Integracja sensoryczna – co to jest? Objawy i diagnoza zaburzeń integracji sensorycznej

Uwaga! Ten artykuł ma charakter wyłącznie edukacyjny, nie służy samoleczeniu i nie może zastąpić indywidualnej porady lekarza lub terapeuty integracji sensorycznej.

Integracja sensoryczna – co to jest?

Większość z nas na co dzień nie myśli o tym, jak wielką i nieustanną pracę wykonują nasze mózgi. W każdej chwili do mózgu dociera mnóstwo informacji ze wszystkich narządów zmysłów, które niosą informację o tym, co się dzieje wokół nas i z naszym ciałem. Jakie to zmysły? Pięć podstawowych zmysłów to wzrok, słuch, smak, węch i dotyk. Istnieje jeszcze zmysł przedsionkowy (zmysł równowagi), związany z uchem wewnętrznym, czyli błędnikiem, poczucie ruchu a także zmysł czucia głębokiego (proprioceptywny) i kinestezji, który informuje nas o ruchu, położeniu poszczególnych części ciała w przestrzeni i względem siebie.

 

 

Najważniejsze z punktu widzenia zaburzeń integracji sensorycznej są zmysły dotyku, równowagi i czucia głębokiego. W mózgu te informacje są łączone w całość, czyli integrowane ze sobą. Na tej podstawie mózg wysyła odpowiednie polecenia do mięśni i umożliwia nam właściwą reakcję na ruch, dotyk, ból, dźwięki, światło, zmiany temperatury itp. Dzięki temu możemy utrzymywać równowagę i wykonywać wszelkie czynności ruchowe: chodzenie, bieganie, jazdę na rowerze, chwytanie piłki, pisanie i rysowanie, omijanie przeszkód i tysiące innych czynności koniecznych do wykonania każdego dnia.

Proces przetwarzania oraz łączenia wszystkich bodźców i umiejętność prawidłowej reakcji to integracja sensoryczna (IS lub SI od ang. Sensory Integration). Integracja sensoryczna kształtuje się już na etapie życia płodowego i trwa przez 7-8 pierwszych lat życia, ponieważ do tego czasu układ nerwowy jest najbardziej plastyczny. Pojęcie integracji sensorycznej wprowadziła do nauki dr Anna Jean Ayres (1920-1988), amerykańska psycholożka dziecięca i specjalistka terapii zajęciowej. To ona opracowała podstawy diagnostyki i terapii sensorycznej, a jej metody, z pewnymi modyfikacjami, są stosowane do dziś.

 

 

Zaburzenia integracji sensorycznej - najczęstsze objawy

Czasem rozwój integracji sensorycznej dziecka nie przebiega prawidłowo. Bywa, że niemowlę lub dziecko wykazuje nadwrażliwość lub podwrażliwość (zmniejszoną wrażliwość) na niektóre bodźce. Czasami mózg nie przetwarza dochodzących informacji odpowiednio szybko, źle interpretuje moc niektórych sygnałów lub nie łączy ich w całość z sygnałami dochodzącymi z innych zmysłów. Można wtedy zauważyć szereg zachowań i objawów, które często niepokoją uważnego rodzica lub opiekuna. Oto niektóre z nich:

