Od egzotycznych początków szachów do światowego rozgłosu

Nie trzeba przeczytać mnóstwa książek, aby zrozumieć zasady i historię tej logicznej gry planszowej. Warto jednak wiedzieć, że jej początki sięgają czasów Indii VI wieku naszej ery. Najstarsze zachowane fragmenty figur wykonane były z kości słoniowej, stopniowo zastępowanej innymi materiałami (pojawiały się szachy drewniane lub wykonane ze stopów metali). Rozwijały się nie tylko budulec szachownicy i figur, ale także zasady samej gry — stawały się coraz bardziej szczegółowo dopracowane. Stopniowo popularność szachów przeniosła się także do Europy — była szczególnie rozpowszechniona wśród duchownych, którzy po godzinach pracy i modlitwy spędzali wolny czas ucząc się jej rozwijających się nieprzerwanie zasad. Z kolejnymi wiekami szachy zdobyły serca władców, królów, możnych i mieszczan, stając się następnie rozrywką na skalę światową. Fenomen tej gry został opisany w ogromnej ilości przystępnych książek, opisujących jej historię wraz z konkretnymi strategiami rozgrywki.

Technikalia, czyli ustawienie szachownicy i figur

Skoro krótkie wprowadzenie w historię już za nami, nadszedł czas na kwestie techniczne. Zacznijmy od szachownicy. Aby rozstawić na niej figury, należy umieścić ją pomiędzy dwoma graczami w taki sposób, aby pierwsze rzędy dla każdego uczestnika gry kończyły się ciemnym polem z lewej strony. Dodatkową pomocą mogą być oznaczenia literowe i cyfrowe poszczególnych rzędów, które nierzadko są umieszczone na szachownicy. Po poprawnym jej ustawieniu można przejść do kolejnego etapu: rozłożenia figur na odpowiednich polach.

Sztuka symetrii: pozycje wyjściowe w szachach

Zapamiętanie podstawowego rozmieszczenia poszczególnych pionów jest zdecydowanie prostsze niż mogłoby się wydawać. Aby w odpowiedni sposób ustawić figury, trzeba zapoznać się ze wszystkimi ich typami, a są to: pionki, wieże, skoczki, gońce, hetman oraz król. Te pierwsze znajdują się na pierwszej linii ognia — każdy gracz musi rozmieścić po osiem sztuk w drugim ze swojej perspektywy rzędzie (czyli w drugim i siódmym według numeracji na szachownicy). Potem można przystąpić do rozstawiania pozostałych bierek, wypełniając najbliższe graczom rzędy.

Wciąż należy trzymać się zasad symetrii: dwa skrajne pola pierwszego rzędu zajmują wieże (łatwo je rozpoznać dzięki „średniowiecznej” stylizacji), a kolejne dwa skrajne (zbliżając się do środka pierwszego rzędu) okupuje para skoczków posiadających wizerunek koni. Następnie, wciąż podążając do centrum rzędu, ustawiamy dwa gońce — ostatnią identyczną parę figur. Pozostaje nam król i hetman, z których ten pierwszy jest najwyższy ze wszystkich pionów i zwykle posiada wyrzeźbiony krzyżyk na koronie. W tym przypadku obowiązuje żelazna zasada: gracz musi ustawić swojego hetmana na polu zbieżnego rodzaju (czarny stoi na ciemnym polu, a biały na jasnym). Jedyne pozostałe pole zajmuje najważniejszy element szachownicy: król. I gotowe! Mamy za sobą pierwszy krok przygotowań do szachowej rozgrywki.

Jak się gra w szachy? Na jakich zasadach poruszają się poszczególne figury?

Wystarczy kilka razy ustawić piony na polu gry, aby zapamiętać pozycje wyjściowe. Nieco więcej informacji należy przyswoić podczas poznawania ruchów i sposobów ataku poszczególnych figur. Każdy, kto chce dowiedzieć się jak nauczyć się grać w szachy i posiada odrobinę cierpliwości, z łatwością to opanuje.

Pionki. Szeregowcy z niespodzianką

Tak jak wspominaliśmy, na pierwszy ogień zwykle idą pionki i w większości partii to właśnie od nich rozpoczyna się cała rozgrywka. Poruszają się o jedno pole do przodu i w przeciwieństwie do wszelkich innych figur, nie mają możliwości cofania się. Dodatkowo mają możliwość ruchu specjalnego: pierwsza aktywność danego pionka w czasie rozgrywki może obejmować ruch o dwa pola do przodu. Zbijają przeciwników przylegających do ich pozycji po skosie — i podobnie jak w przypadku ruchu, mowa tu o wyłącznie o skosach z przodu. Pozostałe ruchy odbywają się na zwyczajnych zasadach jedno pole do przodu. Ostatnia rzecz do zapamiętania w tym temacie: pionki są jedyną figurą, które atakują inaczej niż się poruszają.

Wieże. Dalekosiężne i niebezpieczne

Te figury przemieszczają się wyłącznie po liniach horyzontalnych i wertykalnych. Stanowią duże zagrożenie dla oponenta w sytuacji, gdy na pionowej linii, na której stoją, nie znajduje się pionek. W takim przypadku ich pole rażenia sięga bardzo daleko i mogą wedrzeć się na teren przeciwnika.

