Nagroda Literacka „Nike” 2023 – nominacje

Przed nami 27 edycja nagrody. Wśród dotychczasowych zwycięzców nagrody są tuzy polskiej literatury, jak Olga Tokarczuk, Wiesław Myśliwski czy Tadeusz Różewicz. Są też twórcy mniej znani, ale nie mniej wybitni - Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki czy Marian Pilot. Są też twórcy młodszego pokolenia. Zbigniew Rokita za reportaż „Kajś” dostał Nike mając trzydzieści dwa lata.

Zanim rytualnie ponarzekamy na „Nike” czas zapoznać się z tegorocznymi nominowanymi.

Literacka Nagroda „Nike” 2023. Lista nominowanych

• Andrzej Bieńkowski, „Trzymałem węża w garści”, wyd. Prószyński i S-ka
• Wiktoria Bieżuńska, „Przechodząc przez próg”, wyd. Cyranka
• Anna Bikont, „Cena. W poszukiwaniu żydowskich dzieci po wojnie”, wyd. Czarne
• Konstanty Gebert, „Ostateczne rozwiązania. Ludobójcy i ich dzieło”, wyd. Agora
• Mateusz Górniak, „Trash story”, wyd. Korporacja Ha!Art
• Olga Górska, „Nie wszyscy pójdziemy do raju”, wyd. Drzazgi
• Sabina Jakubowska, „Akuszerki”, wyd. Relacja
• Jarosław Kurski, „Dziady i dybuki. Opowieść dygresyjna”, wyd. Agora
• Natalia Malek, „Obręcze”, wyd. WBPCiAK
• Tomasz S. Markiewka, „Nic się nie działo. Historia życia mojej babki”, wyd. Czarne
• Aleksandra Młynarczyk-Gemza, „Zapiski wariatki”, wyd. Miesięcznik Znak
• Andrzej Muszyński, „Dom ojców”, wyd. Czarne
• Grzegorz Piątek, „Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920-1939”, wyd. W.A.B.,
• Patryk Pufelski, „Pawilon małych ssaków”, wyd. Karakter
• Zyta Rudzka, „Ten się śmieje, kto ma zęby”, wyd. W.A.B.
• Piotr Sommer, „Lata praktyki”, wyd. WBPCiAK
• Katarzyna Szaulińska, „Czarna ręka, zsiadłe mleko”, wyd. Filtry
• Wit Szostak, „Szczelinami”, wyd. Powergraph
• Ilona Wiśniewska, „Migot. Z krańca Grenlandii”, wyd. Czarne
• Małgorzata Żarów, „Zaklinanie węży w gorące wieczory”, wyd. Czarne

W jury Nagrody Literackiej "Nike" 2023 zasiadają: Marek Beylin, Przemysław Czapliński, Inga Iwasiów, (przewodnicząca), Justyna Jaworska, Tadeusz Nyczek, Masza Potocka, Krzysztof Siwczyk, Maria Topczewska, Maria Zmarz-Koczanowicz.

Sprawdź, kto zdobył Nagrodę Literacką Nike 2023
 

 

Nagroda Nike 2023 - nominacje. Proza.

W 2023 roku najstarszego od najmłodszego nominowanego dzieli pół wieku. Tym drugim - najmłodszym - jest Mateusz Górniak, który zadebiutował porywającą powieścią „Trash story”. Na zawsze zapamiętam z niej zdanie: „Kurczak był strasznym patusem”. Oczywiście chodzi o Kurczaka z popularnej kreskówki. Już za chwilę - w oficynie Filtry - ukaże się nowa książka Górniaka, „Dwie powieści ruchu”. Autor robi z literaturą coś, na co nikt od dawna się nie odważył - wykręca ją jak brudną szmatę i sprawdza, co wyleciało do zlewu.
 

 

Poza Górniakiem mamy wielu grzeczniejszych literacko nominowanych i nominowane. Olga Górska i jej „Nie wszyscy pójdziemy do raju” to - w telegraficznym skrócie - powieść o dziewczynie dorastającej w latach 90., która odkrywa, że jest lesbijką. Sabina Jakubowska w „Akuszerkach” inspiruje się zapiskami własnej prababki i tworzy epicką opowieść o kobietach na przełomie wieków XIX i XX. To niezwykle sprawnie napisana powieść, która w ubiegłym roku była fenomenem czytelniczym, jak mi się wydaje - pominiętym przez krytykę. Dobrze, że jury „Nike” o niej przypomniało. Wiktoria Bieżuńska i jej „Przechodząc przez próg” to zachwycająca warstwą językową opowieść o przemocy domowej. Bieżuńska podjęła się trudnego zadania - opowiedzenia historii z perspektywy dziewięcioletniej dziewczynki. I wyszła z tego zadania zwycięsko, o czym świadczy też nominacja do „Nike”.
 