• Trudności w ssaniu, gryzieniu, jedzeniu;
• Niechęć do przytulania, głaskania, dotykania (unikanie bodźców dotykowych);
• Zbyt mocne przytulanie się do osób lub przyciskanie się do przedmiotów (poszukiwanie intensywnych bodźców dotykowych);
• Protesty przy przewijaniu lub przebieraniu;
• Wyraźna niechęć do niektórych rodzajów ubrań, tkanin, pościeli;
• Odmowa jedzenia potraw o konkretnej konsystencji lub smaku, bardzo wybiórcze preferencje żywieniowe;
• Niechęć do chodzenia na boso;
• Duża niechęć do czesania, mycia twarzy, strzyżenia włosów, obcinania paznokci;
• Nadwrażliwość na dotyk;
• Zmniejszona wrażliwość na dotyk i ból, niezauważanie zadrapań, siniaków czy skaleczeń;
• Zaburzenia motoryki dużej (biegania, chodzenia, skakania itp.);
• Trudności z utrzymaniem równowagi;
• Trudności z nauką siadania, raczkowania i chodzenia;
• Potrącanie przedmiotów, „obijanie się” o meble, częste potykanie się i przewracanie (dyspraksja);
• Trudności w wykonywaniu złożonych lub nowych czynności ruchowych;
• Zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej;
• Nadpobudliwość ruchowa i nerwowość lub przeciwnie – ospałość i bezruch;
• Częste kiwanie się, kołysanie, wykonywanie powtarzających się ruchów;
• Niechęć do zabaw ruchowych, uczenia się nowych czynności, przyjmowania niektórych pozycji ciała;
• Gwałtowna awersja do niektórych dźwięków, nawet niezbyt głośnych;
• Ciągłe poszukiwanie bodźców dźwiękowych (stukanie, klaskanie, śpiewanie do siebie);
• Zaburzenia motoryki małej (czynności wykonywanych rękami);
• Trudności w nauce ubierania się, mycia, zawiązywania butów, zapinania guzików itp.;
• Trudności w prawidłowym trzymaniu kredek, sztućców, kubka;
• Zaburzenia nauki mowy, czytania i pisania;
• Trudności z rozumieniem poleceń;
• Trudności z uczeniem się nowych czynności.

Powyższa lista objawów zaburzeń integracji sensorycznej nie jest wyczerpująca, dlatego diagnoza zawsze musi być postawiona przez specjalistę na podstawie szczegółowego wywiadu, testów i obserwacji. Nie wszystkie objawy muszą występować jednocześnie, choć najczęściej występuje przynajmniej kilka naraz. Można je zauważyć na różnych etapach życia dziecka – od okresu niemowlęcego do wczesnoszkolnego. Najczęściej zaburzenia integracji sensorycznej diagnozuje się u dzieci w wieku 1-3 lat.

 

 

Co robić, jeśli podejrzewamy u dziecka zaburzenia integracji sensorycznej?

W przypadku zauważenia niepokojących objawów u dziecka, nie należy oskarżać go o „przewrażliwienie” lub „dziwactwa”, tylko zgłosić się do lekarza, psychologa lub specjalisty terapii sensorycznej. Jeśli dziecko mocno protestuje przy niektórych czynnościach, nie chce nosić niektórych rodzajów ubrań lub jeść pewnych potraw (np. o papkowatej konsystencji, twardych, grudkowatych), nie umie trzymać ołówka lub unika niektórych zabaw ruchowych, to znaczy, że te czynności są dla niego wyjątkowo nieprzyjemne, bolesne lub budzą lęk. Karcenie lub zawstydzanie dziecka z tego powodu nie pomoże, a wręcz powiększy jego cierpienia i niechęć do uczenia się nowych rzeczy.

 

 

Przyczyny zaburzeń integracji sensorycznej

Dlaczego u niektórych dzieci integracja sensoryczna nie rozwija się prawidłowo? Przyczyny są różne, a najczęstsze z nich wiążą się z nieprawidłowym lub atypowym rozwojem układu nerwowego, różnymi chorobami lub urazami. Należą do nich:

• Zaburzenia ze spektrum autyzmu, np. zespół Aspergera, autyzm dziecięcy, autyzm atypowy;
• Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD);
• Zespół kruchego/łamliwego chromosomu X (choroba genetyczna);
• Zespół Retta (choroba genetyczna dotykająca głównie dziewczynki);
• Zespół Downa i niektóre inne choroby genetyczne;
• Mózgowe porażenie dziecięce;
• Niepełnosprawność intelektualna;
• Zaburzenia rozwoju związane z wcześniactwem lub urazami w czasie porodu;
• Niektóre inne choroby, uszkodzenia lub zatrucia występujące w czasie rozwoju płodowego lub wczesnego dzieciństwa.

