Uwaga! Ten artykuł ma charakter wyłącznie edukacyjny, nie służy samodiagnozie i samoleczeniu, nie może też zastąpić indywidualnej porady lekarskich lub dietetycznej.
Z czego wynika brak apetytu u seniora?
Osoby starsze, czyli te po 65 roku życia, często odczuwają mniejszy apetyt niż w czasach młodości. Przyczyn tego stanu rzeczy jest wiele. Niewielki spadek apetytu w starszym wieku jest naturalny i wiąże się ze zmniejszającym się zapotrzebowaniem na energię. Wraz z wiekiem osłabieniu ulegają też sygnały głodu i pragnienia, a także węch i smak, co przekłada się na mniejszą przyjemność z jedzenia i picia, a co za tym idzie – słabszy apetyt. Wiele starszych osób ma też problemy stomatologiczne. Brak zębów, źle dopasowane protezy, choroby dziąseł i błony śluzowej jamy ustnej – wszystkie te dolegliwości utrudniają gryzienie i żucie, i zniechęcają do przyjmowania posiłków. Czasem to tych powszechnie występujących dolegliwości dołączają trudne okoliczności życiowe lub choroby charakterystyczne dla podeszłego wieku. Oto niektóre z nich:
- samotność i brak towarzystwa przy jedzeniu,
- depresja, przewlekły stres i inne problemy psychiczne, przy których człowiek traci chęć do jedzenia,
- kłopoty z pamięcią, demencja, poczucie zagubienia, które sprawiają, że senior nie pamięta o posiłkach lub nie radzi sobie z ich planowaniem i przygotowaniem,
- trudności finansowe, konieczność oszczędzania na produktach spożywczych,
- zmiany poziomu hormonów regulujących uczucie głodu i sytości, co powoduje uczucie nasycenia już po zjedzeniu niewielkich ilości pokarmu,
- pogorszone przyswajanie składników odżywczych z przewodu pokarmowego
- działania niepożądane niektórych leków,
- stany po udarze, w zaawansowanej demencji itp., które mogą powodować dysfagię, czyli trudności w przełykaniu,
- choroby nowotworowe i stosowana w ich leczeniu chemioterapia,
- wiele innych przewlekłych dolegliwości.
Wszystko to sprawia, że osoby po 65 roku życia i starsze są narażone na wysokie ryzyko niedożywienia. Szacuje, się, że ten problem dotyczy przynajmniej kilku procent seniorów mieszkających u siebie w domu i nawet kilkudziesięciu procent rezydentów domów pomocy społecznej lub ośrodków spokojnej starości. Z kolei zły stan odżywienia pogarsza jeszcze dolegliwości związane z różnymi chorobami i naturalnym procesem starzenia, osłabia odporność, zwiększa ryzyko osteoporozy i złamań kości, a także ryzyko przedwczesnej śmierci z różnych przyczyn.
Z tych wszystkich powodów badanie stanu odżywienia seniorów powinno być stałym elementem opieki medycznej, zarówno tej podstawowej (u lekarza rodzinnego), jak i specjalistycznej. W razie potrzeby uważny lekarz zwróci uwagę seniorowi lub jego opiekunom na konieczność interwencji dietetycznej, zastosowania środków poprawiających apetyt lub specjalnej żywności medycznej. Jednak zanim jeszcze dojdzie to takiej sytuacji, warto zadbać o to, aby bliskie nam starsze osoby dobrze jadały na co dzień i nie popadły w stan zagrożenia niedożywieniem.
Jak poprawić apetyt u seniora?
O co zadbać, aby starsze osoby – rodzice, dziadkowie, ciocie, wujowie i przyjaciele – nie stracili chęci do jedzenia, a przez to sił i chęci do życia? Oto niektóre rzeczy, o których warto pamiętać:
-
Dobroczynny wpływ towarzystwa i więzi społecznych
Wiele starszych osób żyje samotnie i ma niewiele stałych zajęć lub obowiązków. Taki tryb życia zniechęca do gotowania, a nawet pamiętania o regularnym spożywaniu posiłków. Jeśli więc starsza pani lub pan sami nie potrafią zadbać o swoje potrzeby, warto ich w tym wesprzeć. Osoby z rodziny mogą pomagać seniorom w robieniu zakupów, często zapraszać ich na wspólne obiady lub przychodzić na posiłki do nich. Jeśli seniorzy mieszkają razem z rodziną, to taka opieka staje się łatwiejsza. Towarzystwo przy jedzeniu i motywacja, aby przygotować coś smacznego dla bliskich, to ważne czynniki wzmagające apetyt i ogólną chęć do życia.
-
Urozmaicone i smaczne potrawy
Oprócz tego warto namawiać rodziców lub dziadków, aby sobie „dogadzali” i kupowali jedzenie, które najbardziej im smakuje. W razie potrzeby można taktownie wesprzeć ich finansowo, aby nie czuli, że muszą oszczędzać na jedzeniu, aby wystarczyło im środków na inne potrzeby. Jeśli senior lub seniorka są pod opieką dzieci czy wnuków, to dobrze, żeby opiekunowie zadbali o przygotowanie posiłków zgodnych z gustem danej osoby. O ile nie ma po temu wyraźnych wskazań medycznych, nie warto wykluczać z diety seniora produktów, które lubi. Aby pobudzić osłabiony zmysł smaku, warto stosować naturalne przyprawy (np. koperek, miętę, lubczyk, kminek, bazylię, oregano, imbir, tymianek, wanilię), które oprócz tego, że dodają potrawom apetyczności, często poprawiają trawienie i pobudzają apetyt.
