Czym jest tran i do czego się go stosuje?
Tran to olej z wątroby ryb dorszowatych. Historycznie tranem nazywano także tłuszcz innych morskich zwierząt, szczególnie wielorybów. Pomimo określonej definicji, wiele osób potocznie nazywa „tranem” także inne preparaty pozyskiwane z ryb, np. olej z sardeli i innych ryb, a także coraz popularniejszy na rynku suplementów olej z wątroby rekina.
Tran od wieków był używany przez ludzi do różnych celów - przede wszystkim jako lekarstwo. Jeszcze przed odkryciem witamin i ich wpływu na organizm człowieka, zauważono, że tran leczy krzywicę, problemy z oczami i działa wzmacniająco. Dziś wiemy, że to dzięki zawartości witaminy D3 i witaminy A (retinolu). Niedobory tych witamin jeszcze kilkadziesiąt lat temu były bardzo częste, szczególnie wśród ludzi niezamożnych, którzy nie mogli sobie pozwolić na regularne jedzenie jaj, masła i mleka. Dlatego w latach powojennych w Polsce powszechnie podawano tran dzieciom w przedszkolach i szkołach.
Obecnie wiele uwagi poświęca się innym składnikom tranu – wielonienasyconym kwasom tłuszczowym omega-3. Są to przede wszystkim kwasy dokozaheksaenowy (DHA) i eikozapentaenowy (EPA). W ciągu ostatnich lat ogromnie wzrosło zainteresowanie wpływem tych kwasów tłuszczowych na rozwój i zdrowie człowieka, a tran jest jednym z najbogatszych ich źródeł.
Cenne składniki tranu – witaminy A i D3
Tranowi przypisuje się wiele dobroczynnych właściwości: od działania ochronnego na serce i układ krążenia, poprzez wzmacnianie odporności, do korzystnego wpływu na rozwój mózgu i wzroku u niemowląt i dzieci. Często zalecany jest kobietom w ciąży. Jednak nie wszystkie te właściwości znajdują potwierdzenie w badaniach naukowych. Tran ma oczywiście wiele zalet i stosowany racjonalnie może przynieść duże korzyści. Kiedy więc dobrze jest stosować tran? Na co tran pomaga?
Po pierwsze: jak już wspomnieliśmy, tran jest dobrym źródłem naturalnej witaminy A i witaminy D3, może więc być stosowany jako wzbogacenie diety w te składniki. Niedobór witaminy A może powodować kłopoty ze skórą i wzrokiem, w tym tzw. „kurzą ślepotę”, czyli niedowidzenie zmierzchowe. Skrajne niedobory prowadzą nawet do zupełnej ślepoty. Tran, uzupełniając niedobór wit. A, więc pomoże zapobiegać tym problemom lub złagodzi je. Z kolei niedobór witaminy D3 może powodować obniżenie odporności na infekcje, osłabienie, a w skrajnych przypadkach - choroby kości, wynikające z niedostatecznego przyswajania wapnia: krzywicę u dzieci i osteomalację u dorosłych. Jeśli więc słaba odporność lub inne dolegliwości były spowodowane niedoborem wit. D3, tran pomoże je wyleczyć. Tran jest także polecany osobom, które nie jadają ryb i w związku z tym spożywają niewiele witaminy D3 oraz tłuszczów omega-3.
Tran dla kobiet w ciąży i dzieci – nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, szczególnie DHA, są polecane kobietom w ciąży, karmiącym i małym dzieciom, ponieważ ograniczają ryzyko przedwczesnego porodu oraz korzystnie wpływają na rozwój mózgu i wzroku u płodu, a później u niemowlęcia i dziecka. Zalecane dawki kwasów omega-3 dla kobiet w ciąży nie są duże i wynoszą do 1 grama na dobę. Dawki zalecane dla dzieci mogą być różne, w zależności id masy ciała i wieku dziecka. Jeśli kobieta w ciąży decyduje się na stosowanie tranu, to powinna unikać „przedawkowania”, ze względu na zawartość witaminy A. Retinol jest co prawda niezbędny dla rozwoju płodu, jednak jego nadmiar może być toksyczny i powodować wady rozwojowe.
Tran w odpowiednich ilościach jest cennym produktem, wzbogacającym dietę kobiet w ciąży i dzieci w witaminy i kwasy omega-3, jednak zarówno nadmiar tych składników, jak i niedobór, nie jest korzystny dla organizmu. W każdym przypadku najlepiej poradzić się lekarza i nie przekraczać zalecanych dawek suplementu.
Tran dla zdrowego serca – czy rzeczywiście działa?
Powszechnie uważa się, że kwasy tłuszczowe omega-3, zawarte m.in. w tranie, są zdrowe dla serca i układu krążenia. Wiadomo, że systematyczne zażywanie tranu może obniżyć poziom trójglicerydów we krwi. Jednak w 2018 ukazały się co najmniej dwa duże przeglądy badań naukowych, gdzie nie wykazano istotnego wpływu zażywania tranu lub kwasów omega-3 na wystąpienie chorób serca i układu krążenia (np. zawałów, udarów), ani na zmniejszenie śmiertelności w okresie objętym badaniami. Możliwe więc, że zbawienny wpływ kwasów tłuszczowych omega-3 na serce i układ krążenia jest przeceniany. Aby ocenić, czy w naszym konkretnym przypadku stosowanie tranu będzie korzystne, czy nie, najlepiej poradzić się zaufanego lekarza.
