Trądzik a zaburzenia hormonalne – przyczyny i sposoby leczenia trądziku

Hormony a trądzik – skąd się biorą pryszcze?

Trądzik jest bardzo częstą chorobą skóry. Przyczyną trądziku jest nadmierne wydzielanie łoju (sebum) przy jednoczesnym zwiększonym rogowaceniu naskórka w okolicach porów skóry. Łój wypełnia pory, czyli mieszki włosowe, w których znajdują się ujścia gruczołów łojowych. Zrogowaciały naskórek powoduje jednak ich zatkanie i sebum nie może wydostać się na zewnątrz. Pory rozszerzają się, czasem pękają i ulegają zakażeniu bakteriami Propionibacterium acnes. Dochodzi do powstawania zaskórników i krost (pryszczy),  a w cięższych przypadkach – ropni, przetok, cyst lub torbieli. Zmiany występują przede wszystkim na twarzy, a często także na plecach i klatce piersiowej.

Można zapytać: jaki ma to związek z hormonami? Hormony - przede wszystkim androgeny – regulują funkcjonowanie skóry, w tym wydzielanie łoju i keratynizację naskórka, a także wzrost lub wypadanie włosów, dlatego zaburzenia hormonalne mogą dawać takie objawy, jak łojotok, trądzik, nadmierne owłosienie u kobiet (hirsutyzm), a czasami łysienie. Większość przypadków trądziku występuje u nastolatków, czyli w okresie, kiedy w organizmie następują duże zmiany hormonalne związane z dojrzewaniem płciowym. Po osiągnięciu dojrzałości i równowagi hormonalnej, „pryszcze” najczęściej zanikają. Przewlekły trądzik w dorosłym wieku także jest zazwyczaj związany z zaburzeniami hormonalnymi, szczególnie z nadmiarem androgenów lub zwiększoną wrażliwością skóry na androgeny (tzw. trądzik androgenny).

Trądzik młodzieńczy – „burza hormonalna” okresu dojrzewania

Nie jest przypadkiem, że większość osób cierpiących na trądzik to młodzież. Okres dojrzewania jest czasem „burzy hormonalnej”, kiedy organizm zaczyna wytwarzać hormony płciowe w dużych ilościach, a w całym ciele zachodzą wielkie zmiany. Przez kilka lat, dopóki ciało chłopca lub dziewczyny nie osiągnie dojrzałości i równowagi hormonalnej, owa „burza” daje się odczuć również na skórze. Gruczoły łojowe są pobudzane do działania przez androgeny i inne hormony, a łojotok i nadmierne rogowacenie naskórka mieszków włosowych powodują powstawanie zaskórników i pryszczy. Stężenie androgenów, czyli męskich hormonów płciowych, jest większe u chłopców, niż u dziewcząt, dlatego chłopcy częściej cierpią na ciężkie postacie trądziku. Jednak po okresie dojrzewania sytuacja się odwraca i w dorosłym życiu to kobiety częściej chorują na trądzik, niż mężczyźni.

Trądzik dorosłych – trądzik androgenny

Czasem trądzik występuje także u osób po 20, a nawet po 30 roku życia. U dorosłych kobiet, które cierpią na trądzik z reguły występują też inne dolegliwości wskazujące na zaburzenia hormonalne – np. zespół policystycznych jajników (PCOS) i hirsutyzm (nadmierne owłosienie), związane z podwyższonym poziomem androgenów, czyli męskich hormonów płciowych.

Androgeny – m.in. androstendion, testosteron lub dihydrotestosteron - naturalnie występują nie tylko u mężczyzn. U kobiet androgeny są produkowane przez jajniki i nadnercza, choć ich poziom jest normalnie znacznie niższy niż u mężczyzn. Kiedy androgenów jest zbyt dużo, nadmiernie stymulują skórę do wydzielania łoju i rogowacenia, co prowadzi do trądziku. Niekiedy trądzik występuje nawet przy normalnym poziomie androgenów – prawdopodobnie dlatego, że u niektórych osób skóra nadmiernie reaguje nawet na fizjologiczne stężenia hormonów.

