Filmy z szachami w tle

Szachy to jedna z najpopularniejszych gier strategicznych na świecie. Pierwsze źródła pisane donoszą, że ta gra była znana już w Persji w VI wieku naszej ery, do której prawdopodobnie przywędrowała z Indii.

Za „złoty okres” szachów uważa się epokę Odrodzenia, kiedy to powstały pierwsze spisane podręczniki szachowe oraz analizy partii. Wtedy również formowały się kluby szachowe i rozgrywano pierwsze mecze i turnieje. Największy turniej o międzynarodowym charakterze po raz pierwszy rozegrano w Londynie w 1851 roku, a jego zwycięzcą został Adolf Anderssen. Niespełna 35 lat później, w 1924 powstała Międzynarodowa Federacja Szachowa i rozpoczęto organizację olimpiad szachowych.

Przez kolejne sto lat popularność szachów nadal rosła. W czasach zimnej wojny turnieje rozgrywane między USA i Rosją miały polityczny charakter – wygrana w symboliczny sposób miała pokazać siłę mocarstwa. Obecnie, gry w szachy często można nauczyć się w szkole na zajęciach dodatkowych. Nauka tej sztuki wymaga posiadania umiejętności analitycznego myślenia i jest doskonałym treningiem dla mózgu. Chociaż wielu współczesnych mistrzów szachów wyróżnia się talentem matematycznym, to tak naprawdę, każdy bez przeszkód może nauczyć się gry na podstawowym poziomie.

 

 

Motyw szachowy staje się popularny również w filmach i serialach. Nic dziwnego. Postać mistrza szachowego jest niezwykle intrygująca. To bohater, który ma jasny cel i jakieś słabe strony, które musi pokonać, aby osiągnąć sukces. Szachy świetnie sprawdzają się również jako metafora rzeczywistości, w której każdy zły lub dobry ruch ma swoje konsekwencje.

„Gambit Królowej”

Serial trafił na platformę Netflix 23 października i od razu stał się najchętniej oglądaną pozycją tygodnia. Chociaż niektórym szachy mogą wydawać się nudne, to ten obraz całkowicie przeczy takiemu ich postrzeganiu. „Gambit Królowej” przenosi nas do Stanów Zjednoczonych z końca lat 50., gdzie poznajemy kilkuletnią Elizabeth Harmon, która w wyniku wypadku traci mamę – swoją jedyną opiekunkę. Dziewczynka trafia do sierocińca, gdzie poznaje woźnego, grającego w wolnych chwilach w szachy. Po jej namowach, mężczyzna postanawia nauczyć ją zasad gry. Po kilku partiach Pan Schaibel odkrywa, że Beth jest obdarzona wielkim talentem i sprowadza do sierocińca nauczyciela szachów, który ma to zweryfikować. Dziewczynka ogrywa gościa, a także wszystkich jego licealnych uczniów.

Niestety, Beth ma też swoje słabości. Jest uzależniona od leków psychotropowych i pewnego dnia postanawia je wykraść ze szkolnej apteczki. Za karę dostaje zakaz gry w szachy. Sytuacja zmienia się jednak, kiedy Elizabeth zostaje adoptowana. Dziewczynka zaczyna grać w turniejach, a jej przybrana matka zauważając pasję i talent Beth, a także możliwość zarobienia pieniędzy na jej sukcesach, wspiera ją na każdym etapie kariery. Tak zaczyna się fascynująca i bardzo wyboista droga młodej kobiety na szczyt w zdominowanym przez mężczyzn świecie. Beth marzy o pokonaniu rosyjskiego arcymistrza Borgova (w tej roli Marcin Dorociński). Niestety jej nałogi i wewnętrzne demony sabotują te plany.