Czasami trudno jest ustalić konkretną przyczynę zaburzeń integracji sensorycznej u dziecka. Jeśli jednak zaburzenia te już wystąpią, nie należy liczyć na to, że same przejdą lub dziecko z nich wyrośnie. Należy wtedy zgłosić się do specjalisty, aby przeprowadzić odpowiednią diagnostykę i, w razie potrzeby, rozpocząć terapię integracji sensorycznej.

 

 

Testy i diagnostyka integracji sensorycznej

Diagnostyka zaburzeń integracji sensorycznej jest złożona i składa się z kilku etapów.

Po pierwsze, terapeuta przeprowadza z rodzicami lub opiekunami dziecka szczegółowy wywiad. Czasami przed wizytą rodzic dostaje ankietę lub rozbudowany zestaw pytań, na które powinien odpowiedzieć. Przeprowadza się także Południowo Kalifornijskie Testy Integracji Sensorycznej (SCSIT) i Testy Praksji (SIPT), które są szeregiem zadań ruchowych do wykonania dla dziecka. Terapeuta uważnie obserwuje dziecko i ocenia, w jaki sposób wykonuje ono zadane czynności. Na tej podstawie może wychwycić nieprawidłowości mogące świadczyć o zaburzonej integracji sensorycznej.

W przypadku dzieci bardzo małych lub niepełnosprawnych intelektualnie takie testy są często trudne lub niemożliwe do przeprowadzenia. Wtedy wykonuje się tzw. próby kliniczne. Polegają one na obserwacji zachowania dziecka przez pewien czas w kontrolowanych warunkach i notowanie wszelkich odchyleń od normy rozwojowej.

 

 

Terapia integracji sensorycznej

W przypadku stwierdzenia zaburzeń integracji sensorycznej, dziecko jest kierowane na terapię integracji sensorycznej (w skrócie „terapię IS” lub „terapię SI”). Są to specjalne zajęcia ruchowe, dostosowane do indywidualnych potrzeb każdego dziecka. W ramach terapii zależności od występujących dysfunkcji dostarcza się dziecku bodźców, których najbardziej potrzebuje. Mogą to być zajęcia manualne, ćwiczenia z użyciem piłek i mat sensorycznych, przyrządów podwieszanych, ruchomych lub stacjonarnych, ćwiczenia postawy, równowagi, huśtanie, rolowanie, uciskanie lub jeszcze inne zajęcia.

Terapię zawsze prowadzi certyfikowany terapeuta integracji sensorycznej. Terapeutami integracji sensorycznej zostają zwykle psycholodzy lub pedagodzy, którzy muszą ukończyć dodatkowe kursy i studia podyplomowe. Lista certyfikowanych terapeutów SI jest dostępna na stronie internetowej Polskiego Towarzystwa Integracji Sensorycznej.

Zajęcia terapii integracji sensorycznej odbywają się zwykle 1-2 razy w tygodniu i trwają po 40-50 minut. Na efekty czeka się co najmniej kilka miesięcy, a cała terapia może trwać nawet dwa lata. W trudniejszych przypadkach terapia może trwać dłużej, nawet przez całe życie, jako element stałej rehabilitacji ruchowej. Niektóre formy terapii IS są refundowane przez NFZ, a informacje na ten temat także można znaleźć na stronie internetowej Polskiego Towarzystwa Integracji Sensorycznej.

 

 

Więcej artykułów znajdziesz na Empik Pasje w dziale Zdrowie.

Zdjęcie okładkowe: źródło: shutterstock.com

Bibliografia / przydatne linki

1. Oficjalna strona Polskiego Towarzystwa Integracji Sensorycznej - http://www.integracjasensoryczna.org.pl
2. Oficjalna strona Polskiego Stowarzyszenia Terapeutów Integracji Sensorycznej – IS - https://pstis.pl
3. Strona edukacyjna dla rodziców dzieci w wieku do 3 lat - https://1000dni.pl/2-rok-zycia/co-wiesz-o-zaburzeniach-integracji-sensorycznej