Szaleni(e) interesujący ludzie – socjopaci w filmach i serialach

Inność fascynuje nas od zawsze. Skrywana tajemnica budzi w nas zainteresowanie. Tacy już jesteśmy i dlatego tak dużą popularnością cieszą się filmy i seriale, w których zachowania bohaterów różnią się od decyzji, jakie sami byśmy podjęli. Skrajne przypadki odmiennych osobowości zapadają nam w pamięci na lata, dlatego kultowe postacie to często psychopaci i socjopaci. Nie pozwalają oderwać wzroku od kinowego ekranu – sprawiają, że nie możemy doczekać się kolejnego odcinka. Na czym polega ich sekret i fenomen?

 

Psychopata z Wall Street, Socjopata z Gotham City

Na początek rozróżnijmy psychopatę od socjopaty. Dlatego zwróćmy uwagę na dwie kultowe postacie filmowe – Patricka Batemana z "American Psycho" oraz Jokera, bohatera komiksowego, wielokrotnie ekranizowanego w filmach o "Batmanie", czy ostatnio w "Legionie Samobójców". Pierwszy stanowi przykład psychopaty, którego zaburzenia łączą się z presją idealnego wizerunku człowieka sukcesu z Wall Street. Zaczyna mordować bez opamiętania, zatracając się w tym bez reszty. Nie ocenia swoich czynów, moralność przestaje mieć dla niego znaczenie. W przypadku Jokera jest nieco inaczej. On niezmiennie posługuje się kategoriami dobra i zła, jednak postrzega je diametralnie różnie od większości społeczeństwa. Siejąc zniszczenie, w jego ocenie czyni słusznie.

Konsekwencje traumy

W artykułach psychologicznych, porównujących psychopatów i socjopatów, zwraca się uwagę na genezę obu zaburzeń, które wbrew pozorom w wielu aspektach się od siebie różnią. Tożsamość socjopatów kształtuje się w znaczącym stopniu przez środowisko, w jakim się wychowali lub w efekcie traumy, jaką przeżyli, zazwyczaj we wczesnym dzieciństwie. Zaburzenie, do którego dochodzi tkwi głęboko w człowieku i uwidacznia się niekiedy po latach. Tego typu osobowość staje się inspiracją dla twórców, ponieważ fascynuje nas nie tylko jak działa socjopata, ale też co wpłynęło na danego bohatera, gdzie szukać źródła zmian w usposobieniu do świata. Szeroki jest też wachlarz możliwości scenarzystów i reżyserów. Socjopaci bywają bowiem zarówno straszni, jak i czasami śmieszni, czego potwierdzeniem są kultowe filmy i seriale.

8 sezonów analizy przypadku

Jednym z najbardziej znanych socjopatów jest Dexter Morgan, policyjny spec od śladów krwi z Miami. Jego historia, od traumatycznego momentu we wczesnym dzieciństwie, przez dorastanie pod opieką policjanta Harry`ego, po kolejne zbrodnie – to klasyczny przepis na socjopatę. Morduje, bo uważa to za sprawiedliwe i słuszne, a przy tym zaspokaja swoje rządze. My z kolei czekamy na kolejną decyzję Dextera, łakniemy tego, jak oceni czyjeś zachowanie. Wartość tego serialu podnosi nieustanna autoanaliza umysłu tytułowego bohatera, który zdaje sobie sprawę z różnic pomiędzy nim, a resztą społeczeństwa. Elementem humorystycznym są próby bohatera wkomponowania się pośród kolegów z pracy czy rodzinę, myśląc jednocześnie o następnej zbrodni. Można by rzec, że Dexter straszy, bawi i uczy.

Król źle wychowany

Jako socjopata w dzieciństwie ukształtował się również Joffrey w "Grze o Tron". Cechy, które zdecydowały o tym, że stał się jednym z najbardziej nielubianych bohaterów wynikały głównie z błędów rodzicielskich Cersei. Brak jakichkolwiek ograniczeń znacząco przesunął granicę moralności Joffrey`a, dlatego nie wahał się skazywać na śmierć i czerpać z tego przyjemność. Niemniej uważał przy tym, że dobrze włada królestwem. W przeciwieństwie do Dextera, nie zdążyliśmy poznać dalszych losów młodego władcy. Pozostali bohaterowie nie mieli do niego wystarczającej cierpliwości.

Pomarańczowa klasyka

Okrucieństwo Alexa DeLarge'a w "Mechanicznej pomarańczy" jest bezsprzeczne. Jednak motywacja działań głównego bohatera tego kultowego już filmu jest wynikiem jego osobliwej moralności. W przeciwieństwie do Joffrey'a, otoczenie Alexa miało wobec niego więcej cierpliwości, przeprowadzając długi, acz bolesny proces resocjalizacji. W związku z tym Stanley Kubrick przedstawia, jakie zmiany mogą zajść w osobowości socjopaty na skutek tak drastycznych działań. Po niej psychika Alexa ulega przekierunkowaniu, co ma opłakane skutki.

Niegroźny cynik

Bycie socjopatą nie równa się przemocy. Bardzo dobrze obrazuje to Gregory House, równie ekscentryczny, co genialny diagnosta. Fani serialu, mimo że ten zakończył się w 2012 roku, nadal sprzeczają się co do określania House'a socjopatą. Niewątpliwie jednak przejawiał on wiele cech, świadczących o mocno rozchwianym systemie wartości. Poświęcił życie prywatne, odtrącał od siebie bliskich, a wszystko w imię kolejnej nierozwikłanej zagadki. Do tego wszystkiego towarzyszył mu permanentny ból, z którym radził sobie tylko przy pomocy silnych leków.

A to dopiero początek

Przykłady socjopatów w kinie czy w produkcjach serialowych można by mnożyć. Nie oznacza to jednak, że twórcom wyczerpały się pomysły. Socjopaci nadal fascynują, co pokazuje popularność ledwie zapowiedzi serialu "End of the f***g world", którego fabuła opiera się na historii pary nastolatków, dla których przekraczanie kolejnych granic nie stanowi etycznego problemu. A my, widzowie, możemy tylko delektować się kolejnym skomplikowanym umysłem bohatera, którego za wszelką cenę będziemy chcieli zrozumieć.