Stefan Żeromski

Dzieciństwo i młodość

14 października 1864 roku w Strawczynie koło Kielc urodził się Stefan Żeromski, syn Wincentego Żeromskiego i Franciszki Józefy z Katerlów. Jego rodzina była zubożałymi szlachcicami, herbu Jelita. Wychowywał się w Ciekotach w Górach Świętokrzyskich. Ojciec Stefana utracił majątek jeszcze przed powstaniem. Został później dzierżawcą folwarków i aktywnie wspierał Polaków walczących w 1863 roku w powstaniu styczniowym.

W 1873 roku Stefan Żeromski rozpoczął naukę w wiejskiej elementarnej szkole w Psarach. Rok później zdał egzaminy do Męskiego Gimnazjum Rządowego w Kielcach, gdzie uczył się do 1886 roku.

W 1879 roku umarła matka przyszłego pisarza, a w 1883 roku stracił również ojca. Stanął w obliczu konieczności samodzielnego utrzymywania się w Kielcach. Dlatego zaczął udzielać korepetycji. Zmagał się z trudnościami finansowymi, a na domiar złego zaczął chorować na gruźlicę. Nie zdał matury, a po ukończeniu gimnazjum, w 1886 roku, wyprowadził się do Warszawy i rozpoczął studia w Instytucie Weterynarii, gdzie matura nie była wymagana.

Dorosłość Żeromskiego

Podczas pobytu w Warszawie Stefan Żeromski zetknął się z ruchem socjalistycznym. Działał wówczas w tajnych akcjach oświatowych, m.in. wśród robotników i rzemieślników. Pod koniec 1908 roku, w porozumieniu i we współpracy z Rafałem Radziwiłowiczem, złożył Józefowi Piłsudskiemu propozycję wstąpienia do wolnomularstwa.

W 1889 roku Stefan Żeromski został zmuszony porzucić studia, ponieważ nie było go stać na kontynuowanie nauki. Rozpoczął pracę zarobkową jako guwerner w domach ziemiańskich. Pracował w Łysowie i w Nałęczowie.

Kiedy poprawiła się jego sytuacja finansowa, mógł sobie pozwolić na pierwsze podróże. W 1892 roku udał się do Zurychu, był w Wiedniu i w Pradze, aż w końcu powrócił do Polski, tym razem do Krakowa. W Nałęczowie poznał Oktawię z Radziwiłłowiczów Rodkiewiczową, którą poślubił jesienią 1892 roku. Doczekali się córeczki i z całą rodziną wyjechali do Szwajcarii. Tam Żeromski rozpoczął pracę jako zastępca bibliotekarza w Muzeum Narodowym Polskim w Rapperswilu. W Szwajcarii poznał Gabriela Narutowicza i Edwarda Abramowskiego. Na przełomie XIX i XX wieku powrócił do Kielc, by prowadzić tam działalność kulturalną.

Założył tygodnik „Echa Kieleckie”, w którym ukazywały się przedruki dzieł literackich: „Echa leśne” oraz „Zemsta jest moją…”. Pracował jako pomocnik w Bibliotece Ordynacji Zamojskiej w Warszawie. W 1899 roku urodziło się drugie dziecko państwa Żeromskich – syn Adam. Rozwój kariery literackiej pozwolił pisarzowi uzyskać stabilność finansową. Od tej pory nie musiał już pracować w bibliotece. Przez prawie rok mieszkał z rodziną w Zakopanem. W 1905 roku, po wybuchu rewolucji w Królestwie Polskim, Stefan Żeromski działał w organizacjach demokratycznych i socjalistycznych. Zainicjował założenie Uniwersytetu Ludowego, a także organizował kursy dokształcające dla uczniów szkoły rzemieślniczej. Prowadził ochronkę, a nawet tajną szkołę. Z jego inicjatywy w Nałęczowie powstała robotnicza grupa teatralna, którą kierował Józef Gardecki.

W 1909 roku rodzina Żeromskich wyjechała na trzy lata do Paryża, po czym wrócili do Polski i osiedlili się w Zakopanem. Burzliwe życie uczuciowe pisarza spowodowało, że w 1913 roku ostatecznie założył nową rodzinę z poznaną w 1908 roku malarką Anną Zawadzką, z którą miał córkę Monikę.

Kiedy wybuchła I wojna światowa, jako prawdziwy patriota, zgłosił się do Legionów Polskich, ale nie brał udziału w walkach, a powrócił do Zakopanego. Stworzył Organizację Narodową i działał w Naczelnym Komitecie Zakopiańskim. Co ciekawe, Stefan Żeromski pełnił funkcję prezydenta Rzeczypospolitej Zakopiańskiej. Przeżył osobistą tragedię, kiedy w 1918 roku jego 19-letni syn Adam zmarł na gruźlicę.

W 1920 roku został członkiem Obywatelskiego Komitetu Wykonawczego Obrony Państwa. Zamieszkał w Warszawie i brał czynny udział w życiu literackim stolicy. Angażował się w wiele projektów związanych z krzewieniem literatury i kultury. W latach 20. XX wieku osiedlił się w Konstancinie-Jeziornie pod Warszawą, zajmując willę Świt. Od 1924 roku mieszkał na Zamku Królewskim w Warszawie, gdzie prezydent Stanisław Wojciechowski przydzielił mu mieszkanie.

Kariera literacka

Już w trakcie nauki w gimnazjum w Kielcach Stefan Żeromski podejmował pierwsze, choć jeszcze nieśmiałe próby literackie. Pisał wiersze, dramaty oraz tworzył przekłady z literatury rosyjskiej. Za jego debiut uznaje się przekład wiersza Lermontowa opublikowany w 1882 roku w „Tygodniku Mód i Powieści”. W tym samy roku, w piśmie „Przyjaciel Dzieci”, ukazał się wiersz „Piosenka rolnika”.

Od 1889 roku Żeromski regularnie publikował na łamach „Głosu”, „Tygodnika Powszechnego” oraz „Nowej Reformy”. Podczas pobytu w Szwajcarii, po 1892 roku, pisarz napisał m.in. „Syzyfowe prace”, które w Polsce zostały wydane w 1897 roku. W 1899 roku do rąk czytelników trafiła książka „Ludzie bezdomni”, a w 1904 powieść „Popioły”.

W 1922 roku w „Wolnej Polsce” ukazała się powieść „Wiatr od morza”, którą doceniono i przyznano Żeromskiemu Państwową Nagrodę Literacką. W 1924 roku światło dzienne ujrzała jedna z najważniejszych powieści Stefana Żeromskiego – „Przedwiośnie”.

Pisarz zmarł 20 listopada 1925 roku. Został pochowany w Warszawie. Stefan Żeromski publikował swoje dzieła nie tylko pod swoim nazwiskiem, ale posługiwał się pseudonimami: „Maurycy Zych”, „Józef Katerla” i „Stefan Iksmoreż”.