Mario Vargas Llosa

Literacki debiut Llosy wzbudził wiele kontrowersji – egzemplarze „Miasta i psów” pokazowo spalono na dziedzińcu szkoły wojskowej. Kilka lat później pisarz związał się ze starszą od siebie ciotką, co opisał w znanej powieści „Ciotka Julia i skryba”. Oprócz działalności pisarskiej Llosa angażuje się politycznie. W 1998 roku startował w wyborach prezydenckich, a przegraną odebrał jako porażkę i z tego powodu wyjechał z Limy. Jak wygląda biografia pisarza wyrosłego z kultury machismo?

Młodość Maria Vargasa Llosy

Mario Vargas Llosa urodził się w Arequipie, ale wychował się w Boliwii, gdzie jego matka przeniosła się po rozwodzie z ojcem. Jako 10-latek pierwszy raz poznał ojca. Wkrótce potem jego matka pogodziła się z byłym mężem i cała trójka zamieszkała w Limie. Gdy Llosa miał 14 lat, ojciec, niechętny wobec literackich zainteresowań syna, posłał go do szkoły wojskowej w stolicy, by ta uleczyła go z „niepożądanych skłonności”. Llosa spędził tam dwa lata i nie wspomina tego okresu dobrze, czemu dał wyraz w swoim powieściowym debiucie „Miasto i psy”. Fabuła była do tego stopnia krytyczna, że władze szkoły wojskowej oskarżyły Llosę o sabotaż i pokazowo paliły egzemplarze książki na dziedzińcu szkoły (chociaż niektórzy biografowie twierdzą, że to legenda).

W wieku 16 lat Llosa zajął się dziennikarstwem. Skończył szkołę średnią w Piurze, mieście, które tak jak i Lima będzie się często pojawiać w jego powieściach, między innymi w świetnie przyjętym „Zielonym domu”, drugiej powieści Llosy, opowiadającej o losach siostry Bonifacji, która została lokalną prostytutką.

Jako dziewiętnastolatek w atmosferze skandalu obyczajowego poślubił swoją daleką ciotkę, starszą od siebie o 10 lat. Ten romans opisał w dowcipnej, błyskotliwej powieści „Ciotka Julia i skryba”. Książka podejmuje także refleksję nad fenomenem powieści radiowych.

Llosa wobec kwestii indiańskiej i polityki

W 1964 roku Llosa rozwiódł się z Julią Urquidi, a rok później poślubił swoją kuzynkę Patricię Llosę, z którą miał trójkę dzieci. W 1977 roku wydał „Ciotkę Julię”, na podstawie której stworzone telenowelę. Nie ucieszyło to tytułowej ciotki, która poczuła się zraniona czynieniem z ich prywatnej historii produktu popkultury. Jako odpowiedź wydała własną książkę „Czego Varguitas nie powiedział”. Kontrowersje wokół postaci pisarza wzmogły się. Skalę talentu Llosy potwierdziło jednak wydanie w 1969 roku „Rozmowy w katedrze”, wyjątkowej, polifonicznej powieści o nietypowej narracji, którą krytyka uznała za jedną z najwybitniejszych powieści XX wieku. To książka eksperymentalna, nawiązująca do dorobku Faulknera i Joyce’a, wpisująca się w koncepcję powieści totalnej, czyli takiej, która najpełniej i najintensywniej odzwierciedla prawdziwą rzeczywistość (w tę koncepcję wielu krytyków wpisuje także „Zielony dom” oraz „Ciotkę Julię i skrybę”).

Tymczasem w 1983 roku pisarz został przewodniczącym komisji śledczej mającej zbadać zabójstwo ośmiu dziennikarzy w Uchuraccay. O morderstwo oskarżano członków lokalnej indiańskiej społeczności. Doświadczenie mocno wstrząsnęło Llosą, który od tej pory w swojej twórczości zaczął poruszać kwestie różnic i konfliktów między rdzenną ludnością a latynoamerykańskimi elitami. Niedługo po zakończeniu dochodzenia pisarz wydał krótką powieść „Kto zabił Palomina Molero?”, a w kilka lat później „Litumę w Andach”. Obie książki nawiązywały do rzeczywistych wydarzeń. Co ciekawe, postać policjanta Litumy pojawiała się już we wcześniejszych fabułach Llosy, między innymi w „Zielonym domu”.

W 1990 roku pisarz wystartował w wyborach prezydenckich. Przegrał je w drugiej turze z konserwatywnym kandydatem Albertem Fujimori. Do przegranej przyczyniły się liberalne poglądy Llosy, jego agnostycyzm oraz kontrowersyjne życie prywatne. Niedługo później wyemigrował z Peru.

Nagroda Nobla

W 1994 roku Llosa otrzymał Nagrodę Cervantesa, prestiżową nagrodę będącą najwyższym odznaczeniem dla twórców literatury hiszpańskojęzycznej. W 1996 roku wymieniano go jako faworyta do Nagrody Nobla, ale prestiżowe wyróżnienie otrzymała wtedy Wisława Szymborska. Możliwe, że na decyzji zaważył także sposób przedstawiania przez Llosę postaci kobiecych. Wyjaśniałoby to, dlaczego w „Święcie kozła”, opowieści o dyktaturze, pisarz przedstawił perspektywę kobiecą (córka dyktatora wraca w rodzinne strony, a wspomnienia dzieciństwa i młodości odżywają). Z kolei w „Raju tuż za rogiem” pisarz równolegle opisywał losy malarza Paula Gauguina oraz jego babki, socjalistycznej działaczki Flory Tristan.

W 2010 roku Llosa otrzymał upragnioną Nagrodę Nobla. W tym samym roku opublikował „Marzenie Celta”, inspirowane „Jądrem ciemności” Josepha Conrada i zestawiające problemy kolonialne Konga i Amazonii z kolonializmem Wielkiej Brytanii w stosunku do Irlandii.

Llosa pisze także powieści z wyeksponowanymi motywami erotycznymi. Należą do nich dwie części „Zeszytów don Rigoberta” (w której 13-letni chłopiec uwodzi swoją dorosłą macochę) oraz „Dzielnica występku” (z miłosną intrygą owocującą swobodnym erotycznym czworokątem). Na wątku miłosnym skupia się także fabuła „Szelmostw niegrzecznej dziewczynki”.

Ciekawostki

• W szkole wojskowej Llosa pisał powiastki erotyczne na zamówienie kolegów.
• Gabriel Garcia Marquez i Mario Vargas Llosa byli dobrymi przyjaciółmi. Ich dobre relacje urwały się jednak z bliżej nieznanych przyczyn. 12 lutego 1976 roku w Meksyku Llosa publicznie spoliczkował Marqueza.
• Llosa krytycznie wypowiada się o realizmie magicznym, a polemiką z tym nurtem jest jego powieść „Gawędziarz”.
• Patronami pisarza są: Malraux, Faulkner i Sartre. Llosa ceni ponadto Steinbecka, Dos Passosa i Hemingwaya.
• W wieku 79 lat autor rozwiódł się ze swoją drugą żoną, Patricią Llosą.
• Na podstawie utworów autora powstało dziesięć filmów i seriali: „Los Cachorros” (1973), „Pantaleon i wizytantki” (1975), „Miasto i psy” (1985), „Yaguar” (1986), „Ciotka Julia i skryba” (1990), „La Chunga” (1991), „Pantaleon i wizytantki” (2000), „Święto kozła” (2005), „El Chivo” (2014) i „Na przekór przeznaczeniu” (2016).