Henryk Sienkiewicz

Dzieciństwo i młodość

W niewielkiej miejscowości Wola Okrzejska na Podlasiu 5 maja 1846 roku urodził się Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz. Jego ojcem był Józef Sienkiewicz, a matką Stefania Sienkiewicz z domu Cieciszowska, pochodząca z majętnej rodziny. Ze strony ojca Sienkiewicze, posługujący się herbem Oszyk, wywodzili się od Tatarów, którzy osiedli na Litwie na przełomie XV i XVI wieku. Pisarz miał aż pięcioro rodzeństwa – starszego brata Kazimierza oraz siostry: Anielę, Helenę, Zofię i Marię, która wcześnie zmarła.

Rodzina Henryka przenosiła się z miejsca na miejsce, dlatego mieszkał on w Grotkach, Wygnanowie, Potkannach koło Przytyka, Grabowcach i Wężyczynie. Ostatecznie w 1861 roku rodzina zamieszkała w Warszawie, gdzie Henryk rozpoczął naukę w gimnazjum. Już wówczas przejawiał talent literacki, który być może odziedziczył po swojej matce – napisała ona wiele wierszy, opowiadań, a nawet powieść „Jedynaczka”. 

Podczas nauki w gimnazjum Henryk Sienkiewicz nie był jednym z prymusów. Miał raczej przeciętne oceny, ale najlepiej radził sobie z przedmiotami humanistycznymi, m.in. z językiem polskim i historią. Chętnie czytywał dzieła Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Homera, Aleksandra Dumasa i Waltera Scotta. W 1864 roku napisał wypracowanie „Mowa Żółkiewskiego do wojska pod Cecorą” i uzyskał za nie swoją pierwszą nagrodę.

Nie miał łatwego startu w dorosłość, dlatego już jako 19-latek podjął pracę jako guwerner u rodziny Weyherów w Płońsku. W 1866 roku napisał maturę i uzyskał świadectwo dojrzałości, a następnie, zgodnie z życzeniem rodziców, rozpoczął naukę na wydziale lekarskim Szkoły Głównej Warszawskiej. Zrezygnował jednak z medycyny i złożył dokumenty na studia prawnicze, z których ostatecznie przeniósł się na wydział filologiczno-historyczny, zgodny z jego zainteresowaniami. Prawdopodobnie właśnie wtedy napisał swoją pierwszą, nieopublikowaną powieść pod tytułem „Ofiara”.

Kariera literata

Henryk Sienkiewicz debiutował recenzją sztuki teatralnej na łamach „Przeglądu Tygodniowego” w 1869 roku. Wcześniej napisał wierszowany utwór „Sielanka młodości”, który jednak został odrzucony przez „Tygodnik Ilustrowany”. Później to samo pismo umieściło jednak na swoich łamach rozprawkę o Mikołaju Sępie‑Szarzyńskim napisaną przez Sienkiewicza. Posługując się pseudonimem Litwos, pisarz publikował w „Gazecie Polskiej” oraz w „Niwie”. Prowadził w tych gazetach stałe działy i pisał felietony.

Ważnym momentem w karierze pisarskiej Henryka Sienkiewicza było wydanie w 1872 roku powieści „Na marne” oraz zbioru nowel „Humoreski z teki Worszyłły”. Następnie do rąk czytelników trafiła „mała trylogia” – „Stary sługa” w 1875 roku, „Hania” w 1876 roku oraz „Selim Mirza” w 1877 roku.

W 1876 roku wraz z aktorką Heleną Modrzejewską i przyjaciółmi Henryk Sienkiewicz udał się do USA, co stało się inspiracją do napisania „Listów z podróży do Ameryki” drukowanych w „Gazecie Polskiej” czy też innych utworów, jak znany powszechnie „Latarnik” czy „Wspomnienie z Maripozy”, „Sachem”, „Przez stepy” i „Za chlebem”.

W 1878 roku ostatecznie wrócił do Europy, ale zatrzymał się w Londynie. Później mieszkał rok w Paryżu, gdzie dane mu było poznać nowy nurt literatury – naturalizm, pod wpływem którego napisał nowelę „Janko Muzykant”. Dużo podróżował, dając odczyty np. we Lwowie. Wybrał się do Wenecji po to, by lepiej poznać Marię Szetkiewiczównę, swoją przyszłą żonę.

W 1880 roku zaczął pisać powieść historyczną „Ogniem i mieczem”, która drukowana była w odcinkach w warszawskim „Słowie” i krakowskim „Czasie”. Był to punkt zwrotny w karierze Henryka Sienkiewicza, który od tej pory zaczął cieszyć się olbrzymią popularnością. W latach 90. XIX wieku pisarz kontynuował pracę nad trylogią, pisał „Potop” i „Pana Wołodyjowskiego”.  W tym samym czasie przeżył prywatną tragedię – zmarła jego żona Maria. Wówczas Henryk Sienkiewicz udał się do Konstantynopola i dalej pisał korespondencyjnie.

Dzięki trylogii Sienkiewicz wszedł w poczet najsłynniejszych polskich pisarzy. W 1893 roku rozpoczął przygotowania do pisania „Quo vadis”, a rok później publicznie odczytywał fragmenty powieści „Krzyżacy”, którą ostatecznie wydał w 1900 roku. W 1911 roku opublikował też „W pustyni i w puszczy”.

Działalność literacka Henryka Sienkiewicza została doceniona przez Szwedzką Akademię, która uhonorowała go Literacką Nagrodą Nobla za znakomite zasługi jako pisarza epickiego. Po wybuchu I wojny światowej pisarz wyjechał do Szwajcarii, gdzie osiadł w Vevey koło Lozanny. Zmarł 15 listopada 1916 roku. Jego prochy po kilku latach sprowadzono do Polski.