Niezwykła historia gry Scrabble

Chociaż dziś to jedna z najpopularniejszych gier na świecie, jej początki nie były łatwe. Zaczęło się od… Wielkiego Kryzysu, który dotknął amerykańską gospodarkę w 1929 roku i trwał ponad dekadę. Bezrobotny architekt Alfred Mosher Butts w 1933 roku postanowił zrewolucjonizować rynek gier planszowych. Najpierw przeanalizował te najbardziej znane: gry oparte na liczbach, takie jak gra w kości czy bingo; gry strategiczne, np. szachy i warcaby oraz słowne, czyli anagramy. Młody nowojorczyk doszedł do ciekawego wniosku: „Jest jedna rzecz, która uniemożliwia grom słownym bycie tak popularnymi, jak gry karciane to fakt, że nie liczy się w niej punktów”. Butts połączył więc elementy gier losowych, klasycznych anagramów oraz krzyżówek i stworzył grę, która w pierwszej wersji nazywała się „Lexiko”, następnie zaś „Criss Cross Words”.

„Gorączkowe szukanie” liter i słów

Niestety, nie zdobyła ona serc graczy - przynajmniej nie od razu. W 1948 roku właściciel jednego z oryginalnych zestawów Criss Cross Words, fan gier planszowych i biznesmen James Brunot, skontaktował się z Buttsem i zaproponował mu ulepszenie jego wynalazku. Wspólnie uprościli reguły, dodali też nowe pola i zmienili nazwę na „Scrabble”, co w wolnym tłumaczeniu oznacza „drapać się szaleńczo” lub „szukać czegoś gorączkowo, po omacku”. Aby ustalić wartość poszczególnych liter, Butts analizował „New York Timesa” oraz inne najpopularniejsze wówczas gazety. Co ważne, zasady te nie zmieniły się od prawie 80 lat, nie licząc oczywiście wydań w językach innych, niż angielski.

 

Materiały partnera

 

Od domowej produkcji po najsłynniejszy dom towarowy

Przez następne dwa lata Brunot wraz ze swoją rodziną wyprodukował - w dawnej szkole zaadaptowanej na warsztat – 2400 zestawów Scrabble, na których nie tylko nie zarobił, ale stracił 450 dolarów. Mimo to gra powoli zyskiwała sobie grono oddanych fanów, ale wypłynięciu na szerokie wody światowej rozrywki znów pomógł przypadek...

 

 

Legenda głosi, że dyrektor jednego z najbardziej znanych domów towarowych, Macy’s, Jack Straus, podczas wyjazdu wakacyjnego w 1952 roku grał z rodziną w Scrabble. Po powrocie do Nowego Jorku miał z zaskoczeniem odnotować, że gra, która tak go zachwyciła, nie jest dystrybuowana w jego sklepach. Wtedy ponoć zdecydował o złożeniu ogromnego zamówienia u jej producentów, komentując to słowami: „Chcę, żeby w ciągu roku każdy miał swój egzemplarz”.

Dziś, prawie 70 lat później, stwierdzenie to jest faktem. Szacuje się, że w około 1/3 amerykańskich i połowie brytyjskich domów znajduje się zestaw do tej gry. W 121 krajach na całym świecie sprzedano około 150 milionów sztuk Scrabble. Gra dostępna jest w 29 językach. Powstało wiele różnych wersji: podróżna, dla dzieci, czy w wersji 360 stopni. By zachęcić dzieci do grania i sprawić fanom frajdę, powstała także wersja specjalna Schrabble Harry Potter, w której na planszy można układać czarodziejskie pojęcia, a wśród akcesorii do gry znajdują się specjalne magiczne karty. 

