Mistrz science-fiction. Portret Stanisława Lema

W nadchodzącym roku przypadnie setna rocznica urodzin pisarza, a pod koniec listopada Stanisław Lem został ogłoszony patronem 2021 roku. Zbliżające się obchody to także dobra okazja do przybliżenia sylwetki wybitnego futurologa i jego twórczości. W nadchodzącym czasie możemy spodziewać się otwarcia Centrum Literatury i Języka „Planeta Lem” w Krakowie, nowej biografii pisarza autorstwa Agnieszki Gajewskiej – specjalistki od twórczości Lema, a także gry na podstawie powieści „Niezwyciężony”, produkcji Starward Industries.

 

 

Dzieciństwo i dorastanie 

Stanisław Lem urodził we Lwowie, podobno 13 września, ale ze względu na przesądy związane z tą liczbą, w akcie urodzenia wpisany został poprzedni dzień. Stanisław był jedynym dzieckiem lekarza Samuela Lema i Sabiny z domu Woller. Talent literacki odziedziczył po ojcu, który pomimo medycznego wykształcenia w młodości pisał wiersze i prozę, publikowaną w lwowskiej prasie. Lemowie byli zamożną rodziną o żydowskich korzeniach, chociaż w późniejszych latach Stanisław Lew określał samego siebie jako agnostyka i nie zdradzał przywiązania do tradycji judaistycznych.

Stanisław Lem od dziecka wyróżniał się ponadprzeciętną inteligencją, co zresztą zostało potwierdzone w badaniach ówczesnych władz oświatowych. Według nich początkujący pisarz był najinteligentniejszym dzieckiem w południowej Polsce. Pod naciskiem ojca, a także ze względu na chęć uniknięcia zaciągnięcia do armii, zdecydował się studiować medycynę. Studia rozpoczął we Lwowie, na następnie po akcji repatriacyjnej i przeprowadzce z rodziną do Krakowa, kontynuował je we stolicy Małopolski. Praktyka lekarska podczas studiów utwierdziła go jednak w przekonaniu, że zawód lekarza nie jest dla niego. Ostatecznie Stanisław Lem nie podszedł do egzaminów końcowych i porzucił studia. 

 

 

Początek kariery literackiej 

Ogromna wiedza przyrodnicza, niezbędna podczas studiów medycznych, stała się dla niego inspiracją do tworzenia historii science fiction, chociaż jeszcze jako student medycyny pisał opowiadania o tematyce wojennej i okupacyjnej. Jako pisarz sci-fi zadebiutował w Tygodniku Powszechnym, publikując tam opowiadania: „Obcy”, „Ogród ciemności”, „Dzieje jednego odkrycia”.

Jego debiutem książkowym była powieść „Astronauci”, wydana w 1951 roku. Fantastyczna historia o wyprawie na Wenus, szybko okazała się bestsellerem, a Stanisław Lem został przyjęty do Związku Literatów Polskich. Publikacje z początków jego kariery powstawały zgodnie z regułami socjalizmu realistycznego, co było spowodowane funkcjonowaniem cenzury, ale także przejawem fascynacji i zainteresowania Lema samym socjalizmem, które okazało się tylko krótkim zauroczeniem młodego twórcy. Po 1956 roku i wydarzeniach październikowych w Polsce cenzura została nieco poluzowana i pisarze zyskali więcej twórczej swobody. To właśnie w tym okresie rozpoczęła się wielka międzynarodowa kariera Lema.

 

 

Międzynarodowe sukcesy 

Po 1956 roku kariera Lema rozwijała się bardzo szybko. Jego powieści beletrystyczne i dyskursywne zyskiwały uznanie na całym świecie. W 1961 ukazała się powieść „Solaris”, która uważana jest za jego największy pisarski sukces zarówno w Polsce, jaki poza granicami kraju. Na podstawie tej książki zrealizowano trzy obrazy filmowe:

• w roku 1968, w reżyserii Borisa Nirenburga,
• w roku 1972, w reżyserii Andrieja Tarkowskiego,
• w roku 2002, w reżyserii Stevena Soderbergha.

„Solaris” z 2002 roku uznany został za najlepszą ekranizację powieści Lema.

Oprócz opowiadania z 1961 roku swoich adaptacji filmowych doczekały się także inne powieści m.in: „Kongres futurologiczny”, „Szpital przemienienia”, a także różne zbiory opowiadań. W parze z rosnącą popularnością autora na rynku zagranicznym szło wiele prestiżowych wyróżnień. W 1970 roku Stanisław Lem otrzymał nagrodę Ministra Kultury za popularyzację polskiej kultury za granicą, w 1972 roku został członkiem Polskiej Akademii Nauk, a w 1973 roku znalazł się w gronie członków Science Fiction Writers of America. Jego twórczość została także doceniona w postaci kandydatury do literackiej nagrody Nobla w 1980. Ostatecznie przyznano ją jednak Czesławowi Miłoszowi.

 

 

Dziecięca ciekawość świata 

Lem był pisarzem science fiction, którego szczególnie interesowały sprawy nauki i techniki oraz ich wpływ na ludzkie życie, a także miejsce człowieka we wszechświecie. Pomimo swojej ogromnej wiedzy, a także niezwykłej wnikliwości i inteligencji, które pozwalały mu budować śmiałe i z dzisiejszej perspektywy prorocze wizje, zachowywał w sobie dziecięcą ciekawość świata. Według opinii współczesnych mu literatów zawsze gotów był do dyskusji i wymiany poglądów na tematy naukowe, chociaż nie lubił gdy ktoś krytykował jego własne. Wierzył w ludzi i ich nieograniczone możliwości, co niejednokrotnie podkreślał w swoich dziełach. W powieści „Fiasko” pisał:

"Gdyby ludzie od jaskiniowej epoki robili tylko to, co wyglądało na możliwe, do dzisiaj siedzieliby w jaskiniach."

A w „Kongresie futurologicznym” tak wyrażał swoją wiarę w człowieka:

"Marzenia zawsze zwyciężają rzeczywistość, gdy im na to pozwolić."

 

 

Lem prywatnie 

Pisarzy był znany ze swojego pogodnego usposobienia i skromności. Uwielbiał towarzystwo i długie rozmowy. Był także wielkim fanem motoryzacji, słodyczy i ginu.  Przez całe życie, od 1954 roku do śmierci w 2006 roku, był związany ze swoją ukochaną żoną Barbarą, z którą miał syna Tomasza. To właśnie żona była najwierniejsza fanką twórczości męża, a także pierwszą czytelniczką jego dzieł. Przez większość wspólnej drogi mieli dla siebie mało czasu, co odrobili w ostatnich latach życia pisarza, kiedy w domu pełnym kotów i psów cieszyli się swoją obecnością. W 2003 roku obchodzili 50-tą rocznicę ślubu. Pisarz zmarł trzy lata później, a Barbara w 2016 roku.

Skoro rok 2021 ogłoszono Rokiem Stanisława Lema, warto oddać hołd pisarzowi i jego twórczości. A nie ma na to lepszego sposobu, niż poznanie dzieł lub powtórne ich docenienie. Dajcie nam znać w komentarzach, która książka polskiego futurologa zrobiła na was największe wrażenie. Jeśli chcecie dalej czytać o swoich ulubionych pisarzach i książkach, zapraszamy na stronę Empik Pasje. Magazyn Online do działu poświęconego pasji do literatury.

Zdjęcie okładkowe - źródło: Shutterstock