Pomysł „Big Brother” powstał 4 września 1997 roku w Holandii, ale pierwsza edycja reality show wystartowała w telewizji dopiero dwa lata później – 16 września 1999 roku. Wymyślili go Joop van den Ende i John de Mol (założyciele firmy producenckiej Endemol). Format doczekał się swoich wersji w ponad 40 krajach (m.in. w Indiach, Ekwadorze czy Nigerii).
Do Polski dotarł w 2002 roku. Nie obyło się bez kontrowersji – protestów, fali krytyki, ale i masowego uwielbienia. Bohaterowie stali się celebrytami i szturmem podbijali media. Dało to też początek innym programom typu reality show (od dawnego „Baru” po dzisiejsze produkcje MTV jak „Warsaw Shore”).

 

Zanim wszystko się zaczęło

O tym, że „Big Brother” okazał się międzynarodowym hitem wiedzieli wszyscy, ale czy wiecie skąd wziął się pomysł na taki program? Jak mogła przyczynić się do tego literatura? Co było wcześniej?

„Rok 1984” – twórcy „Big Brothera” sami przyznali, że myśląc o produkcji czerpali wzorce z książki George’a Orwella – futurystycznej antyutopii (wydanej w 1949 roku). Tam społeczeństwo jest obserwowane i podsłuchiwane przez system, partię. To stąd wzięło się Wielki Brat i maksyma powtarzana w programie „Wielki Brat patrzy”, a także inspiracje do „pokoju zwierzeń”, w którym to w uczestnicy rozmawiają sam na sam z Bratem i opowiadają mu co dzieje się w domu.

„I nie było już nikogo” – książka z 1939 roku, o której nikt raczej nie wspomina w kontekście Big Brothera, jednak można w niej zobaczyć pewne podobieństwa czy elementy wykorzystane później w telewizyjnym show. Fabuła opiera się na tym, że tajemniczy, ekscentryczny milioner – Pan Owen – zaprasza na swoją, odciętą od świata, wyspę dziesięcioro nieznanych sobie ludzi. Sam nie pojawia się na miejscu, są tam tylko jego służący. Odtwarzają oni płytę, na której Pan Owen oskarza każdego z gości o zbrodnie, które rzekomo popełnili, ale nigdy im ich nie udowodniono. Każda z osób znajduje także w swoim w swoim pokoju dziecięcy wierszyk o kolejno znikających Murzynkach. Zaczynają ginąć uczestnicy, nikt nie może opuścić wyspy, a wraz z każdą następną śmiercią znika z kominka jedna z dziesięciu figurek małych Murzynków. 

„Truman show” – film, który można określić mianem wizyjnego, przepowiadającego rozwój reality show. Premierę miał 1 czerwca 1998 roku, czyli ponad rok przed tym, zanim pojawił się pierwszy odcinek holenderskiego „BB”. Głównym bohaterem jest Truman (w tej roli Jim Carrey), który myśli, że żyje w świecie idealnym. Nie wie jednak, że to, co go otacza, to tylko plan filmowy i statyści, a on jest wyłącznie pionkiem w telewizyjnej grze. Widzowie oglądają jego poczynania na telebimach. Śledzą przez 24 godziny na dobę każdy ruch mężczyzny. A o tym, co wydarzy się następnego dnia, decyduje reżyser.


Metamorfozy Wielkiego Brata

Spójrzmy teraz na drugą stronę. Co wydarzyło się po emisji głośnego show? Po polskich edycjach „BB” temat był na tyle popularny, że wątek reality show zaczęto wplatać do filmów. Gdzie możemy go zobaczyć?

„Show” (2003) – film Macieja Ślesickiego, będący połączeniem komediodramatu i kryminału, a nawet thrillera. Główny bohater, uciekając przed problemami codziennego życia, trafia na casting do reality show. Wraz z nim grupa śmiałków zostaje zamknięta na wyspie, a widzowie śledzą ich poczynania do momentu, aż uczestnicy zaczynają ginąć w niewyjaśnionych okolicznościach. Nikt z nich nie może jednak wrócić do domu, a władze stacji nie chcą przerwać transmisji. Czy mordercą jest osoba, której najbardziej zależy na wygranej? W rolach głównych: Cezary Pazura, Marcin Dorociński, Marian Dziędziel, Dorota Segda, Joanna Pierzak i Anna Wędzikowska.

