Empik Pasje x Psycholoszka – rozmowa o „bożonarodzeniowym BHP”

Ewa Racławska na swoim kanale na YouTubie porusza rozmaite tematy. Przeważnie komentuje wydarzenia ze środowiska internetowego i nie tylko. Wszystko po to, żeby przy okazji wytłumaczyć swoim obserwatorom mechanizmy psychologiczne, jakie stoją za określonymi zachowaniami.

Psycholoszka ma licencję na wyjaśnianie – tytuł magistry psychologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jednak poza naukowymi zagadnieniami ekspertka dzieli się informacjami dotyczącymi pomocy psychologicznej dla osób w kryzysie lub poszukujących stałej terapii. My pytamy ją o radości i wyzwania związane z prezentami.

 

Psycholoszka

 

Rozmowa z Psycholoszką:

Jak zadbać o swój komfort psychiczny podczas świątecznych zakupów – nie tylko prezentów, ale całego szału przygotowań?

• Jeśli nie chcemy, by świąteczna gorączka przykuła nas na dobre do łóżka, warto przestrzegać „bożonarodzeniowego BHP”.
  
  Po pierwsze – przygotowania do świąt można rozpocząć od świadomego planowania. Określenie budżetu na prezenty oraz inne świąteczne wydatki pozwoli nam uniknąć niepotrzebnego stresu związanego z finansami. A starannie sporządzone listy prezentów i zadań do wykonania skutecznie zminimalizują uczucie przytłoczenia.
  
  Po drugie, zadbajmy o swoją przestrzeń psychiczną podczas zakupów. O ile to możliwe, wybierajmy godziny, gdy sklepy są mniej zatłoczone. Dzięki temu unikniemy presji czasu, tłumu oraz przebodźcowania. Dobrym rozwiązaniem jest również opracowanie własnej, spersonalizowanej strategii zakupowej, np. korzystanie ze sklepów online czy odwiedzanie lokalnych punktów handlowych.
  
  Po trzecie, nie wahajmy się prosić o pomoc. Święta to czas, gdy ludzie stają się bardziej otwarci na współpracę i wsparcie. Wspólne zakupy czy dekoracje nie tylko ułatwią życie, ale mogą również stać się świetną okazją do budowania więzi.
  
  Jednak równie ważne jest elastyczne podejście do planów. Życie pełne jest niespodzianek, a otwartość na zmiany umożliwi nam płynne i bezstresowe dostosowywanie się do przedświątecznego zamieszania.
  
  No i wisienka na torcie – pamiętajmy w tym wszystkim o relaksie. W naszej naturze tkwi głęboko zakorzeniona potrzeba wypoczynku, szczególnie w trakcie ciemnej pory roku. W wirze organizacyjnego szaleństwa łatwo zapomnieć o regeneracji, co może się niestety odbić na naszym zdrowiu – zarówno fizycznym, jak i psychicznym. Dlatego zaplanujmy chwile dla siebie, aby odzyskać energię i równowagę.

 

 

Dlaczego czasami odkładamy kupowanie prezentów na ostatnią chwilę – jaki psychologiczny mechanizm może za tym stać?

• Niekoniecznie jest to bezpośredni rezultat mechanizmów psychologicznych, może równie dobrze chodzić o sploty niesprzyjających okoliczności, a często mamy do czynienia ze złożonym połączeniem obu tych czynników. Uważna identyfikacja tych źródeł pomoże zrozumieć i lepiej kontrolować tego rodzaju zachowania. A nie oszukujmy się – w trakcie przedświątecznego szaleństwa dodatkowe stresory są ostatnią rzeczą, jakiej potrzebujemy do pełni szczęścia.
  
  I skoro o stresie mowa – to właśnie on stoi często za odkładaniem wizyty w sklepie. Podejmowanie decyzji i wybieranie odpowiednich prezentów może budzić w nas trudne emocje. Presja wyboru, obawa przed rozczarowaniem czy ograniczenia finansowe to tylko kilka wyzwań, które mogą komplikować proces zakupowy.
  
  Psychika uruchamia czasem mechanizm obronny, aby uchronić nas przed nadmiarem stresu. Chodzi o świadome unikanie sytuacji czy bodźców, które mogą generować niepożądane uczucia czy presję, pozwalając nam zachować psychiczną równowagę. Efektem ubocznym będzie zwlekanie z odhaczeniem pozycji z listy prezentów.
  
  Należy tu wspomnieć również o prokrastynacji – królowej odkładania zadań na jutro. Prokrastynację można rozumieć jako jedną z form unikania zadań, które są postrzegane jako trudne, pracochłonne lub stresujące. Właśnie takie wydaje nam się poszukiwanie idealnego prezentu pod choinkę. Przesuwanie zakupów w czasie jest sposobem na unikanie bezpośredniej konfrontacji z tymi wyzwaniami.

W jaki sposób możemy sobie radzić z presją wybierania „idealnego” prezentu?

• Przede wszystkim warto zaakceptować fakt, że nie istnieje „prezent idealny”. Ułatwi nam to pozbycie się presji.
  