To, co zachwyca w tym serialu to przede wszystkim znakomita kreacja aktorska Anyi Taylor-Joy, dobrze rozpisane role drugoplanowe i to, co najważniejsze z szachowego punktu widzenia – realistyczne partie, których analizy można zobaczyć w serwisie YouTube. Chociaż dynamika fabuły nie pozwala nam analizować poszczególnych ruchów, to zdecydowanie każdy szachowy gracz zauważy powiązanie dialogów z pozycją na szachownicy, a także wiarygodny przebieg gry. Precyzja w realizacji tego obrazu nie dziwi, jeśli weźmiemy pod uwagę, że reżyserem i autorem scenariusza tego „Gambitu Królowej” jest dwukrotnie nominowany do Oscara Scott Frank.

 

 

„Ukryta Gra”

Jest to ostatni film, który przed śmiercią wyprodukował Piotr Woźniak-Starak. Za reżyserię odpowiadał Łukasz Kośmicki. Co wyróżnia tę produkcję? Realizacja z hollywoodzkim rozmachem! Ten szpiegowski thriller ma wszystko, czego potrzeba filmowi, aby odnieść sukces. Doskonałą obsadę z Billem Pullmanem na czele, ciekawy scenariusz, świetne zdjęcia i scenografię, a jednak po jego obejrzeniu pozostaje przeświadczenie, że „czegoś zabrakło”. Ale po kolei. „Ukryta Gra” opowiada historię wybitnego matematyka Joshuy Mansky’ego, który w 1962 roku zostaje porwany przez amerykańskie służby specjalne, aby rozegrać partię z sowieckim mistrzem Gawryłowem na międzynarodowym turnieju w Pałacu Kultury w Warszawie. Tłem dla tego pojedynku jest szczyt kryzysu kubańskiego.

 

 

Pierwsze sceny filmu wskazują, że mecz ten będzie miał znaczący wpływ na zatrzymanie wojny nuklearnej, która wisi w powietrzu. Mansky dowiaduje się, że jego występ na turnieju to wynik zabójstwa amerykańskiego mistrza, który pierwotnie miał zagrać z Gawryłowem. Te wszystkie fakty zapowiadają szpiegowską intrygę, jednak po interesującym początku następuje zaskakująca zmiana narracji. Okazuje się, że Mansky na wyżyny swoich szachowych możliwości wchodzi dopiero w stanie upojenia alkoholowego. Cały szereg scen z jego pijańskimi przygodami odsuwa myśli od sprawy międzynarodowego konfliktu. Przypadkowość kolejnych zdarzeń odbiera urok początkowej fascynacji tą historią.

A co z szachami? Pojedynek między Mansky’m a Gawryłowem ma być kluczowy dla całego filmu, a twórcy nie pokusili się nawet o wiarygodne ruchy pionków. Na szachownicy można zobaczyć często losowe ustawienia figur, które nie wskazują na rangę meczu. To nieco rozczarowujące, szczególnie dla kogoś, kto spodziewał się silnego szachowego akcentu – dumnie prezentowanego w zwiastunach.

 

 

„Królowa Katwe”

Ten poruszający film biograficzny z 2016 roku, oparty na powieści o tym samym tytule, to historia, która pokazuje, że szachy mogą zmienić ludzkie życie. Jego główną bohaterką jest Phiona, która urodziła się i dorastała w największych slumsach w stolicy Ugandy. Po śmierci ojca i siostry, dziewczynka musi podjąć pracę, aby pomóc matce w utrzymaniu rodziny. Jej losy wydają się z góry przesądzone. Jednak pewnego dnia, Phiona przypadkowo trafia na zajęcia szachowe. Chociaż nie umie czytać, zrozumienie ruchów i pozycji szachowych nie sprawia jej problemu. Nauczyciel szybko dostrzega w niej wyjątkowy talent. Pomimo licznych przeciwności i dzięki determinacji swojego trenera, dziewczyna postanawia przygotowywać się do udziału w turnieju.

