Stefan Żeromski

Twórca „Ludzi bezdomnych” i „Przedwiośnia” – Stefan Żeromski – zapisał się w historii literatury jako znakomity polski prozaik, publicysta i dramaturg. Aż cztery razy był nominowany do Literackiej Nagrody Nobla - w 1921, 1922, 1923 i 1924. Pośmietnie, w 2018 roku, został mu przyznany Order Orła Białego.

Podstawowe dane:

Data i miejsce urodzenia: 14 października 1864, Strawczyn
Data i miejsce śmierci: 20 listopada 1925, Warszawa
Popularne utwory: Popioły, Ludzie bezdomni, Siłaczka, Przedwiośnie, Syzyfowe prace, Rozdziobią nas kruki, wrony
Gatunki literackie: Literatura polska piękna

Opis autora

Dzieciństwo i młodość

14 października 1864 roku w Strawczynie koło Kielc urodził się Stefan Żeromski, syn Wincentego Żeromskiego i Franciszki Józefy z Katerlów. Jego rodzina była zubożałymi szlachcicami, herbu Jelita. Wychowywał się w Ciekotach w Górach Świętokrzyskich. Ojciec Stefana utracił majątek jeszcze przed powstaniem. Został później dzierżawcą folwarków i aktywnie wspierał Polaków walczących w 1863 roku w powstaniu styczniowym.

W 1873 roku Stefan Żeromski rozpoczął naukę w wiejskiej elementarnej szkole w Psarach. Rok później zdał egzaminy do Męskiego Gimnazjum Rządowego w Kielcach, gdzie uczył się do 1886 roku.

W 1879 roku umarła matka przyszłego pisarza, a w 1883 roku stracił również ojca. Stanął w obliczu konieczności samodzielnego utrzymywania się w Kielcach. Dlatego zaczął udzielać korepetycji. Zmagał się z trudnościami finansowymi, a na domiar złego zaczął chorować na gruźlicę. Nie zdał matury, a po ukończeniu gimnazjum, w 1886 roku, wyprowadził się do Warszawy i rozpoczął studia w Instytucie Weterynarii, gdzie matura nie była wymagana.

Dorosłość Żeromskiego

Podczas pobytu w Warszawie Stefan Żeromski zetknął się z ruchem socjalistycznym. Działał wówczas w tajnych akcjach oświatowych, m.in. wśród robotników i rzemieślników. Pod koniec 1908 roku, w porozumieniu i we współpracy z Rafałem Radziwiłowiczem, złożył Józefowi Piłsudskiemu propozycję wstąpienia do wolnomularstwa.

W 1889 roku Stefan Żeromski został zmuszony porzucić studia, ponieważ nie było go stać na kontynuowanie nauki. Rozpoczął pracę zarobkową jako guwerner w domach ziemiańskich. Pracował w Łysowie i w Nałęczowie.

Kiedy poprawiła się jego sytuacja finansowa, mógł sobie pozwolić na pierwsze podróże. W 1892 roku udał się do Zurychu, był w Wiedniu i w Pradze, aż w końcu powrócił do Polski, tym razem do Krakowa. W Nałęczowie poznał Oktawię z Radziwiłłowiczów Rodkiewiczową, którą poślubił jesienią 1892 roku. Doczekali się córeczki i z całą rodziną wyjechali do Szwajcarii. Tam Żeromski rozpoczął pracę jako zastępca bibliotekarza w Muzeum Narodowym Polskim w Rapperswilu. W Szwajcarii poznał Gabriela Narutowicza i Edwarda Abramowskiego. Na przełomie XIX i XX wieku powrócił do Kielc, by prowadzić tam działalność kulturalną.

Założył tygodnik „Echa Kieleckie”, w którym ukazywały się przedruki dzieł literackich: „Echa leśne” oraz „Zemsta jest moją…”. Pracował jako pomocnik w Bibliotece Ordynacji Zamojskiej w Warszawie. W 1899 roku urodziło się drugie dziecko państwa Żeromskich – syn Adam. Rozwój kariery literackiej pozwolił pisarzowi uzyskać stabilność finansową. Od tej pory nie musiał już pracować w bibliotece. Przez prawie rok mieszkał z rodziną w Zakopanem. W 1905 roku, po wybuchu rewolucji w Królestwie Polskim, Stefan Żeromski działał w organizacjach demokratycznych i socjalistycznych. Zainicjował założenie Uniwersytetu Ludowego, a także organizował kursy dokształcające dla uczniów szkoły rzemieślniczej. Prowadził ochronkę, a nawet tajną szkołę. Z jego inicjatywy w Nałęczowie powstała robotnicza grupa teatralna, którą kierował Józef Gardecki.