  Aby prezent był trafiony, warto zastanowić się nad tym, co sprawia radość konkretnej osobie, jakie są jej zainteresowania czy pasje. Przeznaczenie na to odpowiedniej ilości czasu, nieodkładanie zakupów na ostatnią chwilę, to kolejny kluczowy element.
  
  Dobrą strategią jest również otwarta komunikacja. Jeśli bliscy są chętni do realizowania takich pomysłów, warto poprosić ich o napisanie „listu do świętego Mikołaja”. Taki list pozwoli im wyrazić swoje pragnienia oraz preferencje, dzięki czemu wybór prezentu stanie się bardziej ukierunkowany i przyjemny.

Dla niektórych wręczanie prezentów i składanie życzeń są przyjemniejsze niż ich dostawanie. Dlaczego?

• Radość płynąca z obdarowywania prezentami zwykle wynika z samego aktu dzielenia się, budowania więzi i satysfakcji ze sprawiania przyjemności innym. Wręczanie upominków to wyraz miłości oraz altruizmu.

Skąd bierze się poczucie niezręczności podczas otrzymywania czegoś tak miłego, jak upominek?

• Poczucie niezręczności w sytuacjach otrzymywania prezentów jest silnie zindywidualizowane i zależy od różnorodnych czynników: osobistych doświadczeń, wpływu kultury czy specyfiki relacji międzyludzkich.
  
  Osoby o niższej samoocenie lub pewności siebie mogą napotykać trudności w przyjmowaniu komplementów czy prezentów z powodu schematów nabytych w dzieciństwie. Mogą być przekonani, że nie zasługują na tak wyjątkowy gest.
  
  Dodatkowo niektórzy mogą odczuwać obawę przed oceną, zastanawiając się, czy ich reakcja na otrzymany prezent spełni oczekiwania obdarowującego. Ta niepewność, wynikająca z chęci zadowolenia drugiej osoby, może stać się żyznym gruntem do wykiełkowania poczucia niezręczności.

 

 

Jak od strony psychologicznej wręczanie prezentów wpływa na relacje rodzinne? Co możemy „osiągnąć” dając komuś fajny prezent lub dobrze mu życząc?

• Z psychologicznego punktu widzenia tradycja ta pełni wiele ważnych funkcji, wpływając zarówno na obdarowującego, jak i obdarowanego.
  
  Składanie świątecznych życzeń i wręczanie upominków to doskonały sposób wyrażenia troski i ciepłych uczuć względem naszych bliskich. Ta forma komunikacji umożliwia członkom rodziny potwierdzenie więzi oraz zacieśnienie relacji.
  
  Warto również zwrócić uwagę na zasadę wzajemności, która polega na naturalnej tendencji ludzi do odpłacania dobrocią za otrzymaną przysługę. Angażując się w proces obdarowywania prezentami, możemy zdobyć sympatię innych oraz zwiększyć prawdopodobieństwo otrzymywania upominków czy przysług w przyszłości.

Mam w rodzinie osobę, która co święta jest niezadowolona z prezentu, co pokazuje zachowaniem. To sprawia, że czuję dużą presję, wybierając dla niej podarunek – jak się wyrwać z tego błędnego koła?

• Wiadomo, że wybierając prezent pragniemy, aby sprawił radość i spełnił oczekiwania obdarowanego. Niestety nie posiadamy magicznej zdolności czytania w myślach, co czasem sprawia, że mimo najszczerszych chęci upominek może okazać się nietrafiony.
  
  Dodatkowym wyzwaniem staje się moment, gdy obdarowana osoba zaczyna wyraźnie manifestować swoje niezadowolenie. Na szczęście istnieje kilka wskazówek, które mogą uchronić nas przed nieprzychylną reakcją na wręczony prezent.
  
  Przede wszystkim pamiętajmy, że każdy z nas posiada różnorodne oczekiwania i gusta, dlatego często nie jesteśmy w stanie przewidzieć, co ma szansę wywołać radość w danej osobie. W takim wypadku dobrze jest postawić na starą, dobrą komunikację, spróbować otwartej rozmowy, podczas której wyrazimy swoje uczucia czy obawy. Warto zapytać wprost o wskazówki i czynniki, jakie mogą wpłynąć na zadowolenie lub niezadowolenie z prezentu.
  
  Dobrym rozwiązaniem będzie również propozycja stworzenia listy życzeń wszystkich członków rodziny, gdzie każdy umieści swoje preferencje – to pomysł, który pozwoli uniknąć nieporozumień.
  
  Pamiętajmy również o tym, że mamy pełne prawo do obrony swoich granic, a jeśli zachowania lub reakcje innych są dla nas bolesne, w każdej chwili możemy powiedzieć im „STOP”. Jeśli któraś z osób obecnych przy wigilijnym stole w sposób gburowaty, ostentacyjny wyraża krytykę wobec prezentu, który jej podarowaliśmy, możemy śmiało postawić granicę – powiedzieć coś w stylu: „Rozumiem, że gusta mogą się różnić, ale dla mnie istotne jest, abyśmy szanowali wysiłek i intencje, jakie wkładamy w wybieranie prezentów. Chętnie poznam twoje uwagi, jednak proponuję, abyśmy porozmawiali o nich na osobności”.

