Nie tylko lektura szkolna. Najciekawsze adaptacje „Lalki” Bolesława Prusa

Kilka twarzy Wokulskiego

Wielu z nas lektury szkolne mogą kojarzyć się przede wszystkim z czytaniem na czas, nudą w szkolnych ławkach i uporczywą chęcią przeczytania czegokolwiek innego. Niestety przez to często umyka nam wartość najważniejszych dzieł polskiej literatury. „Lalka” czytana na spokojnie, bez nauczyciela nad głową, robi ogromne wrażenie. Bolesław Prus stworzył olbrzymią, wielowątkową powieść, w której przeplatają się kwestie dotyczące miłości, samotności, ról społecznych czy starcia wielkich idei. Umiejętne prowadzenie narracji i wielowymiarowi, nieoczywiści bohaterowie sprawiają, że im dłużej czytamy, tym bardziej rozumiemy, dlaczego „Lalka” wciąż pozostaje jedną z najważniejszych książek nie tyle epoki pozytywizmu, co polskiej literatury w ogóle.

Opowieść o miłości Stanisława Wokulskiego do Izabeli Łęckiej wydaje się trudnym materiałem do przełożenia na inne gałęzie sztuki. Jednak przez lata pojawiali się artyści, którzy adaptowali powieść Prusa na film, serial czy nawet… musical! Poznaj z nami najciekawsze adaptacje „Lalki”.

Film „Lalka” (1968)

Pierwszą próbą przeniesienia książki Bolesława Prusa na wielki ekran był film z 1968 roku. Na stołku reżyserskim zasiadł Wojciech Jerzy Hass – jeden z najbardziej uznanych reżyserów tamtych czasów, autor m.in. kultowego „Rękopisu znalezionego w Saragossie” – innej adaptacji znanej powieści, która zdobyła uznanie zarówno w kraju, jak i za granicą.

Hass wydawał się idealnym wyborem do ekranizacji historii Wokulskiego i Łęckiej. W głównych rolach wystąpili Mariusz Dmochowski i Beata Tyszkiewicz, a w rolę Ignacego Rzeckiego wcielił się Tadeusz Fijewski. Uznany reżyser, głośne nazwiska aktorów i duży budżet (w filmie wzięło udział ponad 10 tysięcy statystów!) zapowiadały fenomenalne widowisko.

Oglądając dzisiaj ekranizację „Lalki” nie sposób nie zwrócić uwagi na ogrom i szczegółowość przygotowanej scenografii. Dziewiętnastowieczna Warszawa z filmu Hassa jest realistyczna, głośna i żyje własnym życiem. Reżyser łączył realizm poszczególnych scen, z nieco bardziej symbolicznymi scenami. Charakterystyczny oniryzm spotykany w filmach Hassa sprawia, że prawie każdy kadr „Lalki” wygląda jak obraz malarski, zaprojektowany co do najmniejszego szczegółu. Adaptacja pod wieloma względami pozostaje mocno wierna oryginałowi, a kunszt reżyserski i aktorski sprawiają, że współcześnie ogląda się go z ogromną przyjemnością.

Beata Tyszkiewicz w roli Izabeli Łęckiej / Źródło: domena publiczna

Serial „Lalka” (1977)

Niedługo później, bo tylko dziesięć lat po filmie, na ekranach telewizorów zadebiutował serial produkcji TVP. Telewizyjna „Lalka” obejmowała 9 odcinków, a każdy trwał od 73 do 79 minut. Dzięki temu, że twórcy nie musieli zamykać się w typowym czasie filmowym i mogli bez oporów poprowadzić nieco szerzej niektóre wątki. Warto zauważyć, że adaptowanie „Lalki” w formie serialu ma bardzo dużo sensu – w końcu sama powieść oryginalnie wychodziła w odcinkach na łamach „Kuriera Codziennego”.