 

 

Litery, słowa i liczby

Istnieje ponad 4 tysiące klubów zrzeszających graczy – znaleźć je można pod każdą szerokością geograficzną. To prężnie działająca społeczność, rozgrywająca turnieje na różnych poziomach i walcząca różne trofea. Mistrzostwa świata rozgrywane są w czterech językach: we francuskim (już od 1972 roku, corocznie), w angielskim (od 1991 roku, co dwa lata), w hiszpańskim (od 1997 roku, corocznie) oraz, co ciekawe, w języku katalońskim (od 2005 roku, co dwa lata). Rekord punktowy w języku angielskim ustanowiony został w 1989 roku przez Philipa Appleby’a z Lymington w Anglii – w jednej rozgrywce zdobył on aż 1049 punkty. Najwyżej punktowane do tej pory pojedyncze słowo w tym samym języku to „caziques” (liczba mnoga od indiańskiego wodza), za które to Karl Khoshnaw z Manchesteru uzyskał 392 punkty.

Polskie osiągnięcia są nieco skromniejsze, ale równie imponujące – od 2014 roku rekord największej ilości punktów w jednej grze należy do Michała Makowskiego (791 punktów), zaś najwyżej punktowanym słowem jest słowo „spóźniły” (przechodzące przez dwa pola potrójnej premii słownej), ułożone przez Sebastiana Orzelskiego w 2009 roku (347 punktów). Nie oznacza to jednak, że Scrabble to gra wyłącznie dla językowych mistrzów i pasjonatów – to przede wszystkim świetna rozrywka dla rodziny i przyjaciół, skutecznie rozwijająca umiejętności lingwistyczne. Od kiedy na rynku pojawiła się wersja Scrabble Junior, zmniejszyły się także ograniczenia językowe.

 

Scrabble w popkulturze

A czy wiecie, w jakich znanych książkach i filmach pojawia się ta gra? W dystopijnym świecie „Opowieści podręcznej” Margaret Atwood kobiety nie mogą m.in. wybierać własnego ubioru, pracować zarobkowo oraz grać w Scrabble. Jednak Komendant spotyka się ze swoją podręczną wieczorami w gabinecie, by porozmawiać, poflirtować i... zagrać partyjkę Scrabbli. Kobieta musi jednak uważać, by za często nie wygrywać. Litery do słynnej gry pojawiają się także w książce Iry Levina, znanej dzięki filmowej adaptacji Romana Polańskiego. W „Dziecku Rosemery” Mia Farrow otrzymuje książkę „All Of Them Witches” wraz ze wskazówką, że imię jest anagramem. Próbując różnych kombinacji z pomocą liter do gry w Scrabble, odkrywa, że anagramem jest imię znajdujące się w książce. Co ciekawe, w wielu kadrach filmu pojawia się szachownica.

 

Kadr z filmu „Dziecko Rosemary”

 

Po motyw Scrabbli sięgnął też uwielbiający gry słowne Vladimir Nabokov w „Adzie albo Żarze”. Z kolei reżyser Claude Chabrol w „Kwiatach zła” zdecydował się sfilmować długie kadry gry w Scrabble. Jednym z powtarzających się słów jest „outlaw”, czyli poza prawem, odnosi się do moralnego pytania stawianego przez film, mianowicie: czy można odziedziczyć winę. W XIX-wieczną grę towarzyską mogącą przypominać Scrabble grają także Lewin i Kitty w adaptacji „Anny Kareniny” w reżyserii Joego Wrighta. Po tym, jak dziewczyna odrzuca oświadczyny mężczyzny, para spotyka się po czasie niewidzenia. Z pomocą gry słownej wyznaje sobie miłość.

Okazuje się, że przez ostatnie 88 lat Scrabble zagościły nie tylko na naszych półkach i w sercach czy w kalendarzu, ale także w popkulturze. A czy Wy kojarzycie kadry z filmów i seriali, w których pojawiają się Scrabble? A może zwróciliście uwagę na to, w jakich książkach się pojawia?

 

Kadr z serialu „Opowieść podręcznej”

 

Więcej artykułów o planszówkach znajdziesz w pasji Gram.