Co to jest atopowe zapalenie skóry? Przyczyny i objawy AZS

Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła, niezakaźna choroba o podłożu zapalnym i alergicznym. Pierwsze objawy pojawiają się najczęściej u niemowląt lub małych dzieci, choć w późniejszym wieku także można zachorować. Jednak to właśnie najmłodsi stanowią najliczniejszą grupę chorych na AZS: choruje około 5-20% dzieci i do 3% dorosłych. Oznacza to, że w wielu przypadkach z atopowego zapalenia skóry można „wyrosnąć” – to dobra wiadomość dla większości chorych. Skłonności do atopii są w dużej mierze dziedziczne, tzn. dzieci, których rodzice lub rodzeństwo chorowało na AZS, mają o wiele większe prawdopodobieństwo zachorowania, niż osoby nieobciążone genetycznie.

Sucha, mocno swędząca skóra, nawracające zmiany skórne, czyli egzema (wyprysk): krostki, sączące ranki lub suche, zaczerwienione i łuszczące się miejsca, wrażliwość na podrażnienia – to wszystko mogą być objawy atopowego zapalenia skóry. Egzema występuje najczęściej na twarzy, dłoniach, zgięciach łokci i kolan, a czasem w innym miejscach. Bywa, że w skrajnych przypadkach zajęta jest cała skóra (nazywa się to erytrodermią).

Atopia oznacza także często występowanie nie tylko zapalenia skóry, ale również alergii pokarmowych, astmy, uczulenia na alergeny wziewne – kolejne następowanie po sobie tych objawów to tzw. marsz alergiczny. Jednak rozwojowi choroby można do pewnego stopnia zapobiegać, a jeśli już wystąpi – leczyć i łagodzić jej objawy. I chociaż leczenie wymaga cierpliwości i systematyczności, to najczęściej przynosi dużą poprawę, pozwala wydłużyć czas remisji (przerwy w objawach) i znacznie poprawić jakość życia.

Jak radzić sobie z atopowym zapaleniem skóry? Każdy chory musi pamiętać o trzech podstawowych filarach terapii: właściwej, codziennej pielęgnacji skóry, unikaniu alergenów i czynników drażniących oraz o stosowaniu leczenia przepisanego przez lekarza.

krem na AZS

Profilaktyka i leczenie AZS. Zasada pierwsza: emolienty i pielęgnacja skóry

Pierwszą oraz najważniejszą zasadą profilaktyki i leczenia atopowego zapalenia skóry jest codzienna, regularna pielęgnacja suchej skóry za pomocą emolientów. To środki, które nawilżają i natłuszczają skórę, zastępując lub uzupełniając naturalną barierę lipidową naskórka, która u chorych na AZS jest trwale uszkodzona. Dzięki stosowaniu emolientów unika się przesuszenia i podrażnienia skóry, można też zapobiegać nawrotom objawów i wydłużać okresy remisji.

U niemowląt obarczonych ryzykiem wystąpienia atopowego zapalenia skóry należy rozpocząć stosowanie emolientów już od pierwszego dnia życia – czasem pozwala to uniknąć rozwoju AZS. Emolienty to przede wszystkim maści, kremy i emulsje, mleczka i balsamy, które stosuje się do smarowania twarzy i ciała, a także łagodne szampony, emulsje, płyny lub inne preparaty do mycia ciała i włosów.

Emolienty składają się z kilku rodzajów składników. Należą do nich:

  • Składniki okluzyjne, czyli ograniczające utratę wody przez skórę. Są to np. wazelina i parafina ciekła, czyli oleje mineralne, oleje silikonowe (dimetikon, cyklometikon, siloksany) itp.,
  • Substancje nawilżające i zatrzymujące wodę w naskórku. Najpopularniejszym i najlepiej tolerowanym składnikiem nawilżającym jest gliceryna (glicerol), może być nim także pantenol, mocznik (urea), kwas hialuronowy lub inne,
  • Składniki natłuszczające, czyli pomagające odbudować barierę lipidową naskórka. Należą do nich rozmaite oleje, tłuszcze i cholesterol.

Oprócz tego emolienty zawierają też składniki poprawiające ich konsystencję, emulgatory, pozwalające na dobre wymieszanie wody i składników tłuszczowych, środki łagodzące podrażnienia, np.  alantoinę lub pantenol, czasem także witaminy (najczęściej A, E i PP/B3) oraz konserwanty, przedłużające trwałość i zapobiegające rozwojowi bakterii. Ze względu na to, że AZS to choroba alergiczna, to emolienty dla „atopików” zwykle nie zawierają środków zapachowych, barwników i składników potencjalnie drażniących.

