Dzieciństwo i młodość pisarki
Maria Konopnicka przyszła na świat jako Maria Stanisława Wasiłowska 23 maja 1842 roku w Suwałkach. Rodzicami poetki byli Józef Wasiłowski i Scholastyka z rodziny Turskich, którzy zamieszkiwali dom w Suwałkach przy ulicy Kościuszki 31. Budynek nadal istnieje i znajduje się w nim muzeum. Maria w wieku 7 lat wraz z rodzicami przeniosła się do Kalisza i zamieszkała na parterze pałacu Puchalskich, na Warszawskim Przedmieściu.
Jako 12-latka poetka straciła matkę. Ojciec musiał sam wychowywać Marię i jej rodzeństwo: Wandę Zenobię, Jana Jarosława, Laurę Celinę i Jadwigę Julię. Był prawnikiem, obrońcą Prokuratorii Generalnej i patronem Trybunału Cywilnego. Jednocześnie Józef Wasilewski wyznawał gorliwie wiarę chrześcijańską i w niej wychowywał swoje dzieci.
W latach 1855–1856 Maria Konopnicka przebywała na pensji u sióstr Sakramentek w Warszawie, gdzie poznała Elizę Pawłowską, później Orzeszkową, z którą dzieliła literacką pasję. O zamiłowanie Marii do literatury zadbał ojciec, który czytał dzieciom dzieła Słowackiego, Krasińskiego czy Mickiewicza.
Dorosłość Marii i pierwsze próby literackie
W 1862 roku Maria wyszła za mąż za zubożałego ziemianina, starszego od niej o 12 lat Jarosława Konopnickiego herbu Jastrzębiec. Po ślubie zamieszkała wraz z małżonkiem w niewielkim domu w Bronowie koło Poddębic. Jarosław Konopnicki był najstarszym z braci, dlatego to jemu przypadło w udziale zarządzanie dobrami rodzinnymi, w skład których wchodziły wsie: Konopnica, Bronówek i Bronów.
Na strychu swojego nowego domu młoda mężatka znalazła dużo ciekawych książek, w tym wybór klasyków francuskich i niemieckich. Przejawiała ogromną pasję czytania, co w jej otoczeniu było uznawane za dziwactwo. Była także doskonałą gospodynią, urządzającą gwarne biesiady dla męża i jego gości. W 1863 roku Konopnicka urodziła syna Tadeusza i wraz z nim i mężem musiała udać się na emigrację, w obawie przed aresztowaniem Jarosława Konopnickiego. Rodzina przebywała w Wiedniu i Dreźnie, ale w drugiej połowie 1864 roku wróciła do kraju. Co ciekawe, w ciągu pierwszej dekady małżeństwa Maria Konopnicka urodziła aż ośmioro dzieci, z których dwoje zmarło zaraz po przyjściu na świat.
Wychowywanie pociech nie przeszkodziło Marii Konopnickiej w rozwijaniu literackiej pasji i w samokształceniu. Chciała być samowystarczalna i przestała jej odpowiadać wyłącznie rola gospodyni domowej. Mąż ograniczał ją w różnoraki sposób i nie podobały się mu jej literackie zainteresowania.
W 1872 roku państwo Konopniccy sprzedali zrujnowany majątek rodzinny i zamieszkali w guberni kaliskiej, w folwarku w Gusinie, który wydzierżawili. Tu Maria Konopnicka napisała poemat „W górach”. Spotkał się on z przychylnymi opiniami, m.in. Henryka Sienkiewicza. To dodało Konopnickiej skrzydeł – podjęła decyzję o rozstaniu z mężem. W 1876 roku odeszła od niego, a w 1877 roku przeniosła się z dziećmi do Warszawy. Jej perypetie opisuje wiersz „Przed odlotem”.
Mimo rozstania, pozostała w kontakcie z Jarosławem, który zbankrutował, ponieważ wydawał duże kwoty na wykupywanie chłopów od służby w rosyjskim wojsku.
Do 1890 roku Maria Konopnicka mieszkała w stolicy Królestwa Polskiego, utrzymując siebie i dzieci z udzielania prywatnych lekcji i korepetycji. Z czasem zaczęła tłumaczyć odpłatnie różne pisma. Była poliglotką – posługiwała się językiem francuskim, niemieckim i rosyjskim, a później nauczyła się języka angielskiego, włoskiego i czeskiego. Była aktywistką społeczną – brała udział w dozwolonych oraz konspiracyjnych akcjach społecznych, takich jak Czytelnie dla Kobiet, Koło Oświaty Ludowej czy sprawowanie opieki nad więźniami politycznymi. W 1882 i 1884 roku wyjeżdżała kolejno do Austrii i Włoch, co zaowocowało napisaniem poematów. W latach 1884–1886 pełniła funkcję redaktorki pisma kobiecego „Świt”.
W latach 90. XIX wieku Konopnicka zaczęła więcej podróżować: do Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch i Francji. Pozostawała jednak w kontakcie z wydawnictwami i prasą oraz organizacjami społecznymi każdego zaboru w Rzeczpospolitej Polskiej, w tym z Macierzą Szkolną.
Sprzeciw pisarki wobec administracji pruskiej miał odzwierciedlenie w jej twórczości, między innymi w znakomitych poematach. W 1905 roku Konopnickiej udało się przedostać do Warszawy, gdzie przez kolejne dwa lata organizowała akcje pomocowe dla więzionych w związku z ewolucją.
Kariera literacka Konopnickiej
Debiutem poetyckim Marii Konopnickiej był wiersz „W zimowy poranek”, który wydała w piśmie „Kaliszanin” w 1870 roku, jeszcze w trakcie małżeństwa z Jarosławem. Jednak dopiero udany i dobrze oceniony cykl poetycki „W górach” sprawił, że Maria zajęła się na pełny etat karierą poetycką. W okresie zaborów Polski pisała nowelki i powieści dla dzieci i młodzieży, w których pojawiały się motywy zmian społecznych, czego przykładem są dzieła: „Mendel Gdański” z 1890 roku, „O Janku Wędrowniczku” z 1893 roku oraz „O krasnoludkach i sierotce Marysi” z 1896 roku.
W 1902 roku, zarówno we Lwowie, jak i w Krakowie, świętowano 25–lecie pracy literackiej Marii Konopnickiej, a w dowód uznania, w 1903 roku, otrzymała ona od narodu dar w postaci dworku w Żarnowcu na Pogórzu Karpackim.
W swojej karierze pisarskiej Konopnicka tworzyła różne gatunki literackie. Początkowo były to poematy stylizowane na pieśni, jak i wiersze. Później, od 1882 roku, zajmowała się prozą beletrystyczną, reportażem i nowelistyką. Inspiracją dla niej były dzieła Bolesława Prusa, Henryka Sienkiewicza czy jej przyjaciółki, Elizy Orzeszkowej. Debiutem prozaicznym autorki były „Cztery nowele” z 1888 roku. Pisała ona także szkice reportażowe w nurcie literatury realistycznej oraz wierszyki dla dzieci, z których jest znana.
Jednym z najbardziej znanych wierszy Konopnickiej jest „Rota”, która została opublikowana w 1908 roku w miesięczniku „Przodownica”. Pełna emocji „Rota” zrobiła karierę dopiero w 1910 roku, podczas obchodów grunwaldzkich.
Maria Konopnicka zmarła 9 października 1910 roku na zapalenie płuc w sanatorium Kisielki we Lwowie. Została pochowana na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie, w Panteonie Wielkich Lwowian.