Szachy szybko stają się sensem jej życia i szansą na lepsze jutro dla niej i całej jej rodziny. Za produkcję „Królowej Katwe” odpowiada Walt Disney Pictures przez co w filmie wyczuwalny jest nieco bajkowy charakter.

Wszyscy amatorzy szachów powinni być zadowoleni, bo sceny szachowe w tym filmie pochwalił nawet Magnus Carlsen – aktualnie najlepszy szachista na świecie.

 

 

„Obrona Łużyna”

Ten film został oparty na powieści Vladimira Nabokova o tym samym tytule. „Obrona Łużyna” to film bazujący głównie na emocjach głównych bohaterów. Historia opowiada losy znakomitego szachisty Aleksandra Iwanowicza Łużyna, który od najmłodszych lat poświęca swe życie szachom.

Bohatera poznajemy w momencie, kiedy przyjeżdża do Włoch, aby wziąć udział w prestiżowym turnieju w urokliwym kurorcie nad jeziorem. Na miejscu poznaje kobietę –  Natalię Katkow, w której bezgranicznie się zakochuje. Z nawiązań do dzieciństwa Łużyna dowiadujemy się o jego traumach, które udało mu się przezwyciężyć. Niestety wielki stres powraca, kiedy Aleksander dowiaduje się, że jego włoski przeciwnik Dottore Salvatore Turati jest trenowany i wspierany przez jego starego nauczyciela i przyjaciela.

 

 

Łużyn przeżywa załamanie nerwowe, a gra zostaje odroczona. Bolesne wspomnienia z dzieciństwa sprawiają, że bohater trafia do szpitala, a lekarze zakazują mu gry w szachy. W wyniku ogromnego poczucia straty, Aleksander popełnia samobójstwo wyskakując z okna. Po jego śmierci Natalia odnajduje notatki narzeczonego, w których rozpisane są ruchy mające pokonać Turatiego. Kobieta postanawia je wykorzystać. To, że udaje jej się dokończyć partię z arcymistrzem Włoch wydaje się jednak mało realne, dla kogoś kto wie, że w szachach istnieją setki różnych kombinacji w odpowiedzi na jeden ruch. Jednak na uznanie zasługuje fakt, że cały przebieg partii był jak najbardziej wiarygodny.

 

 

„Szach-mat”

Ten film nie opowiada o szachach wprost. Są one jedynie narzędziem, które pozwala w metaforyczny sposób znaleźć swoje miejsce w świecie, tak jak dzieje się to w przypadku każdej innej pasji. To szachowe tło idealnie pozwala ukazać piękno szukania tej właściwej drogi przez człowieka.

Eugene Brown w więzieniu poznaje mistrza szachowego, z którym rozgrywa pojedynki o papierosy. Na koniec odsiadki dostaje od niego figurkę króla, która ma mu przynieść szczęście. Po opuszczeniu zakładu karnego, mężczyzna stara się ułożyć życie na nowo. Brat proponuje mu powrót do przestępczego świata, ale zamiast tego Eugene decyduje się przyjąć pracę woźnego w szkole. Tam odnajduje wspólny język z trudną młodzieżą i zaraża ich swoją pasją. Zauważa też wielki talent szachowy u młodego dilera narkotyków. Jednak kiedy w szkole zostaje odkryta jego kryminalna przeszłość, Eugene niespodziewanie traci pracę. Aby utrzymać kontakt  z nastolatkami, Brown otwiera miejscowy klub szachowy, który odmienia nie tylko jego życie. Mężczyzna dzięki szachom dociera do młodzieży i daje im możliwość na obranie lepszej drogi. Poszczególne ruchy szachowe nie mają tutaj znaczenia tak, jak w przypadku powyższych tytułów, jednak skupienie fabuły wokół tematu gry, jest bardzo miłym akcentem i pozwala w szachach dostrzec coś więcej.

 

 

Czy któryś z tych filmów zachęca was do nauki gry w szachy?