przy IO i cukrzycy typu 2. Bardzo często metformina jest także przepisywana kobietom chorym na PCOS, które chcą zajść w ciążę. Zamiast – lub obok – metforminy lekarz może zalecić także przyjmowanie suplementów z mio-inozytolem, który także do pewnego stopnia poprawia wrażliwość na insulinę i płodność przy zespole policystycznych jajników. Inozytol jest składnikiem wielu cząsteczek sygnałowych w komórkach i jest produkowany w naszym organizmie. Czasem jednak jest go zbyt mało i wtedy warto przyjmować inozytol w pożywieniu.
Zanim jednak zastosujesz jakiekolwiek leki bez recepty lub suplementy diety, porozmawiaj z lekarzem, szczególnie jeśli zamierzasz zajść w ciążę lub jesteś w ciąży. Jednak nawet kiedy bierzesz leki, nie rezygnuj z ruchu, diety i zdrowego stylu życia.
Pamiętaj o tym, co powiedział szesnastowieczny lekarz nadworny Stefana Batorego, Wojciech Oczko: „Ruch jest w stanie zastąpić prawie każdy lek, ale wszystkie leki razem wzięte nie zastąpią ruchu” i o tym, co rzekł niegdyś starożytny ojciec medycyny Hipokrates: „Niech pożywienie będzie twoim lekarstwem, a lek twoim pożywieniem”. Te słowa do dziś nie straciły na aktualności.
Więcej podobnych artykułów znajdziesz na Empik Pasje w dziale Poradniki.
Bibliografia
- Napiórkowska L., Franek E.: Insulinooporność a stan przedcukrzycowy. Post. Nauk Med. 2017; 2: 84–88, link: http://www.pnmedycznych.pl/wp-content/uploads/2017/02/pnm_2017_084-088.pdf (dostęp 08.03.2021)
- Matulewicz N., Karczewska-Kupczewska M.: Insulinooporność a przewlekła reakcja zapalna. Post. Hig. (online) 2016; 70: 1245–1257, link: https://phmd.pl/api/files/view/11705.pdf (dostęp 08.03.2021)
- Govers E., Slof E.M., Verkoelen H. i wsp.: Guideline for the Management of Insulin Resistance. Int. J. Endocrinol. Metab. Disord. 2015; 1 (3), link: https://sciforschenonline.org/journals/endocrinology/IJEMD-1-115.php (dostęp 08.02021)
Źródło zdjęcia: shutterstock.com
Komentarze (0)