Mimowolne skurcze mięśni – przyczyny, leczenie i domowe sposoby

Uwaga! Ten artykuł ma charakter wyłącznie edukacyjny, nie służy samoleczeniu i nie może zastąpić indywidualnej konsultacji lekarskiej.

Mimowolne, bolesne skurcze mięśni

Czasami mięśnie „wymykają się” spod naszej kontroli i kurczą się same. Bywa, że skurcze te mają postać okresowych, lekkich drgań, np. powieki, mięśni twarzy czy innych. Jednak czasami dochodzi do nagłych, bolesnych skurczów mięśni, często dotyczy to mięśni nóg, szczególnie podudzi (skurcze mięśni łydek, najczęściej mięśnia dwugłowego). Taki skurcz utrzymuje się od kilkunastu sekund do kilku(nastu) minut i powoduje duży ból, zwykle jednak ustępuje samoistnie.

Mimowolne skurcze mięśni są objawem nieprawidłowym, choć w większości przypadków ustępują same i nie powodują nic złego. Jednak czasem bywają one objawem poważnych chorób:

• chorób neurologicznych
• chorób mięśni
• chorób układu krążenia
• cukrzycy
• chorób tarczycy
• zatruć
• udaru

Mimowolne, nagłe skurcze mięśni mogą też być niepożądanym działaniem niektórych leków. Czasami skurczom mogą towarzyszyć drgawki (konwulsje), zaburzenia oddychania, gorączka, ślinotok i inne objawy. Dlatego jeśli  skurcze mięśni powtarzają się często, nasilają i towarzyszą im inne, niepokojące objawy, należy koniecznie zwrócić się do lekarza.
 

 

Przyczyny skurczów mięśni – stres, przemęczenie i urazy mięśni

Czasem przyczyna zaburzenia pracy mięśni jest prozaiczna: może to być nadmierny wysiłek fizyczny, zmęczenie lub uraz. Skurcze mięśni towarzyszą często sportowcom, którzy regularnie podejmują bardzo duży wysiłek. Następuje wtedy chwilowe zaburzenie pracy mięśnia i może dojść do skurczu. Podobnie dzieje się przy urazach, stłuczeniach itp.

Długotrwały stres stanowi z kolei obciążenie układu nerwowego, które także może się przyczyniać do zakłóceń pracy mięśni. Sam stres psychiczny jednak rzadko prowadzi do silnych, bolesnych skurczów. Raczej może nasilać już istniejące objawy lub powodować lekkie drżenie mięśni, np. powiek lub twarzy. Czasem skurczom sprzyja np. noszenie butów na wysokich obcasach, ciasnej odzieży czy uciskających skarpet.
 

 

Przyczyny skurczów mięśni – niedobór witamin i soli mineralnych

Do prawidłowej pracy mięśni potrzebna jest energia: tlen, glukoza i witaminy z grupy B, które są niezbędne dla funkcjonowania enzymów przetwarzających energię w komórkach. Potrzebne są także elektrolity w odpowiednich stężeniach i proporcjach: sód, potas, magnez i wapń. Zakłócenia stężeń tych składników mogą prowadzić do zaburzeń pracy mięśni i mimowolnych skurczów. Dlatego do skurczów może przyczyniać się:

• Niedobór magnezu, który jest niezbędny do utrzymania „stanu spoczynkowego” mięśni,
• Zaburzenia proporcji sodu i potasu we krwi i tkankach (zaburzenia elektrolitowe),
• Zaburzenia poziomu wapnia,
• Niedobór witamin z grupy B,
• Niedostateczne zaopatrzenie mięśni w krew, która dostarcza wszystkie te składniki, a dodatkowo jeszcze tlen i glukozę i mikroelementy – tutaj lokalny niedobór w mięśniu mogą wywołać choroby układu krążenia.
   

 

Przyczyny skurczów mięśni – choroby

Istnieje wiele chorób ostrych i przewlekłych, które mogą objawiać się m.in. bolesnymi i powtarzającymi się skurczami mięśni. Należą do nich:

• Choroby układu krążenia (niedostateczne zaopatrzenie mięśni w krew), np. miażdżyca, żylaki,
• Choroby neurologiczne (np. stwardnienie rozsiane),
• Różnego rodzaju uszkodzenia nerwów,
• Choroby o podłożu genetycznym (np. zespół Isaacsa, zespół Schwartza-Jampela),
• Choroby metaboliczne, np. cukrzyca, choroby tarczycy, choroby autoimmunologiczne, miopatie metaboliczne, choroby wątroby,
• Choroby nerek (skutkujące zaburzeniem równowagi elektrolitowej i kwasowo-zasadowej),
• Stany nagłe, np. udar cieplny, odwodnienie,
• Niektóre choroby zakaźne, np. tężec,
• Biegunki, wymioty, silne poty – jeśli dochodzi wskutek nich do odwodnienia i zaburzenia równowagi elektrolitowej.

Warto pamiętać, że przy tych chorobach skurcze zwykle nie są jedynym objawem, ale towarzyszą innym symptomom, charakterystycznym dla danego schorzenia. Dlatego diagnostyką i ustaleniem przyczyn skurczów w danym przypadku zawsze powinien zająć się doświadczony lekarz.
 