 

„Zapiski wariatki” Aleksandry Młynarczyk-Gemzy to powieść, która nie liczy się z niczym i nikim. Porywająca historia schizofreniczki łączy się tu z rozważaniami o sztuce, psychiatrii, czy kobiecości tworząc wybuchową mieszankę, którą czyta się z oczami szeroko otwartymi. „Ten się śmieje” Zyty Rudzkiej to zamknięcie swoistej trylogii, którą rozpoczęła brawurowa „Krótka wymiana ognia”, za którą Rudzka była w finale „Nike” w 2019 roku. Opowieść o fryzjerce Werze, której umarł dżokej i która udaje się w zaskakującą podróż po mieście i w czasie, będzie w tym roku faworytką do zwycięstwa. W dziale „fikcja” mamy jeszcze Katarzynę Szaulińską i jej zbiór opowiadań „Czarna ręka, zsiadłe mleko” podejmujący tematy takiej jak cielesność, czy zaburzenia psychiczne. Autorka jest psychiatrką i psychoterapeutką, dramatopisarką, scenarzystką komiksów, poetką i publicystką. Wszystko to w jej opowiadaniach ze sobą rezonuje.
 

Wit Szostak w „Szczelinami” stworzył coś niezwykle oryginalnego. Otóż napisał fikcyjny zbiór wierszy fikcyjnej poetki, ukazując jej rozwój poetycki, jak i opisując jej życiowe turbulencje. „Szczelinami” to niezwykle oryginalna gra z tym, czy może być fikcja, powieść i jak mężczyzna może tworzyć wyrazista bohaterki kobiece. Jedna z najdziwniejszych polskich książek ostatnich lat. I do tego napisana - nie zamierzam tego ukrywać - przez jednego z moich ulubionych pisarzy. Alfabetycznie ostatnią pisarką i prozaiczką nominowaną do „Nike” jest Małgorzata Żarów. Jej „Zaklinanie węży w gorące wieczory” zachwyciło krytyków i czytelników. To jeden z najciekawszych przykładów młodej polskiej prozy, która oscyluje między surrealizmem, postapo, a jakąś trudną do uchwycenia atmosferą niesamowitości. Podobnie jak u Rudzkiej, przemierzamy tu Warszawę. Ale to zupełnie inna wyprawa, przywodząca na myśl pulpowe filmy klasy C. Zaskakująca, doskonała literacko robota. Ostatnią prozatorską nominację jest ta dla Andrzeja Muszyńskiego za poetycką opowieść (momentami wręcz przypowieść) o świecie dzieciństwa, „Dom ojców”.
 

 

Kto jeszcze zdobył nominację do „Nike” 2023?

Wybitny poeta i tłumacz poezji, Piotr Sommer za tom „Lata praktyki”, w którym czytelnik znajduje wiersze-sceny, opowieści o przeżytym życiu bez nadmiaru czułostkowości. Obok Sommera, poezję reprezentuje też Natalia Malek i jej ostatni tom, „Obręcze”.

Znowu roi się w Nike od nie-fikcji. Anna Bikont w „Cenie” odkrywa wstrząsającą historię wykupywania żydowskich dzieci z polskich rodzin, które je ukrywały w trakcie wojny i tuż po niej. Wykupywania - trzeba to podkreślić - przez żydowskie organizacje. Ile kosztowało dziecko, jak łatwo stawało się towarem, ale przede wszystkim - jaki był los tych dzieci? Bikont jest mistrzynią reportażu historycznego, a „Cena” to kolejny na to dowód.
 

 

Konstanty Gebert w „Ostatecznym rozwiązaniu” przeprowadza czytelnika przez budzącą grozę historię ludobójstwa, a Jarosław Kurski - wicenaczelny „Gazety Wyborczej”, fundatora nagrody - w „Dziadach i dybukach” opowiada doskonale udokumentowaną historię własnej rodziny. O własnej rodzinie, a właściwie to babce, mówi socjolog Tomasz S. Markiewka w „Nic się nie działo”. Podtytuł „Historia życia mojej babki” zdradza nam treść. To bardzo dokładny, oparty na rozmowach z babcią autora, opis jej życia. Literatura biograficzna, ale też antropologiczna, socjologiczna i historyczna w jednym. O sobie zaś pisze Patryk Pufelski w „Pawilonie małych ssaków”. To dziennik autora, który pracuje jako opiekun zwierząt we wrocławskim zoo. Bywa słodziakowato, ale też smutno i przejmująco. Bywa też tęczowo, co w Polsce oznacza - wcale nie aż tak wesoło. Nie jestem wielkim miłośnikiem tej książki, bo zwyczajnie nie lubię autokreacyjnych dzienników, pobrzmiewają mi zawsze jakimś fałszem. Ale rozumiem dlaczego Pufelski znalazł się w tej 20 - bo umie pisać, co w literaturze nie jest oczywiste.
 

