Próby wątrobowe: ALT, AST, GGTP – podwyższone wyniki, normy i badania

Uwaga! Ten artykuł ma charakter wyłącznie edukacyjny, nie służy samoleczeniu i nie może zastąpić indywidualnej konsultacji lekarskiej.

Dlaczego warto wykonywać próby wątrobowe?

Wątroba jest ważnym narządem, czasami nazywa się ją „centrum metabolicznym” organizmu, ponieważ tam zachodzi większość ważnych procesów związanych z przetwarzaniem składników pokarmowych, neutralizacją substancji toksycznych i leków, regulacją poziomu cukru we krwi itd. Ze względu na tę ważną funkcję, wątroba ma duże zdolności kompensacyjne, to znaczy, że nawet jeśli jej część jest uszkodzona, to reszta narządu skutecznie przejmuje funkcję tej niedziałającej części. To zjawisko sprawia, że wiele chorób wątroby wykrywanych jest późno, ponieważ wyraźne objawy chorobowe występują dopiero wtedy, kiedy choroba wątroby jest już zaawansowana. Próby wątrobowe pozwalają wykrywać problemy z wątrobą na wczesnym etapie, kiedy leczenie lub zapobieganie rozwojowi problemu jest jeszcze łatwe i skuteczne.
 

 

Kiedy wykonać próby wątrobowe?

Warto wykonywać próby wątrobowe profilaktycznie raz w roku, a także zawsze wtedy, kiedy zachodzi podejrzenie choroby lub uszkodzenia wątroby lub dróg żółciowych. U osób chorujących na wątrobę lekarz regularnie zleca próby wątrobowe, aby kontrolować przebieg leczenia.

Jak dostać skierowanie na próby wątrobowe?

Skierowanie na próby wątrobowe może dać każdy lekarz. Jeśli wyda je lekarz w ramach NFZ, to badanie takie jest refundowane. Można je także wykonać prywatnie, wtedy pakiet badań prób wątrobowych kosztuje zwykle kilkadziesiąt złotych. Cena może się wahać zależnie od rodzaju laboratorium i jego lokalizacji.

Próby wątrobowe - jak przygotować się do badania?

Na badanie należy zgłosić się na czczo. Najlepiej na kilka dni przed badaniem nie pić alkoholu i nie jeść ciężkostrawnych, tłustych potraw, ponieważ możne to wpłynąć na wyniki. Poza tym jednak należy zachować swoją codzienną dietę, ponieważ nagłe zmiany w sposobie odżywiania mogłyby także wpłynąć na zmianę czynności wątroby, a z reguły chodzi o to, aby zbadać, w jakim stanie wątroba jest „na co dzień”.
 

 

Enzymy wątrobowe – co to jest?

Próby wątrobowe to przede wszystkim oznaczenie w surowicy krwi stężenia pewnych enzymów z grupy aminotransferaz (transaminaz). Nazwa oznacza, że enzymy te biorą udział w metabolizmie aminokwasów. Należą do nich:

• ALAT lub ALT, czyli aminotransferaza alaninowa, inaczej transaminaza alaninowa;
• AspAT lub AST, czyli aminotransferaza asparaginianowa, inaczej transaminaza asparaginianowa;
• GGTP lub GGT, czyli gamma-glutamylotransferaza, inaczej gamma-glutamylotranspeptydaza.

Te enzymy występują w komórkach wątroby lub są wydzielane z żółcią do jelit. Kiedy dochodzi do uszkodzenia wątroby lub zwężenia czy zablokowania dróg żółciowych, część enzymów przedostaje się z uszkodzonej tkanki do krwiobiegu. To dlatego podwyższone stężenie enzymów wątrobowych we krwi świadczy o tym, że z wątrobą coś się dzieje – enzymy te powinny normalnie być wewnątrz tego narządu lub spływać z żółcią do jelit, a nie dostawać się do krwi.

Transaminazy są obecne w różnych ilościach także w innych narządach, na przykład w mięśniu sercowym, mięśniach prążkowanych, nerkach, trzustce czy prostacie. Dlatego podwyższone stężenie tych enzymów, szczególnie AST i GGTP może także świadczyć o uszkodzeniu innych narządów np., o świeżo przebytym zawale serca. Jednak wtedy inna jest proporcja stężeń poszczególnych enzymów i po tym lekarz może poznać, czy doszło do uszkodzenia wątroby, czy raczej innych tkanek.
 

 

Fosfataza alkaliczna i bilirubina

Fosfataza alkaliczna, czyli ALP, jest enzymem, który przenosi grupy fosforanowe z białek. Występuje w wątrobie, kościach i nerkach, a także w łożysku podczas ciąży. Podwyższony poziom ALP może występować nie tylko w przypadku chorób wątroby, ale także w przebiegu niektórych nowotworów, a także u dzieci w okresie intensywnego wzrostu kości. Dlatego normy fosfatazy alkalicznej są inne dla dzieci i dla dorosłych, różnią się też zależnie od płci.

Bilirubina to żółty barwnik, który pochodzi z rozpadu grupy hemowej, np. z hemoglobiny czy mioglobiny. Krew transportuje bilirubinę do wątroby, gdzie jest przetwarzana i wydalana z żółcią do przewodu pokarmowego. W jelitach bilirubina jest przekształcana barwniki, które nadają kałowi brązowy kolor. Część bilirubiny krążąca jeszcze we krwi jest wydalana przez nerki z moczem w postaci tzw. urobilinogenu, który sprawia, że mocz jest żółty. Jeśli wątroba i drogi żółciowe działają dobrze, to większość bilirubiny jest usuwana na bieżąco i nie kumuluje się we krwi. Jeśli jednak są z nimi jakieś problemy, to następuje podwyższenie poziomu bilirubiny we krwi, bo wątroba nie nadąża z jej przetwarzaniem.

