Bolesław Leśmian

Wielonarodowość

Bolesław Leśmian to właściwie Bolesław Lesman. Urodził się w zasymilowanej rodzinie inteligencji żydowskiej. 10 lat po narodzinach przyszłego poety jego ojciec przekonwertował się na katolicyzm i zmienił imię z Izaaka na Józefa. To on skłonił syna do ukończenia prawa na Uniwersytecie Świętego Włodzimierza w Kijowie. Poeta świetnie władał językiem rosyjskim (tworzył też w tym języku) i przez wiele lat krążyła pogłoska, że zaczynał jako twórca rosyjskojęzyczny. Nie jest to prawda, ale kultura rosyjska, inspiracje rosyjskimi kle

chdami (oraz, co równie ważne, ukraińskim folklorem) odegrały w jego twórczości równie ważną rolę co tradycja młodopolska i romantyczna. Ważny dla autora był również motyw miłosny, w końcu to Leśmian jest autorem pięknego i zmysłowego cyklu erotyków – W malinowym chruśniaku. Napisał go dla swojej kochanki Dory Lebenthal, tolerowanej przez jego żonę malarkę Zofię Chylińską. Złożył się on na tomik wierszy Łąka, znacznie przewyższający artystycznie poetycki debiut, jakim był „Sad rozstajny” z 1912 roku.

Poezja Lesmana, podpisującego się jako Leśmian, poza nielicznymi wyjątkami nie cieszyła się uznaniem współczesnych. Uważano ją za epigońską, mało oryginalną, spóźnioną i niedostosowaną do trendów epoki. Istotnie, twórca wybrał własną drogę, zanurzoną w fantastyce, folklorze, filozofii Nietzschego i Bergsona. To poezja bardzo głęboka, często trudna, ale jednocześnie niezwykle przystępna dzięki porywającej sensualności, fascynującym postaciom z pogranicza światów oraz uniwersalnej (i coraz bardziej aktualnej) refleksji nad istotą koegzystencji człowieka oraz natury.

Aż trudno uwierzyć, że poeta o tak bogatej wyobraźni pracował jako notariusz. Zawód nie dał mu jednak pożądanej finansowej stabilizacji. Wręcz przeciwnie. W 1929 roku kierownik kancelarii, w której pracował Leśmian, zmalwersował sporą sumę środków. Odpowiedzialność karną za to naruszenie ponosił Leśmian, któremu groziło nawet więzienie. Udało mu się uniknąć procesu dzięki pożyczkom i znajomościom w kręgach władzy, ale do śmierci borykał się ze znacznym zadłużeniem. Po jego śmierci spowodowanej atakiem serca w 1937 roku dług spłacała jego rodzina.

Nie tylko poeta

Za najbardziej złożony filozoficznie uchodzi tom „Napój cienisty”. Jednak Leśmian tworzył nie tylko poezję. W rok po „Sadzie rozstajnym” wydał dwa tomy baśni: „Klechdy sezamowe” oraz „Przygody Sindbada Żeglarza”, a także przetłumaczył „Opowieści nadzwyczajne” Edgara Allana Poego (w pracach translatorskich korzystał z przekładu francuskiego). W 1956 roku w Paryżu opublikowano jego „Klechdy polskie”, które jednak powstały prawdopodobnie w tym samym okresie, co baśnie arabskie.

Poeta pisał także eseje stanowiące cenną wskazówkę interpretacyjną do jego poezji. Jednym z najbardziej znanych szkiców twórcy jest „Z rozmyślań o Bergsonie”, gdzie twórca wprost ujawnia nazwisko swojego głównego filozoficznego patrona.

Artysta tworzył także dramaty. Stworzył też własną koncepcję nowego gatunku dramatycznego, czyli dramat mimiczny, rozgrywający się bez słów. Realizacją takiej koncepcji są „Pierrot i Kolombina”, a także „Skrzypek opętany”. Inne ważne dramaty pisarza to specyficzne, ale już niemimiczne „Dziejba leśna” oraz „Zdziczenie obyczajów pośmiertnych”. Praktyki dramatopisarskie stanowiły dopełnienie działań Leśmiana w obszarze teatru. W 1911 r. twórca powołał Teatr Artystyczny w Warszawie, a w sezonie 1916/1917 pełnił funkcję kierownika literackiego Teatru Polskiego w Łodzi. Pisał także teksty teoretyczne dla teatru.

Ciekawostki

• Leśmian był nałogowym palaczem i podobno wypalał 75 papierosów dziennie.
• Miał krewnych znanych w środowisku literackim. Jego kuzynem był Jan Brzechwa, a wujem Antoni Lange.
• Wnuczka Bolesława Leśmiana to Gillian Hills, brytyjska aktorka i piosenkarka, która wystąpiła w takich filmach jak „Powiększenie” Michelangela Antonioniego i „Mechaniczna pomarańcza” Stanleya Kubricka.
• Leśmian znany jest z bardzo charakterystycznych dla siebie neologizmów poetyckich, nowych wyrazów tworzonych na potrzeby artystycznej ekspresji. Wiele z nich jest budowanych przez negację, np. bezdeń, bezbożyzna, bezświt. Ze względu na charakterystyczną budową neologizmy poety nazywa się leśmianizmami.
• Znanym polskim edytorem dzieł Leśmiana jest Jacek Trznadel.