Wbrew pozorom format telewizyjny wcale nie oznaczał mocno okrojonego budżetu. Ta ekranizacja „Lalki” wcale nie ustępuje filmowej wersji pod względem bogactwa dekoracji. Ogromnym atutem serialu są fantastyczne kreacje aktorskie – Jerzy Kamas stworzył wybitną rolę i dla wielu, to właśnie jego twarz na dobre zlała się z wizerunkiem Wokulskiego. Na ekranie partnerowali mu Małgorzata Braunek w roli Izabeli Łęckiej oraz słynny Bronisław Pawlik jako Ignacy Rzecki. Serial na pewno przypadnie do gustu osobom, które chcą nieco mocniej wniknąć w świat znany z książki.

Jeżeli macie ochotę wrócić do tego serialu, nigdy nie było lepszej okazji. 10 marca 2021 ma miejsce premiera nowego zrekonstruowanego cyfrowo wydania "Lalki" Ryszarda Bera. Poprawiona jakość pozwala jeszcze lepiej docenić fenomenalną scenografię i kostiumy, które pozwoliły powołać XIX-wieczną Warszawę do życia na ekranach telewizorów. "Lalka" w rekonstrukcji cyfrowej dostępna jest w wersji na DVD i Blu-ray. 

„Musical Lalka” (2010)

Dla wielu może być zaskoczeniem, że „Lalka” doczekała się nawet wersji musicalowej! Za sceniczną interpretację tekstu odpowiada Wojciech Kościelniak z Teatru Muzycznego im. Danuty Baduszkowej w Gdyni. To nie jedyny tego typu projekt na trójmiejskiej scenie musicalowej. To właśnie w „Baduszkowej” wystawiono min. musical na podstawie „Chłopów” Władysława Reymonta czy fenomenalnie przyjętą rock-operę „Wiedźmin”.

Jak broni się „Lalka” w wersji śpiewanej? Spektakl w reżyserii Wojciecha Kościelniaka udowadnia, że prozę Prusa można przełożyć na teatr w sposób żywy, nowoczesny i energiczny. W musicalu imponuje sceniczny przepych oraz układy taneczne – Kościelniak w pełni wykorzystał możliwości ogromnej sceny gdyńskiego teatru.

Jednak nie ma dobrego musicalu bez dobrej muzyki. Muzycznie „Lalka” pozostaje odświeżająca i żywa, momentami czuć tu inspiracje m.in. argentyńskim tangiem czy jazzem. Utwory zostają z nami na długo, a ich zróżnicowanie sprawia, że trudno się znudzić. Na szczęście nie trzeba czekać na wznowienie spektaklu, by go poznać – słuchanie piosenek z płyty w pełni oddaje ducha samego spektaklu.

„Lalka” audiobook (2020)

Wreszcie najnowsza interpretacja „Lalki” przygotowana przez Empik Go i Osorno Media – serial audio, którego premiera miała miejsce 6 października w aplikacji Empik Go. Słuchowisko Krzysztofa Czeczota zostało podzielone na 13 odcinków, a w główne role wcielili się Adam Woronowicz jako Wokulski i Julia Wieniawa jako Łęcka. Wtóruje im wybitny Wiktor Zborowski w roli Rzeckiego.

„Lalka” Czeczota to adaptacja, w której tekst źródłowy zostaje skonfrontowany z rzeczywistością XXI wieku. Sam scenariusz został pod niewielkimi względami uwspółcześniony, a dialogi uaktualnione. Ogromnym atutem audiobooka „Lalka” jest jego bogata i dopracowana warstwa dźwiękowa – zarówno klimatyczna muzyka, jak i efekty specjalne zostały zaprojektowane tak, by jak najmocniej wciągnąć słuchacza w świat prozy Prusa.

- „Lalka” to utwór monumentalny, w związku z tym, zależało nam na tym, by nie zatracić tego niezwykłego, oryginalnego klimatu. W celu uwspółcześnienia tytułu nadaliśmy dialogom żwawy rytm, stworzyliśmy nowoczesną ścieżkę dźwiękową, a także zdecydowaliśmy się na format 13-odcinkowego serialu, tak jak to się robi w formatach telewizyjnych – mówi reżyser Krzysztof Czeczot.

Serial dofinansowano ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach programu Kultura w sieci. Audiobook „Lalka” będzie dostępny całkowicie za darmo przez pierwsze 6 miesięcy od premiery!