Emolienty należy stosować codziennie, kilka razy dziennie, nawet w czasie remisji. Przy prawidłowym stosowaniu, do pielęgnacji dziecka można zużyć około 200 gramów emolientów na tydzień, a do pielęgnacji osoby dorosłej – nawet do pół kilograma tygodniowo. Każdy chory musi wypróbować, jaki rodzaj emolientu odpowiada mu najbardziej. Niektórzy dobrze tolerują emolienty na bazie olejów mineralnych (np. Mediderm, Oilatum, Lipobase), inni wolą emolienty zawierające naturalne oleje roślinne lub inne tłuszcze (np. Emotopic), lub mieszane i z dodatkiem innych składników (np. Emolium, Cetaphil, Oillan, Bepanten, Lipikar). Emolienty dla osób z AZS są hipoalergiczne, a większość z nich można stosować nawet u noworodków i niemowląt.

krem na AZS 1

Domowe sposoby na atopowe zapalenie skóry - kąpiele

Aby przynieść ulgę suchej, podrażnionej skórze, można zastosować także domowe metody pielęgnacji. Pomocne mogą być np. kąpiele w roztworze krochmalu, czyli mąki ziemniaczanej. Kilka łyżek mąki ziemniaczanej należy rozprowadzić w wannie letniej wody i zażyć kąpieli (lub wykąpać dziecko). Nawilżająco działa też wywar z siemienia lnianego dodany do kąpieli. Do wody można też dodać nieco specjalnej emulsji emolientowej, gliceryny aptecznej lub oliwki dla niemowląt, jeśli chory dobrze ją toleruje.

Należy pamiętać, że kąpiele nie powinny być zbyt długie (kilka minut wystarczy), ani gorące, aby dodatkowo nie podrażniać i nie wysuszać skóry. Optymalna temperatura wody to 32-37°C (woda letnia do lekko ciepłej), zależnie od osobistych preferencji.

krem

Profilaktyka i leczenie AZS. Zasada druga: unikanie alergenów i czynników drażniących, właściwe odżywianie

Ponieważ atopowe zapalenie skóry to choroba o podłożu alergicznym i zapalnym, chorzy powinni unikać substancji, które powodują u nich uczulenie lub podrażnienie. U niemowląt i dzieci z atopowym zapaleniem skóry są to najczęściej alergeny pokarmowe: mleko, jaja, soja, orzeszki ziemne (arachidowe), u starszych – częściej są to alergeny kontaktowe lub wziewne. U dzieci karmionych piersią, pogorszenie stanu może wywołać spożycie alergizującego pokarmu przez matkę. Dlatego kobiety karmiące powinny uważnie obserwować swoje dzieci i unikać pokarmów, po których niemowlę ma objawy uczulenia. Należy przy tym pamiętać, że długie karmienie piersią jest jednym z najlepszych sposobów na złagodzenie objawów u niemowlęcia z alergią i atopowym zapaleniem skóry. Jeśli karmienie piersią jest niemożliwe, a mały „atopik” ma alergię na mleko krowie i kozie, to może dostawać hipoalergiczne preparaty mlekozastępcze, które nie wywołują uczulenia.

Zarówno u dzieci, jak i dorosłych z AZS należy także unikać stosowania drażniących, perfumowanych kosmetyków, zasadowych mydeł, mocnych detergentów, chlorowanej wody. Należy nosić miękkie, przewiewne ubrania, najlepiej bawełniane. Wełna i ubrania z tworzyw sztucznych bardzo często drażnią skórę osób z atopią. Wszelkie alergeny: kurz, sierść zwierząt, pyłki roślin – powinny być w miarę możliwości eliminowane z otoczenia chorego. Do sprzątania i prania ręcznego warto używać rękawic, jeśli nie ma nikogo, kto wyręczyłby nas tej pracy. Dobra rada: aby uniknąć podrażnień wskutek kontaktu spoconej skóry dłoni z gumową rękawicą, można posmarować ręce kremem ochronnym i założyć cienkie rękawiczki bawełniane, a dopiero na nie – gumowe rękawice robocze.

krem 2

Profilaktyka i leczenie AZS. Zasada trzecia: leczenie pod kontrolą specjalisty

Równie ważnym, jak pielęgnacja i unikanie podrażnień, elementem radzenia sobie z AZS, jest przestrzeganie zaleceń lekarza. Medycyna dysponuje wieloma lekami, które pomagają łagodzić objawy atopowego zapalenia skóry, jednak należy wiedzieć, jak je stosować. Leczenie AZS najczęściej prowadzi lekarz alergolog lub dermatolog. Jak leczy się atopowe zapalenie skóry?

