Poetka, literatka, kobieta zaangażowana społecznie – Eliza Orzeszkowa trwale zapisała się w historii polskiej literatury. Napisała m.in. powieści: "Nad Niemnem", "Rodzinę Brochwiczów", "Marta" czy wiele opowiadań, zamkniętych w zbiorze "Gloria Victis". Została dwukrotnie nominowana do Literackiej Nagrody Nobla - w 1905 oraz w 1909 roku.
Podstawowe dane:
Eliza Orzeszkowa z domu Pawłowska herbu Korwin urodziła się 6 czerwca 1841 roku w Milkowszczyźnie w rodzinie zamożnych ziemian. Była młodszą córką adwokata Benedykta Pawłowskiego oraz jego drugiej żony Franciszki z Kamieńskich. Dorastała w atmosferze umiłowania kultury i sztuki. W jej domu była obszerna biblioteka zgromadzona przez ojca. Eliza straciła swojego rodziciela w wieku zaledwie 3 lat.
Po śmierci Benedykta Pawłowskiego zajmowany przez jego rodzinę majątek wydzierżawiono, a mieszkańców przeniesiono do Grodna. Eliza wraz z matką i rodzeństwem zamieszkała w parterowym domu przy ulicy Brygidzkiej. W dzieciństwie matka nazywała Elizę Lisą, a babka – Ziunią. Pisarka wyrastała w towarzystwie wyłącznie żeńskim – w jej otoczeniu była matka, babki, siostry Klementyny i opiekunki. Bardzo wcześnie okazało się, że mała Eliza ma talent literacki. W wolnym czasie najchętniej czytała i pisała swoje pierwsze opowiadania.
W 1852 roku, jako 11-latka, Eliza została wysłana na pensję sakramentek w Warszawie, gdzie poznała między innymi Marię Konopnicką (wówczas Wasiłowską), z którą się zaprzyjaźniła. Sposób edukacji prowadzony przez siostry wyraźnie nie odpowiadał nastoletniej Elizie.
Eliza Orzeszkowa bardzo szybko wyszła za mąż. Zgodziła się wypełnić wolę swojej matki w kwestii zamążpójścia, by móc się ostatecznie od niej uniezależnić. W 1958 roku, jako 17-latka, została żoną dużo starszego od niej Piotra Orzeszka. Młoda para zamieszkała w jego majątku w Ludwinowie pod Kobryniem.
Niestety w życiu uczuciowym Elizy Orzeszkowej nie układało się dobrze. Zaaranżowane małżeństwo było niedopasowane. Pobyt w Ludwinie zaowocował za to zaangażowaniem się pisarki w życie społeczne lokalnych mieszkańców. Ku niezadowoleniu swojego męża, Eliza Orzeszkowa podczas litewskich komitetów ziemiańskich opowiadała się po stronie rozwiązań demokratycznych w zakresie sposobu uwłaszczenia chłopów. Wymusiła także na małżonku zgodę na prowadzenie w majątku szkoły dla dzieci wiejskich.
Po wybuchu powstania styczniowego Eliza Orzeszkowa kontynuowała swoją działalność społeczną, a ponadto była łączniczką partyzantów. Między innymi zaopatrywała walczących w żywność, a także ukrywała w swym domu i przewoziła do granicy Królestwa Polskiego samego Romualda Traugutta.
Kiedy powstanie upadło, majątek męża Orzeszkowej został skonfiskowany, a jego samego zesłano do guberni permskiej. Eliza Orzeszkowa była więc zmuszona do wyprowadzki. Wróciła do rodzinnej Milkowszczyzny, ale cały czas musiała stawiać czoła trudnościom ekonomicznym, prześladowaniom i dostosowywać się do zupełnie nowej rzeczywistości. Około 1870 roku Milkowszczyzna została sprzedana, ale lata spędzone w tym miejscu przez pisarkę okazały się owocne twórczo. Miała ona czas na to, by zapoznać się z biblioteką ojca, w której znalazła wartościowe pozycje literackie i naukowe z XVIII i XIX wieku. Studiowała więc literaturę piękną, filozofię, socjologię i ekonomię.
W 1867 roku postanowiła ostatecznie unieważnić swoje małżeństwo z Piotrem Orzeszkiem. Uzyskała rozwód i związała się ze Stanisławem Nahorskim, którego ostatecznie poślubiła jednak dużo później, bo w 1894 roku.