„Pogoda na jutro” (2003) – film Jerzego Stuhra, który odpowiadał za reżyserię, scenariusz i również zagrał główną rolę Józefa Kozła. Mężczyzna odszedł od rodziny i zamieszkał w klasztorze, odizolowany od społeczeństwa. Po latach wraca do domu i nie jest w stanie przystosować się do współczesnego świata. Przerażają go zachowania bliskich. Obserwuje upadek rodziny – uzależnienia, zdrady, karierę za wszelką cenę i sprzedaż prywatności, a nawet samego siebie – jego córka Ola (Barbara Kałużna) występuje w programie telewizyjnym, gdzie jest zamknięta w domu pełnym kamer, a ludzie oglądają jej poczynania – paraduje nago, zaprasza mężczyzn, pokazuje wszystko.

„Gulczas, a jak myślisz?” i „Yyyreek kosmiczna nominacja” (2001, 2002; reż. Jerzy Gruza) – dla jednych uważane są za synonim żenady, dla innych to wręcz kultowe pozycje kina klasy B. Filmy powstały po pierwszej i drugiej edycji słynnego show. Wystąpiły w nich najbarwniejsze postaci z „Big Brothera”. Scenariusz został stworzony specjalnie po to, by pokazać celebrytów, o których było głośno - Janusza Dzięcioła, Manuelę Michalak, Piotra Gulczyńskiego. O dziwo do obsady dołączyli także aktorzy, tacy jak Radosław Pazura czy Janusz Rewiński.
Pierwszy film to historia miłosna z kryminałem tłem, opowiadająca perypetie dwójki zakochanych – Karoliny i Grzegorza, którzy w rzeczywistości zasłynęli romansem w programie.
W przypadku „Yyyrka” głównym bohaterem został Ireneusz Grzegorczyk, który sam siebie określał jako kosmitę. Motyw ten użyto właśnie w komedii.


Poczytaj mi o show

W książkach równie często możemy znaleźć inspiracje programem. Głównie w literaturze młodzieżowej.

„Igrzyska śmierci” (2004) – trylogia Suzanne Collins to chyba najsłynniejszy przykład. Akcja powieści rozgrywa się w nieokreślonej przyszłości, w totalitarnym państwie, gdzie trwają wojny między dystryktami. Władze chcą dostarczyć rozrywki dla mieszkańców i tworzą program telewizyjny, w którym wystąpią przedstawiciele każdego dystryktu. Będzie to forma igrzysk - wygrać można sławę i bogactwo, ale stracić życie. Powieść została zekranizowana, główną rolę w filmie zagrała Jennifer Lawrence.

„Kwas siarkowy” Amelie Nothomb – książka z 2006 roku opisuje fikcyjny program telewizyjny „Witajcie za drutami”, w którym część uczestników jest więźniami, a reszta strażnikami. Sadystyczne widowisko przyciąga wielu widzów, a gdy oglądalność zaczyna spadać – telewidzowie zostają poproszeni o zadecydowanie kogo z uczestników uśmiercić.

„Eksperyment Isola” (2018) – skandynawski kryminał Asy Avdic. Na jedną z wysp, wśród sztokholmskich szkierów, trafia siedem osób. Wiedzą, że mają wziąć udział w teście, który wyłoni kandydata na stanowisko oferowane przez jedną z tajnych służb. Nie wiedzą, że jednocześnie uczestniczą w trudnym socjologicznym eksperymencie. Anna Francis marzy o objęciu tej posady. Uważana jest za jedną z najbardziej zdolnych urzędniczek, ale niestety kiedyś popełniła straszny błąd... Udział w sekretnym projekcie ma pomóc jej się zrehabilitować. Tylko że sytuacja wymyka się spod kontroli: kandydaci uczestniczący w teście zaczynają po kolei znikać, a Anna musi się zastanowić kto tak naprawdę pociąga za sznurki.

Eksperyment Isola - Avdic Asa