-
Produkty o dużej gęstości odżywczej
Ponieważ osoby starsze zwykle jadają niewiele, to w ich żywieniu najlepiej sprawdzą się produkty lekkostrawne i zawierające dużo składników odżywczych w małej objętości – białka, tłuszczów i węglowodanów, a także witamin i soli mineralnych. Do takich produktów należą przede wszystkim dobrej jakości mięso i podroby, jaja, nabiał, owoce, warzywa i produkty zbożowe. W starszym wieku często słabnie zdolność trawienia laktozy, dlatego wielu seniorów rezygnuje z mleka i jego przetworów. Jednak obecnie w sklepach można bez problemu kupić nabiał bez laktozy, który nie powoduje dolegliwości związanych z nietolerancją cukru mlecznego.
-
Pożywne przekąski i właściwa konsystencja posiłków
Aby zachęcić starszą osobę do jedzenia, można często podsuwać jej smaczne i pożywne przekąski między głównymi posiłkami. Trzeba też pamiętać, że smak to nie wszystko. Wielu osób w podeszłym wieku ma trudności w gryzieniu, żuciu i przełykaniu. Dlatego oprócz jakości i wartości odżywczej, trzeba jeszcze wziąć pod uwagę konsystencję potraw, aby była dostosowana do gustu i potrzeb danej osoby. Wiele posiłków można przygotować w formie miękkiej, płynnej lub półpłynnej, np. zupy-kremy, koktajle, budynie, smoothie owocowe lub warzywne, purée, potrawy mielone lub siekane. Jeśli osoba starsza nie ma kłopotów z gryzieniem ani trawieniem i woli tradycyjnie przygotowane posiłki, to nie warto na siłę wmuszać jej potraw w „wersji dla seniora”. To może działać zniechęcająco i zamiast poprawiać – wręcz odbierać apetyt.
-
Odpowiednie nawodnienie
Oprócz osłabionego apetytu osoby starsze często odczuwają zmniejszone pragnienie. Niektóre wręcz zapominają o piciu, nie czując takiej potrzeby. Jest to szczególnie niebezpieczne w czasie upałów, kiedy bardzo łatwo może dojść do odwodnienia i przegrzania organizmu. Odwodnienie może też zwiększać ryzyko częstych w starszym wieku zaparć i problemów z wypróżnianiem.
Dlatego trzeba seniorom przypominać o konieczności regularnego picia. Warto przygotowywać nie tylko wodę, ale napoje, które najbardziej im smakują. Mogą to być herbaty, soki owocowe, napoje mleczne, napoje izotoniczne, lemoniady, buliony – wybór ograniczony jest jedynie gustem danej osoby i wymogami zdrowotnymi. Na przykład - osoby przyjmujące pewne leki nie powinny pić soku grejpfrutowego i niektórych herbatek ziołowych, a osobom z cukrzycą nie zaleca się dużej ilości napojów słodzonych.
-
Regularne wizyty u lekarza
Starsze osoby powinny pozostawać pod stałą opieką lekarza podstawowej opieki zdrowotnej i zgłaszać się na regularne na badanie ogólnego stanu zdrowia. Dzięki temu lekarz może na bieżąco monitorować ich stan zdrowia, aby jak najwcześniej wykryć ewentualne zagrożenie niedożywieniem. Może wtedy zapisać odpowiednią interwencję żywieniową. Im wcześniej takie postępowanie będzie podjęte, tym skuteczniej można będzie uniknąć poważnych skutków niedożywienia i osłabienia organizmu.
-
Środki na apetyt u seniora i żywienie medyczne
Specjalistyczna interwencja żywieniowa bywa konieczna u osób w bardzo podeszłym wieku lub cierpiących na dodatkowe choroby przewlekłe. W takich przypadkach najlepiej postępować według zaleceń lekarza i dietetyka wykwalifikowanego w opiece geriatrycznej. Na rynku dostępne są różne syropy bez recepty i preparaty ziołowe na poprawę apetytu u seniorów. Mogą być pomocne, jednak najlepiej sięgać po nie dopiero po konsultacji z lekarzem. Większość starszych osób przyjmuje różne leki, które mogą wchodzić w interakcje ze składnikami ziołowych suplementów. Poza tym syropy mogą być niewskazane dla diabetyków, ponieważ zawierają dużo cukru.
W razie konieczności lekarz może przepisać specjalistyczne leki pobudzające apetyt lub żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Taka żywność najczęściej jest dostępna w postaci płynu lub proszku do rozpuszczania w wodzie lub mleku. Odżywki dla seniorów mają dużą gęstość odżywczą i specjalnie zbilansowany skład, aby szybko uzupełnić niedobory pokarmowe. Przyjmowanie takich odżywek, w dodatku do zwykłych, codziennych posiłków, pozwala poprawić jakość życia seniorów, wzmocnić ich siły i odporność. Żywienie medyczne jest często stosowane u osób starszych w szpitalach lub domach spokojnej starości, gdzie zagrożenie niedożywieniem u pensjonariuszy jest szczególnie wysokie.
Więcej poradników znajdziesz na Empik Pasje w dziale Zdrowie.
Bibliografia
- Wernio E, Dardzińska J, Małgorzewicz S. „Anoreksja wieku podeszłego – epidemiologia, przyczyny, konsekwencje zdrowotne”, Geriatria, 2016; 10: 32–38.
- Monika Ziętarska, Sylwia Małgorzewicz „Postępowanie żywieniowe u osób starszych w podstawowej opiece zdrowotnej”, Postępy Żywienia Klinicznego 2024;19:20-25
Komentarze (0)