Od 1869 roku Orzeszkowa mieszkała w Grodnie, a w latach 1879–82 przebywała w Wilnie. Była współwłaścicielką księgarni wydawniczej, ale władzom carskim nie podobała się jej działalność. Dlatego wydawnictwo ostatecznie zamknięto, a Eliza Orzeszkowa została skazana na przymusowe osiedlenie się w Grodnie.
Pisarka była kandydatką do Nagrody Nobla w latach 1905 i 1909, ale jej nie dostała. Za to została laureatką Nagrody im. F. Kochmana w 1906 roku. Eliza Orzeszkowa zmarła 18 maja 1910 roku w Grodnie, gdzie została pochowana.
Od dzieciństwa Eliza Orzeszkowa przejawiała talenty literackie. W czasie pobytu w Milkowszczyźnie nawiązała kontakty ze środowiskiem „Tygodnika Ilustrowanego” i „Przeglądu Tygodniowego”, który był organem warszawskich pozytywistów.
Jako pisarka Orzeszkowa debiutowała w „Tygodniku Ilustrowanym”, na łamach którego, w 1886 roku, ukazało się opowiadanie „Obrazek z lat głodowych”. Początkowo powieści Orzeszkowej cechowały się dydaktyzmem. Autorka zwracała się wprost do czytelnika. Z czasem jednak moralizatorstwo przekształciło się w dojrzały realizm widoczny w książkach „Dziurdziowie” oraz „Cham”, w których Orzeszkowa znakomicie oddała obraz polskiego społeczeństwa II połowy XIX wieku. Jej wielkim dziełem jest wydana w 1888 roku powieść „Nad Niemnem”. Pisarka sportretowała w niej popowstaniową grodzieńszczyznę i jej mieszkańców.
Eliza Orzeszkowa była jedną z pierwszych emancypantek. W 1870 roku napisała rozprawę „Kilka słów o kobietach”. Pod patronatem Elizy Orzeszkowej i Marii Konopnickiej powołane zostało nawet Koło Kobiet Korony i Litwy. W 1873 roku została wydana powieść „Marta”, w której pisarka podjęła temat praw kobiet do wykształcenia i pracy.
Ostatnim, ale jakże głośnym dziełem Elizy Orzeszkowej był zbiór opowiadań „Gloria victis” wydany w 1910 roku.
37,95 zł - cena sugerowana przez wydawcę
29,95 zł - cena sugerowana przez wydawcę
38,00 zł - cena sugerowana przez wydawcę
32,00 zł - cena sugerowana przez wydawcę
6,30 zł - cena sugerowana przez wydawcę
69,99 zł - cena sugerowana przez wydawcę
Sprawdź dzieła i utwory innych autorów lektur szkolnych:
Henryk Sienkiewicz, Bolesław Prus, Czesław Miłosz, Juliusz Słowacki, Zbigniew Herbert, Adam Mickiewicz, Maria Konopnicka, Joseph Conrad, Eliza Orzeszkowa, Aleksander Fredro, Wisława Szymborska, Jan Brzechwa, Julian Tuwim, Tadeusz Różewicz, Jarosław Iwaszkiewicz, Stefan Żeromski, Bolesław Leśmian, Jan Kochanowski, Cyprian Kamil Norwid, Witold Gombrowicz, Stanisław Wyspiański, Władysław Reymont, Krzysztof Kamil Baczyński, Sławomir Mrożek, Miron Białoszewski, Charles Dickens, Fiodor Dostojewski, Albert Camus, George Orwell, Gabriel Garcia Márquez, Sofokles, William Szekspir, Homer, Johann Wolfgang von Goethe, Franz Kafka, Lew Tołstoj, Molier, Antoine de Saint-Exupéry, Ignacy Krasicki, Mikołaj Rej, Józef Ignacy Kraszewski, Marek Nowakowski, Jan Twardowski, Albert Camus, George Orwell, Zygmunt Krasiński, Bruno Schulz, Tadeusz Borowski, Zofia Nałkowska, Jacek Dukaj, Gabriela Zapolska, Anna Kamieńska, Antoni Słonimski, Maria Dąbrowska, Mikołaj Gogol, Miguel de Cervantes, Mark Twain, Umberto Eco