  • Glikokortykosteroidy - to leki przeciwzapalne, które stanowią podstawową broń w walce z AZS. Można je stosować na skórę, (w postaci maści, kremów i aerozoli) a w najcięższych przypadkach – także doustnie lub w zastrzykach. Steroidy są bardzo skuteczne, jednak należy stosować je dokładnie według wskazań lekarza lub instrukcji w ulotce leku. Nie wolno stosować sterydów na skórę twarzy i powiek! Nadużywane steroidy mogą powodować działania niepożądane: atrofię skóry, zwiększone ryzyko infekcji, zaburzenia hormonalne, a z czasem – tolerancję i „uzależnienie” skóry, co skutkuje gwałtownym nawrotem objawów po odstawieniu leku. Do najczęściej stosowanych steroidów należą m.in.: hydrokortyzon, flutikazon, alklometazon, betametazon, metyloprednizolon. Są dostępne jedynie na receptę, za wyjątkiem kremów zawierających 0,5-1% octanu hydrokortyzonu.
  • Inhibitory kalcyneuryny: takrolimus i pimekrolimus. Są to leki immunosupresyjne, czyli osłabiające odpowiedź układu odpornościowego – dzięki temu łagodzą stany zapalne, które są skutkiem nadmiernej reakcją immunologicznej. Do leczenia AZS stosuje się je najczęściej zewnętrznie, w postaci maści i kremów (np. Protopic, Elidel). W odróżnieniu od sterydów, mogą być stosowane na skórę twarzy. Są dostępne wyłącznie na receptę.
  • Leki przeciwhistaminowe. Są to leki hamujące działanie histaminy, biorącej udział w przebiegu reakcji alergicznej. Zmniejszają swędzenie, które bywa bardzo uporczywe, a także inne objawy alergii: katar, zaczerwienienie, opuchnięcie. Niektóre środki przeciwhistaminowe pierwszej generacji (np. hydroksyzyna) działają też uspokajająco i nasennie.
  • Leczenie ogólnoustrojowe. Kiedy leczenie miejscowe nie wystarcza, w cięższych przypadkach AZS lekarz może przepisać leczenie ogólnoustrojowe. Możliwości jest wiele: doustne leki immunosupresyjne (np. cyklosporyna, metotreksat), fototerapia (naświetlanie skóry promieniowaniem UV emitowanym przez specjalne lampy medyczne), a w razie potrzeby – kiedy pacjent nie radzi sobie z chorobą, lub kiedy z powodu uporczywego swędzenia nie może spać - także pomoc psychologiczna, leki przeciwświądowe, uspokajające lub nasenne.
  • Pomocniczo: środki przeciwbakteryjne (antybiotyki) i przeciwwirusowe. Skóra atopowa jest bardziej narażona na infekcje. Często zdarzają się infekcje gronkowcem złocistym lub wirusem opryszczki. Wtedy konieczne staje się stosowanie leków eliminujących te patogeny.

Czy atopowe zapalenie skóry jest uleczalne?

AZS to choroba przewlekła, a predyspozycje do niej są w dużej mierze uwarunkowane genetycznie. Niektóre dzieci z atopią „wyrastają” z zapalenia skóry, u innych choroba pozostaje przez całe życie. Czasem objawy atopii ustępują np. astmie lub alergii na pyłki, kurz itp. – takie następowanie po sobie różnych objawów alergii nazywa się „marszem alergicznym”. Jeśli nawet AZS nie minie z wiekiem, to nie znaczy, że dolegliwości trwają bez przerwy. Bywają dłuższe lub krótsze okresy remisji, czyli czas, kiedy objawy się wycofują. Odpowiednia pielęgnacja i leczenie pozwalają wydłużać czas remisji i skracać okresy z objawami AZS. Przy pewnej dozie edukacji, cierpliwości i wsparcia ze strony lekarza i rodziny, atopowe zapalenie skóry można „oswoić” i nauczyć się codziennego życia w swojej delikatnej i wrażliwej skórze. Warto włożyć trochę wysiłku w regularną pielęgnację i leczenie, aby choroba nie przeszkadzała cieszyć się życiem!

Więcej podobnych artykułów znajdziesz na Empik Pasje w dziale Zdrowie.

Zdjęcie okładkowe: Shutterstock