Próby wątrobowe – normy i podwyższone wyniki

Normy ALT, AST, a także normy GGTP, fosfatazy alkalicznej i bilirubiny mogą nieznacznie różnić się w zależności od danego laboratorium i metody wykonania oznaczenia. Na wyniku badania zawsze są podane normy obowiązujące w danym laboratorium, czyli zakres referencyjny. Jest też informacja, czy dany wynik pacjenta mieści się w normie, czy też od niej odbiega.

Orientacyjne normy prób wątrobowych dla osób dorosłych:

• Normy ALT: kobiety – poniżej 33 U/l (jednostek na litr), mężczyźni – poniżej 41 U/I;
• Normy AST: kobiety – poniżej 31 U/l, mężczyźni – poniżej 37 U/I;
• Normy GGTP: kobiety – poniżej 36 U/l, mężczyźni – poniżej 61 U/I. Tutaj normy mogą różnić się bardziej zależnie od metody w danym laboratorium.
• Normy bilirubiny: bilirubina całkowita – poniżej 1,10 mg/dl, bilirubina bezpośrednia - 0,1–0,4 mg/dl.
   

 

Co oznaczają podwyższone próby wątrobowe?

Podwyższone wyniki prób wątrobowych oznaczają, że doszło do przejściowego lub trwałego uszkodzenia wątroby lub dróg żółciowych. Najwrażliwszym wskaźnikiem uszkodzenia miąższu wątroby jest poziom ALT. Podwyższone stężenie ALAT może wynikać z błahych przyczyn, np. wypicia alkoholu czy błędu dietetycznego, może jednak być też oznaką poważniejszych chorób:

• alkoholowego lub niealkoholowego stłuszczenia wątroby
•  marskości wątroby
•  nowotworu
•  zatrucia grzybami, innymi truciznami lub chemikaliami
• polekowego uszkodzenia wątroby (np. paracetamolem)

Wysoki poziom ALT i AST może też wynikać z wirusowego zapalenia wątroby typu A, B lub C, przebiegających z żółtaczką lub bez niej. Wysokie poziomy GGTP, bilirubiny i ALP świadczą zwykle o chorobach dróg żółciowych (kamicy żółciowej, zapaleniu dróg żółciowych, cholestazie, czyli zastoju żółci itp.). Istotne są nie tylko wyniki pojedynczych prób, ale i ich wzajemne proporcje. Stosunek GGTP do AST, proporcje AST do ALT i proporcje innych wskaźników są dla lekarza ważną wskazówką przy ustaleniu, czy problem leży w uszkodzeniu samego miąższu wątroby, czy raczej przewodów żółciowych, a nawet innych narządów.

Trzeba bowiem pamiętać, że podwyższone wyniki AST, GGTP czy fosfatazy alkalicznej mogą też świadczyć o innych chorobach:

• uszkodzeniach mięśni lub serca
• chorobach nerek
• chorobach kości
• nowotworach różnych narządów, np. kości, wątroby czy prostaty

Dlatego wyniki powinny być zawsze interpretowane przez lekarza, w kontekście ogólnego stanu zdrowia pacjenta i innych wyników badań!
 

 

Jak obniżyć próby wątrobowe?

Jeśli przy badaniu wyniki prób wątrobowych są powyżej normy, to w pierwszej kolejności należy iść do lekarza, który zdecyduje, czy konieczna jest dalsza diagnostyka i leczenie. Trzeba wtedy przestrzegać zaleceń lekarskich i wszelkie zmiany diety czy przyjmowanie suplementów konsultować ze swoim lekarzem. Są jednak pewne uniwersalne zalecenia, których warto przestrzegać zawsze wtedy, kiedy zależy nam na zachowaniu lub przywróceniu zdrowia wątroby. Co robić?

• Unikać alkoholu. Alkohol to jedna z najbardziej toksycznych dla wątroby substancji. Nadużywanie alkoholu prowadzi często to alkoholowego stłuszczenia wątroby i marskości wątroby;
• Unikać niektórych leków i nie brać żadnych leków bez zalecenia lekarza, nawet tych bez recepty. Szczególnie szkodliwy dla wątroby jest paracetamol, obecny w wielu lekach przeciwbólowych, przeciwgorączkowych i lekach na przeziębienie;
• Stosować lekkostrawną, nietłustą dietę. Jest to szczególnie ważne przy schorzeniach dróg żółciowych, kiedy nawet jeden ciężkostrawny posiłek może wywołać przykre dolegliwości.

Zdrowie wątroby można także wspomóc lekami ziołowymi lub suplementami diety. Do najpopularniejszych naturalnych środków regenerujących wątrobę należą: sylimaryna z ostropestu plamistego i fosfolipidy (głównie lecytyna) z soi, słonecznika lub żółtek jaj, a także cholina.

W aptekach i drogeriach dostępne są preparaty z ostropestu plamistego – nasiona ostropestu całe i mielone, a także wyciągi z ostropestu w tabletkach i kapsułkach zawierające sylimarynę. Najbardziej znany jest Sylimarol, produkowany od lat przez poznański Herbapol, jednak na rynku istnieje też wiele suplementów diety z sylimaryną. Preparaty zawierające fosfolipidy to np. lek Essentiale Forte i szereg suplementów diety zawierających lecytynę sojową lub lecytynę słonecznikową.

Czasem dla wspomożenia zdrowia wątroby stosuje się także czystą cholinę, która wchodzi w skład lecytyny i fosfolipidów. Cholina dostępna jest w postaci tabletek, kapsułek lub proszku do rozpuszczania.

Więcej poradników znajdziesz na Empik Pasje w dziale Zdrowie.

Zdjęcie okładkowe: źródło: shutterstock.com