Skoczki. Świetne do ataków z zaskoczenia

Jak wskazuje ich nazwa: są zwinne i nieprzewidywalne. Poruszają się na kształt litery L, czyli o dwa pola do przodu, a następnie o jedno w lewo lub prawo. Ten schemat ruchu może być realizowany we wszystkich kierunkach w pionie i poziomie. Ostatnie pole ruchu jest jednocześnie miejscem ich ataku. Są jedyną figurą zdolną do przeskakiwania nad innymi bierkami.

Gońce. Podstawa ofensywy

Poruszają się i atakują wyłącznie po skosach. Są dzięki temu bardzo mobilne i mają możliwość szybkiej zmiany części szachownicy, na której się znajdują.

Hetman. Najpotężniejsza broń w arsenale szachisty

Mający zdecydowanie najwyższą wartość ofensywną hetman jest połączeniem sposobów ruchu i ataku gońca z wieżą. Oznacza to, że porusza się i bije inne figury w liniach poziomych, pionowych, a także skośnych (do przodu i tyłu). Hetman jest elementem tzw. gambitu hetmańskiego, czyli debiutu szachowego, z którego wywodzi się tytuł serialu „Gambit królowej” (nazwa „hetman” używana jest wymiennie z określeniem „królowa”).

Król. Najwolniejszy i najcenniejszy

Najważniejsza figura w rozgrywce szachowej porusza się podobnie jak hetman (we wszystkich kierunkach), lecz zawsze tylko o jedno pole. Może zostać zaszachowana, czyli znaleźć się w polu rażenia figury przeciwnika. Wówczas naszym zadaniem jest eliminacja zagrożenia (zbicie wrogiej figury bądź zasłonięcie króla) lub ucieczka króla. Warto pamiętać, że nie może on przemieścić się na pole rażenia innych wrogich figur. Jeśli zaszachowany król znalazł się w potrzasku bez wyjścia, następuje szach i mat, a partia się kończy.

Ruchy specjalne

Warto na koniec wspomnieć o dwóch powszechnie znanych sytuacjach szachowych i jednej mniej znanej. Pierwsza z nich to roszada: jeśli nie poruszaliśmy się jeszcze wieżą i królem, i jednocześnie nie znajdują się między nimi żadne inne figury a sam król nie jest w szachu, możemy przesunąć króla o dwa pola w lewo lub prawo, a następnie po drugiej jego stronie ustawić najbliższą wieżę. Jest to popularna strategia zwiększenia bezpieczeństwa tej figury.

Dodatkowo warto pamiętać o jednej z najbardziej ekscytujących sytuacji, czyli promocji pionka. Jeśli jeden z nich dojdzie do najdalszego z naszej perspektywy rzędu (pierwszego rzędu przeciwnika), możemy wymienić go na dowolną inną figurę szachową poza królem. Zyskujemy wtedy możliwość posiadania np. dwóch hetmanów, co znacznie zwiększa nasze szanse na zwycięstwo.

Nieco mniej znaną zasadą jest możliwość bicia w przelocie. Dotyczy ona pionków, ale wyłącznie tych, które poruszyły się już łącznie o trzy pola od swojej startowej pozycji. Jeśli przeciwnik swoim pionkiem z linii obok ruszy się o dwa pola naprzód, a tym samym przekroczy pole „kontrolowane” przez naszego pionka, wówczas możemy wybić go po skosie tak, jak zrobilibyśmy to normalnie, mimo że stoi on o jedno pole dalej. Co ważne, tego bicia możemy dokonać wyłącznie bezpośrednio po tym, jak przeciwnik ruszy swoim pionem. W następnym ruchu nie jest już ono możliwe.

Wszystkie te zasady opisane są przystępnie i szczegółowo w wielu książkach i poradnikach znajdujących się w naszej ofercie. Dzięki nim można znacznie przyspieszyć początkowy etap nauki, a także przyswoić nie tylko podstawowe reguły, ale i debiuty oraz ogólne strategie wykonywania ruchów.

Jakie są korzyści z nauki gry w szachy?

Popularne poglądy głoszą, że granie w szachy zwiększa możliwości analityczne, pozytywnie wpływa na inteligencję dzieci i dorosłych, a także pomaga w sprawniejszym rozwiązywaniu problemów. Niektóre badania wskazują, że gra ta może wpływać pozytywnie na zdolność m.in. logicznego oraz strategicznego myślenia, choć wciąż jeszcze nie wiemy dokładnie w jaki sposób. Jedno jest pewne: grając w szachy należy przede wszystkim chronić swojego króla, opracowywać własne strategie i nie bać się porażki. Warto zadbać o kwestie techniczne i zaopatrzyć się w tak solidnie wykonaną szachownicę z bierkami, aby służyła przez lata — w naszej ofercie każdy znajdzie zestaw odpowiedni do swoich potrzeb, do grania z przyjaciółmi czy rodziną.

Aby rozgrywki szachowe przynosiły nam jak najwięcej satysfakcji, warto poczytać książki o tej grze, dostępne także w wersjach dla dzieci. Zawierają one proponowane strategie gry oraz tzw. debiuty szachowe (czyli reprezentatywne sekwencje początkowych ruchów). Choć żadne książki nie nauczą nas jak wygrać w szachy za każdym razem, odnajdziemy w nich mnóstwo ciekawych wskazówek.

I kto wie, może szachy staną się najpierw hobby, potem pasją, a jeszcze później zawodem, tak jak było z Beth Harmon? Wystarczy odrobina determinacji i twórczego myślenia, którego iskrę nosi w sobie każdy. Przekonaj się, czy drzemie w tobie genialny szachista!

Zdjęcie okładkowe - źródło: Shutterstock