 

Doskonale piszą też Grzegorz Piątek i Ilona Wiśniewska. On - w „Gdyni obiecanej” - wraca do opowieści o modernizacji i latach 30., ona - w „Migocie” - do opowieści z krainy (jeszcze) lodu i ciszy, czyli Grenlandii. Piątek i Wiśniewska potrafią opowiadać wciągające historie, a przy tym zawsze dbają o to, by były to narracje nieoczywiste, zaskakujące czytelnika. A przy tym uczące, ale nie pouczające.
 

 

Na koniec zostawiłem sobie i Państwu książkę, o której usłyszałem dopiero z tej listy. A mianowicie esej Andrzeja Bieńkowskiego, malarza od lat zafascynowanego ludowymi muzykami, którego „Trzymałem węża w garści” to książka poświęcona wędrówkom, muzyce i jej twórcom.
 

 

Nike 2023 - Kogo zabrakło?

Zanim tradycyjna lista „kogo nie ma”, to warto podkreślić to, co na liście się znalazło. A mianowicie parytet płci! A to w „Nike” przez lata nie było oczywiste. Inna sprawa, co z tym parytetem wydarzy się w kolejnej rundzie - w siedmioosobowym finale. Sześć ostatnich finałów należało do literatury pisanej przez mężczyzn, mimo feministycznego zrywu w nominacjach.

Mamy w tym roku aż osiem debiutów! Bieżuńska, Górniak, Górska, Jakubowska (pierwsza książka dla dorosłych), Młynarczyk-Gemza (wcześniej artbooki), Pufelski, Szaulińska (debiut prozą), Żarów. To doskonała wiadomość dla czytelników - nadciąga nowe pokolenie osób twórczych i jury - wciąż - najbardziej prestiżowej nagrody to widzi.

Widać też dominację wydawnictwa Czarne, które zgarnęło aż pięć nominacji. Na liście nie ma wielkich oficyn jak Wydawnictwo Literackie, które tradycyjnie miały swoich autorów bądź autorki w „dwudziestce”.
 

 

Ci, którzy sarkają, że jury „Nike” zbyt chętnie nominuje autorów związanych z „Gazetą Wyborczą”, będą w tym roku mieli kolejny powód do narzekania. Nominowano pierwszego zastępcę redaktora naczelnego „Gazety Wyborczej”, dziennika, dla którego też piszę i który nagrodę sponsoruje (przez fundacje, ale…). To sytuacja niezbyt komfortowa dla wielu osób, zwłaszcza, że Nike od lat oskarżana jest o faworyzowanie osób związanych z naszą redakcją. Jarosław Kurski napisał świetną książkę, ale byłoby całkiem ok, gdyby akurat z rywalizacji o tę, którą sponsoruje gazeta, którą kieruje, się wycofał. Z drugiej strony warto pamiętać, że gdyby iść tym tropem, to również do Angelusa i Silesiusa nie powinny być nominowane książki Warstw, czyli Wrocławskiego Domu Literatury, który organizuje nagrodę. Zamieszania z powiązaniami w polskiej literaturze są standardem, bo świat to mały (i małostkowy często). Nie psując sobie jednak nastroju, trzeba też przyznać, że w 2023 roku nominacje do „Nike” zdobyło wielu małych, niszowych wydawców - Filtry, Cyranka, Drzazgi, Karakter czy Filtry dbają o literaturę i „Nike” to pokazuje.
 

 

A teraz czas odpowiedzieć na pytanie zadane powyżej - kogo zabrakło? Zaskoczeniem dla wielu będzie brak „Empuzjonu” Olgi Tokarczuk. Nie ma też - co powoli staje się tradycją - ostatniej powieści Twardocha. Nie ma też Siemiona i jego „Bella, ciao”, doskonale przyjętej przez krytykę i czytelników. Pominięto również głośny debiut reporterski „Na oczach wszystkich” Katarzyny Włodkowskiej. W zestawieniu bardzo brakuje Ishbel Szatrawskiej, ktora za „Żywot i śmierć pana Hersha Libkina z Sacramento w stanie Kalifornia” zdobyła m.in. nominację do Paszportu Polityki oraz nagrodę Odkrycie Empiku 2022. Jednak największym rozczarowaniem jest niedostrzeżenie przez jury reportażu Anny Goc, „Głusza”, za który autorka właśnie otrzymała Nagrodę im. Ryszarda Kapuścińskiego.

Najważniejsze jednak pytanie dnia brzmi - komu Wy kibicujecie? I książkę którego autora bądź autorki z tej dwudziestki chcecie nadrobić?

Więcej artykułów znajdziecie na Empik Pasje w dziale Czytam.