 

 

Jakie są zdrowe sposoby wyrażania uczuć w sytuacji, gdy nie jesteśmy zadowoleni z prezentu? Czy wtedy powinniśmy ukryć nasze negatywne emocje, by nie sprawić przykrości drugiej osobie, czy może jest inna opcja?

• Jest to sytuacja rodem z mojego życia! Kilka lat temu kupiłam mojemu przyjacielowi pod choinkę książkę. Wiedziałam, że kocha czytać, jednak totalnie w trakcie naszej wieloletniej znajomości umknął mi fakt, że tematyka okołowojenna przyprawia go o mdłości. Jego prezentowy feedback był wzorowy i moim zdaniem powinien sprzedawać go w internetowych kursach za miliony monet!
  
  W sytuacji, gdy nie jesteśmy zadowoleni z prezentu ważne jest, aby być autentycznym, ale jednocześnie delikatnym. Nie chodzi o ukrywanie swoich uczuć, a o wyrażenie ich w sposób, który nie zada bólu drugiej osobie.
  
  Polecam metodę „na kanapkę”, polegającą na skonstruowaniu swojego komunikatu w postaci: informacja o pozytywnym zabarwieniu – informacja o zabarwieniu negatywnym – ponownie informacja o zabarwieniu pozytywnym. Z psychologicznego punktu widzenia jest to optymalny sposób dawania feedbacku ze względu na mechanizmy zachodzące w naszym umyśle.
  
  Sugeruję również przeprowadzenie takiej rozmowy w spokojnym momencie, poza świąteczną gorączką, bez ciekawskich świadków dookoła. Taki kontekst ograniczy ryzyko ewentualnego poczucia zakłopotania lub upokorzenia osobie, której prezent okazał się nietrafiony.
  
  Warto unikać używania beznamiętnej i ekstremalnej krytyki, a samą rozmowę wzbogacić o wyrażenie wdzięczności za wysiłek, jaki druga osoba włożyła w wybór prezentu. Możemy powiedzieć coś w stylu „dziękuję za twoją staranność i troskę”. Pomocne będzie skoncentrowanie się na doświadczeniu, które towarzyszy otrzymaniu prezentu, a nie tylko na samym prezencie. Możemy wyrazić to przykładowymi zdaniami: „Doceniam, że o mnie pomyślałeś” lub „cieszę się, że mogłam z tobą spędzić ten czas”.
  
  Zanim wyrazimy negatywne uczucia, spróbujmy znaleźć coś pozytywnego w otrzymanym prezencie. Może to być estetyczny detal, kolor czy nawet praktyczne zastosowanie. Postarajmy się używać feedbacku pozytywnego języka. Zamiast mówić „nie podoba mi się”, możemy powiedzieć „to niezupełnie w moim guście, ale strasznie cenię twój trud”. Pomoże to uniknąć bezpośredniego obarczania winą.
  
  Mój przyjaciel, którego niechcący obdarowałam nie do końca trafionym prezentem, zareagował mniej więcej w taki sposób: „Mega mi miło, że zapamiętałaś, że uwielbiam czytać książki w twardej okładce. Te w miękkiej są beznadziejne! Książki o wojennych czasach nigdy nie należały do moich ulubionych, jednak może ta akurat okaże się pierwszą, która mi się spodoba. No i okładkę ma super, więc na pewno będzie ładnie wyglądać na półce”.
  
  Spoiler: nie spodobała mu się! Ale po takim komunikacie z jego strony wilk był syty i owca cała.

 

 

Jak konstruktywnie zaznaczyć swoje oczekiwania, wyobrażenia wobec prezentów? Pochodzimy z różnych domów, tradycji, więc np. przy pierwszych wspólnych świętach to może być pole minowe.  Jak uniknąć wejścia na prezentową minę?

• Zadbajmy o atmosferę wzajemnego zrozumienia. Elastyczność, otwarta komunikacja oraz akceptacja różnorodności pomogą uniknąć prezentowych min i sprawią, że wspólne święta będą przyjemne dla wszystkich uczestników.
  
  Szczera rozmowa z innymi uczestnikami świąt o preferencjach, zwyczajach, a także tym, co dla nas ważne w kontekście prezentów, pozwoli zminimalizować poczucie niepewności. Ważne jest, aby nie zakładać, że wszyscy mają identyczne oczekiwania, ponieważ każdego z nas charakteryzuje różnorodność doświadczeń.
  
  Jeśli Boże Narodzenie spędzamy w różnorodnym gronie osób, warto wspólnie omówić plan obdarowywania. Może to obejmować ustalenie maksymalnej kwoty przeznaczonej na prezent lub tego, czy stawiamy na niespodzianki, czy jednak listy życzeń.

Jeśli po przeczytaniu tej rozmowy jesteście gotowi do poszukania prezentów dla swoich najbliższych, to koniecznie zajrzyjcie do naszych Prezentowników.