Leczenie trądziku – miejscowe i ogólnoustrojowe

Sposób leczenia trądziku zależy przede wszystkim od nasilenia choroby i od indywidualnych preferencji pacjenta lub pacjentki. Lżejsze postaci trądziku leczy się zwykle miejscowo, tzn. za pomocą kremów, maści lub żeli stosowanych bezpośrednio na skórę objętą zmianami. Najważniejszymi grupami leków stosowanymi na skórę są środki regulujące złuszczanie naskórka, antybiotyki i retinoidy.

• Środki komedolityczne i keratolityczne, tzn. likwidujące zaskórniki i ułatwiające złuszczanie naskórka, bardzo często dostępne bez recepty. Są to przede wszystkim kwas azelainowy, kwas salicylowy i nadtlenek benzoilu. Dodatkowo te substancje pomagają rozjaśniać blizny potrądzikowe. Nadtlenek benzoilu również działa zabójczo na bakterie Propionibacterium acnes, a co ważne – nie powoduje powstawania szczepów bakterii opornych. Często stosuje się go w połączeniu z antybiotykiem. Czasem nadtlenek benzoilu czy kwas azelainowy mogą powodować podrażnienia skóry i nadwrażliwość na słońce, dlatego wybór danego preparatu i dawkowanie zależy od indywidualnej reakcji na leczenie.
• Antybiotyki. Maści, kremy lub żele z antybiotykami (np. erytromycyną lub klindamycyną) mają za zadanie ograniczyć kolonizację gruczołów łojowych przez bakterie. Ich zaletą jest to, że rzadko powodują podrażnienia, mają jednak dużą wadę: powodują powstawanie szczepów opornych na antybiotyki. Stosuje się je więc zawsze z przepisu lekarza, zwykle razem z innymi lekami (np. nadtlenkiem benzoilu), które ograniczają powstawanie lekooporności. Nie należy stosować antybiotyków na własną rękę! Takie postępowanie może na dłuższą metę bardziej zaszkodzić, niż pomóc.
• Retinoidy, czyli pochodne witaminy A, np. izotretinoina, tretinoina, tazaroten, adapalen. Retinol, czyli witamina A bierze udział w regulacji czynności skóry, m.in. złuszczania naskórka i produkcji sebum. Syntetyczne pochodne retinolu są tak zmodyfikowane, że ich działanie jest o wiele silniejsze, niż naturalnej witaminy A. Są skuteczne nawet w cięższych postaciach trądziku, jednak mogą powodować działania niepożądane: podrażnienie i nadmierne wysuszenie skóry, łuszczenie, nadwrażliwość. Leki te są wydawane na receptę, warto wiedzieć, że retinoidy uszkadzają płód (mają działanie teratogenne), dlatego przez co najmniej miesiąc przed rozpoczęciem leczenia, w czasie leczenia i co najmniej miesiąc po jego zakończeniu należy stosować skuteczną antykoncepcję!

W ciężkich przypadkach trądziku, kiedy leki na skórę nie wystarczają, lekarz – dermatolog, endokrynolog lub ginekolog - może przepisać także leczenie ogólnoustrojowe, najczęściej w postaci tabletek doustnych. Tutaj często wykorzystuje się leki hormonalne – szczególnie u dorosłych kobiet, u których trądzik jest spowodowany zaburzeniami hormonalnymi, a także retinoidy i antybiotyki – wszystkie są wydawane na receptę.

• Leki hormonalne. Trądzik o podłożu hormonalnym (np. androgenny) często można leczyć za pomocą środków antykoncepcyjnych. Estrogeny zawarte w tabletkach antykoncepcyjnych osłabiają działanie androgenów, co w wielu przypadkach pozwala znacznie poprawić stan skóry. Takie leczenie jest zawsze prowadzone pod kontrolą lekarza i musi być poprzedzone badaniem poziomu hormonów (np. testosteronu, androstendionu, DHEA), aby ustalić, czy przyczyną trądziku są rzeczywiście zaburzenia hormonalne. Lekarz musi też przeprowadzić staranny wywiad, aby wykluczyć ewentualne przeciwwskazania do stosowania leków hormonalnych.
• Retinoidy, czyli np. izotretioninę, można także stosować doustnie, jeśli leczenie miejscowe nie pomaga. Tabletki z retinoidem zawsze przepisuje lekarz, który powinien także poinformować o możliwych działaniach niepożądanych, a w przypadku kobiet – o konieczności stosowania skutecznej antykoncepcji – jest to jeszcze ważniejsze, niż w przypadku retinoidów stosowanych na skórę!
• Doustne antybiotyki stosuje się w przypadkach ciężkiego trądziku ropnego przebiegającego z zakażeniem skóry. Leczenie trwa zwykle długo – nawet przez kilka tygodni lub miesięcy i należy je prowadzić ściśle według zaleceń lekarza.