 

Przyczyny skurczów mięśni – zatrucia i działania niepożądane leków

Wiele substancji toksycznych (trucizn) lub leków może na różne sposoby zaburzać pracę układu nerwowego lub mięśniowego (czy to przez naruszenie równowagi elektrolitowej, działanie na układ nerwowy czy inne mechanizmy działania), prowadząc do skurczów mięśni. Należą do nich:

• Zatrucie metalami ciężkimi (np. ołowiem),
• Zatrucie alkoholem i narkotykami,
• Zatrucie strychniną,
• Leki moczopędne, przeczyszczające i inne, jeśli wpływają na gospodarkę wodno-elektrolitową,
• Statyny (leki obniżające poziom cholesterolu) – czasem powodują bóle i osłabienie mięśni, skurcze, a nawet rabdomiolizę – rozpad komórek mięśniowych. Pacjenci zażywający statyny powinni zgłaszać lekarzowi wszelkie objawy ze strony układu mięśniowego.  

Powyższa lista nie jest wyczerpująca. Czasem skurcze mogą pojawić się jako skutek działania dwóch lub więcej substancji lub interakcji lekowych.
 

 

Co na skurcze mięśni?

Postępowanie w przypadku skurczów można podzielić na dwa rodzaje: doraźne, czyli to, co robimy w chwili wystąpienia skurczu i profilaktyczne, czyli wszystko to, co robimy, aby zapobiegać skurczom w przyszłości. Oczywiście, jeśli podejrzewamy, że skurcze są objawem jakiejś choroby, lub nie mijają pomimo zastosowania prostych środków zapobiegawczych, należy koniecznie zgłosić się do lekarza.

Kiedy złapie nas skurcz, należy w miarę możliwości rozciągnąć skurczony mięsień i masować go, aż się rozluźni. Masaż i ciepło przy nim powstające pomaga w ustąpieniu skurczu i złagodzeniu bólu.

Aby zapobiegać kolejnym nagłym skurczom mięśni, należy dbać o dietę i odpowiednie nawodnienie:

• Jeść pokarmy bogate w magnez, wapń i potas (sód zwykle obficie występuje w wielu pokarmach, pod postacią soli kuchennej). Należy przy tym pamiętać nie tylko o ilości, ale i odpowiednich proporcjach tych składników,
• W razie potrzeby stosować odpowiednią suplementację, np. preparatami magnezu i potasu, witaminami z grupy B,
• Pić odpowiednią ilość płynów. Zazwyczaj wystarcza 1,5-2 l dziennie dla osoby dorosłej, jednak w czasie upałów lub intensywnego wysiłku fizycznego ilość ta może zwiększyć się nawet dwu- lub trzykrotnie. Warto wtedy wybierać napoje izotoniczne, roztwory elektrolitów lub rozcieńczone soki warzywne i owocowe, aby uzupełniać nie tylko wodę, ale i sole mineralne oraz glukozę.

Dbać odpowiednią kondycję mięśni i układu krążenia:

• Unikać długotrwałego siedzenia w jednej pozycji, szczególnie kiedy ma miejsce ucisk na nogi,
• Jeśli trzeba długo siedzieć (np. przy pracy w biurze), warto co jakiś czas wstać, przejść się czy zrobić kilka przysiadów, aby pobudzić krążenie,
• Nosić luźną, wygodną odzież,
• Zażywać umiarkowanego ruchu – takiego jak spacery, zabawa z dziećmi, prace domowe i zwykłe, codzienne aktywności,
• Dostosowywać trening do aktualnych możliwości,
• Przed ćwiczeniami zawsze pamiętać o rozgrzewce i odpowiednim nawodnieniu,
• Wykonywać ćwiczenia rozciągające,
• Poddawać się masażom u fizjoterapeuty lub przy użyciu odpowiednich masażerów np. pistoletów do masażu.

Warto też udać się do doświadczonego fizjoterapeuty, który nie tylko może wykonać rozluźniający, przynoszący ulgę masaż, ale i zaproponować inne zabiegi lub ćwiczenia.
 

 

Mimowolne skurcze mięśni - podsumowanie

Skurcze mięśni najczęściej występują sporadycznie i są skutkiem zmęczenia lub niedotlenienia mięśni, odwodnienia albo niedoborów witamin i minerałów. Odpowiednia dieta, suplementy, masaż i odpoczynek powinny wtedy pomóc. Jednak skurcze, szczególnie jeśli występują często, mogą też być objawem chorób układu krążenia, układu nerwowego, cukrzycy i wielu innych chorób, często poważnych. Jeżeli więc skurcze powtarzają się i nie mijają pomimo stosowania „domowych sposobów”, należy zwrócić się do lekarza, aby ustalił przyczynę dolegliwości i zastosował odpowiednie leczenie.

Więcej artykułów znajdziesz na Empik Pasje w dziale Zdrowie. 

Zdjęcie okładkowe: źródło: shutterstock.com