W 1909 roku rodzina Żeromskich wyjechała na trzy lata do Paryża, po czym wrócili do Polski i osiedlili się w Zakopanem. Burzliwe życie uczuciowe pisarza spowodowało, że w 1913 roku ostatecznie założył nową rodzinę z poznaną w 1908 roku malarką Anną Zawadzką, z którą miał córkę Monikę.

Kiedy wybuchła I wojna światowa, jako prawdziwy patriota, zgłosił się do Legionów Polskich, ale nie brał udziału w walkach, a powrócił do Zakopanego. Stworzył Organizację Narodową i działał w Naczelnym Komitecie Zakopiańskim. Co ciekawe, Stefan Żeromski pełnił funkcję prezydenta Rzeczypospolitej Zakopiańskiej. Przeżył osobistą tragedię, kiedy w 1918 roku jego 19-letni syn Adam zmarł na gruźlicę.

W 1920 roku został członkiem Obywatelskiego Komitetu Wykonawczego Obrony Państwa. Zamieszkał w Warszawie i brał czynny udział w życiu literackim stolicy. Angażował się w wiele projektów związanych z krzewieniem literatury i kultury. W latach 20. XX wieku osiedlił się w Konstancinie-Jeziornie pod Warszawą, zajmując willę Świt. Od 1924 roku mieszkał na Zamku Królewskim w Warszawie, gdzie prezydent Stanisław Wojciechowski przydzielił mu mieszkanie.

Kariera literacka

Już w trakcie nauki w gimnazjum w Kielcach Stefan Żeromski podejmował pierwsze, choć jeszcze nieśmiałe próby literackie. Pisał wiersze, dramaty oraz tworzył przekłady z literatury rosyjskiej. Za jego debiut uznaje się przekład wiersza Lermontowa opublikowany w 1882 roku w „Tygodniku Mód i Powieści”. W tym samy roku, w piśmie „Przyjaciel Dzieci”, ukazał się wiersz „Piosenka rolnika”.

Od 1889 roku Żeromski regularnie publikował na łamach „Głosu”, „Tygodnika Powszechnego” oraz „Nowej Reformy”. Podczas pobytu w Szwajcarii, po 1892 roku, pisarz napisał m.in. „Syzyfowe prace”, które w Polsce zostały wydane w 1897 roku. W 1899 roku do rąk czytelników trafiła książka „Ludzie bezdomni”, a w 1904 powieść „Popioły”.

W 1922 roku w „Wolnej Polsce” ukazała się powieść „Wiatr od morza”, którą doceniono i przyznano Żeromskiemu Państwową Nagrodę Literacką. W 1924 roku światło dzienne ujrzała jedna z najważniejszych powieści Stefana Żeromskiego – „Przedwiośnie”.

Pisarz zmarł 20 listopada 1925 roku. Został pochowany w Warszawie. Stefan Żeromski publikował swoje dzieła nie tylko pod swoim nazwiskiem, ale posługiwał się pseudonimami: „Maurycy Zych”, „Józef Katerla” i „Stefan Iksmoreż”.

więcej

Sprawdź dzieła i utwory innych autorów lektur szkolnych:

Henryk Sienkiewicz, Bolesław Prus, Czesław Miłosz, Juliusz Słowacki, Zbigniew Herbert, Adam Mickiewicz, Maria Konopnicka, Joseph Conrad, Eliza Orzeszkowa, Aleksander Fredro, Wisława Szymborska, Jan Brzechwa, Julian Tuwim, Tadeusz Różewicz, Jarosław Iwaszkiewicz, Stefan Żeromski, Bolesław Leśmian, Jan Kochanowski, Cyprian Kamil Norwid, Witold Gombrowicz, Stanisław Wyspiański, Władysław Reymont, Krzysztof Kamil Baczyński, Sławomir Mrożek, Miron Białoszewski, Charles Dickens, Fiodor Dostojewski, Albert Camus, George Orwell, Gabriel Garcia Márquez, Sofokles, William Szekspir, Homer, Johann Wolfgang von Goethe, Franz Kafka, Lew Tołstoj, Molier, Antoine de Saint-Exupéry, Ignacy Krasicki, Mikołaj Rej, Józef Ignacy Kraszewski, Marek Nowakowski, Jan Twardowski, Albert Camus, George Orwell, Zygmunt Krasiński, Bruno Schulz, Tadeusz Borowski, Zofia Nałkowska, Jacek Dukaj, Gabriela Zapolska, Anna Kamieńska, Antoni Słonimski, Maria Dąbrowska, Mikołaj Gogol, Miguel de Cervantes, Mark Twain, Umberto Eco