Olej z wątroby rekina – wspomaganie odporności
Olejem rybim, który zdobywa coraz większą popularność na rynku suplementów diety, jest olej z wątroby rekina, nazywany czasem potocznie „tranem z rekina”. Jednak tran z rekina różni się bardzo od zwykłego tranu z dorsza. Głównym składnikiem oleju z wątroby rekina nie są tłuszcze omega-3, tylko acyloglicerole i skwalen. W organizmie człowieka skwalen jest m.in. substratem do produkcji cholesterolu i hormonów steroidowych, wchodzi w skład łoju skórnego i woskowiny usznej.
Substancje zawarte w tranie z rekina mają działanie immunostymulujące, czyli potocznie mówiąc – „wzmacniające odporność”. Dotyczy to przede wszystkim alkilogliceroli. Pod tym względem tran z rekina różni się od tranu z dorsza, ponieważ tłuszcze omega-3 mają działanie raczej ograniczające reakcje zapalne (immunologiczne). Z tego powodu olej z wątroby rekina zaleca się przy wspomaganiu leczenia uporczywych infekcji, a nawet nowotworów. Można więc powiedzieć, że to właśnie olej z wątroby rekina jest „tranem dobrym na odporność”. Należy jednak pamiętać, że osoby chore nie powinny przyjmować jakichkolwiek suplementów na własną rękę, ponieważ mogą one zaburzać działanie leków lub wpływać na przebieg choroby w sposób, jaki laikowi trudno jest przewidzieć. Np. choroby wątroby mogą stanowić przeciwwskazanie do stosowania oleju z wątroby rekina, ze względu na zaburzony metabolizm i możliwość kumulacji alkilogliceroli aż do poziomu toksycznego. Dlatego, jeśli chcemy wspomóc leczenie olejem z rekina, należy zawsze robić to pod kontrolą lekarza.
W Polsce są dostępne preparaty zawierające tran, olej z wątroby rekina i specjalne kompozycje tłuszczów, które zostały przebadane naukowo i klinicznie – przykładem jest produkt BioMarine i BioMarine Medical firmy Marinex, które mają status żywności specjalnego przeznaczenia medycznego.
Jaki tran wybrać - w płynie czy w kapsułkach?
Suplementy zawierające tran i oleje rybie są dostępne w postaci płynnej lub w kapsułkach żelatynowych. Wybór formy preparatu jest kwestią osobistych preferencji. Płynny tran jest wskazany dla małych dzieci i osób, które mają kłopoty z przełykaniem kapsułek i tabletek, lub które nie chcą spożywać żelatyny. Wychodzi też zwykle taniej w przeliczeniu na jednostkę masy, niż kapsułki. Aby zamaskować rybi smak i zapach, niektóre trany w płynie są aromatyzowane (np. popularne trany Möller's). Jednak picie oleju, nawet aromatyzowanego, jest dla wielu osób nieprzyjemne, dlatego duża część konsumentów wybiera jednak tran w kapsułkach. Takie preparaty mają też zazwyczaj dłuższą trwałość po otwarciu opakowania, ponieważ tran w kapsułkach nie ma bezpośredniego kontaktu z powietrzem. Tran w płynie należy po otwarciu przechowywać w lodówce i zużyć w ciągu 2-3 miesięcy, ponieważ nienasycone kwasy tłuszczowe bardzo łatwo ulegają utlenieniu (jełczeją). Pozostałe preparaty należy trzymać w chłodnym, suchym i ciemnym miejscu – światło powoduje rozkład witaminy A.
Więcej poradników znajdziesz na Empik Pasje w dziale Zdrowie.
Zdjęcie okładkowe: źródło: shutterstock.com
Bibliografia
- Abdelhamid, Asmaa S et al. “Omega-3 fatty acids for the primary and secondary prevention of cardiovascular disease.” The Cochrane database of systematic reviews vol. 7,7 CD003177. 18 Jul. 2018, doi:10.1002/14651858.CD003177.pub3
- Aung T, Halsey J, Kromhout D, Gerstein HC, Marchioli R, Tavazzi L, Geleijnse JM, Rauch B, Ness A, Galan P, Chew EY, Bosch J, Collins R, Lewington S, Armitage J, Clarke R; Omega-3 Treatment Trialists’ Collaboration. Associations of Omega-3 Fatty Acid Supplement Use With Cardiovascular Disease Risks: Meta-analysis of 10 Trials Involving 77 917 Individuals. JAMA Cardiol. 2018 Mar 1;3(3):225-234. doi: 10.1001/jamacardio.2017.5205. PMID: 29387889; PMCID: PMC5885893.
- Lewkowicz N, Lewkowicz P, Kurnatowska A, Tchórzewski H. Mechanizm działania i zastosowanie kliniczne oleju z wątroby rekina. Pol Merkur Lekarski. 2006 May;20(119):598-601. Polish. PMID: 16875171.
Komentarze (0)