Leczenie trądziku, niezależnie od przepisanej przez lekarza metody, jest często procesem długotrwałym i wymagającym systematyczności, a na efekty trzeba cierpliwie poczekać. Należy też pamiętać o codziennej pielęgnacji skóry i prowadzeniu zdrowego trybu życia, co w wielu przypadkach wspomaga efekty leczenia.

Pielęgnacja skóry trądzikowej i domowe sposoby na trądzik

Cerę trądzikową należy także odpowiednio pielęgnować. Wbrew obiegowym opiniom, nie należy jej nadmiernie przesuszać i szorować. Pielęgnacja skóry łojotokowej i trądzikowej musi być łagodna i systematyczna. Należy wybierać specjalistyczne dermokosmetyki do cery trądzikowej i jednocześnie wrażliwej, które zapewnią odpowiednie nawilżenie i łagodzenie podrażnień, ale nie spowodują zatkania porów (czyli nie będą działać komedogennie).

 W czasie aktywnych zmian chorobowych nie należy stosować peelingów, złuszczania, ani innych drażniących zabiegów kosmetycznych. Należy też unikać drapania i wyciskania pryszczy i zaskórników, aby nie dopuścić do powstawania blizn i zakażeń. Łatwiej jest to jednak powiedzieć, niż wykonać. Każdy wie, jak trudno powstrzymać się od wyciskania pryszczy. Jeśli więc wyciśnięcie krosty jest absolutnie nie do uniknięcia, należy wykonać to delikatnie, czystymi rękami, najlepiej przez chusteczkę, a przed „zabiegiem” i po nim miejsce należy dokładnie zdezynfekować.

Warto też zadbać o dobrą dietę. Często pomocne bywa uzupełnianie witamin z grupy B (nie należy tylko przesadzać z witaminą B12), które naturalnie występują np. w drożdżach. Preparaty z drożdży, lub świeże drożdże piekarskie zalane wrzątkiem wody lub mleka to środek na trądzik stosowany od dziesięcioleci. Niektórym osobom pomaga też unikanie pewnych produktów, np. czekolady lub nabiału. Jest to jednak kwestia indywidualna i nie ma jednej, uniwersalnej „diety trądzikowej”. Nie do przecenienia jest też dobry sen i relaksująca aktywność fizyczna. Dzięki temu można wspomóc organizm w radzeniu sobie ze stresem, który (poprzez wydzielane przez nadnercza hormony stresu) często zaostrza problemy ze skórą.

Podsumowując – trądzik można i należy skutecznie leczyć. Czasem może być potrzebna konsultacja specjalisty – dermatologa, endokrynologa lub ginekologa, który pomoże ustalić przyczyny trądziku i wdrożyć odpowiednie leczenie. Przestrzeganie zaleceń lekarza i odpowiednia pielęgnacja pomogą złagodzić objawy i zachować zdrową skórę.

Więcej porad znajdziesz na Empik Pasje w dziale Zdrowie.

Bibliografia:

1. „Trądzik zwyczajny: patogeneza i leczenie”. Konsensus Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, Przegl Dermatol 2012, 99, 649–673. Do pobrania ze strony: https://www.ptderm.pl/dokumenty-do-pobrania (dostęp 009.2021)
2. „Rola czynników hormonalnych w etiopatogenezie i terapii trądziku pospolitego”. Michał Sobjanek, Małgorzata Sokołowska-Wojdyło, Wioletta Barańska-Rybak, Roman Nowicki, Adam Włodarkiewicz, Post Dermatol Alergol 2006; XXIII, 6: 266–27 Link: http://nedo.gumed.edu.pl/wszpziu/Prace%20licencjackie%20i%20magisterskie/Rola%20czynnik%F3w.pdf (dostęp 01.09.2021)