Olejki CBD i wyciągi z konopi

Uwaga: Ten tekst ma charakter wyłącznie informacyjny, nie służy samoleczeniu, nie stanowi i nie może zastąpić indywidualnej porady lekarskiej!

Konopie siewne – roślina uprawiana od wieków

Konopie siewne, czyli Cannabis sativa to roślina uprawna, występująca na całym świecie. Tak, jak w przypadku innych roślin uprawnych, istnieją liczne podgatunki i odmiany konopi, każda mająca swoje charakterystyczne cechy. Od wieków uprawiano konopie ze względu na włókna używane do wyrobu lin, powrozów i pakuł, a także tkanin (stąd odmiany konopi włóknistych). Z nasion tłoczono olej konopny, który był stosowany do celów spożywczych, a także przemysłowych – np. do produkcji farb i lakierów. Pod tym względem konopie mają podobne zastosowanie do lnu (który także jest uprawiany dla włókien i nasion oleistych), a przed sprowadzeniem do Europy bawełny, len i konopie były głównymi źródłami roślinnych włókien na odzież i inne wyroby. Ciekawostka – przed upowszechnieniem upraw rzepaku w Polsce, to właśnie olej z nasion konopi, obok oleju lnianego i -  rzadziej – makowego, był najpopularniejszym olejem roślinnym na polskiej wsi. Spożycie olejów roślinnych było popularne zwłaszcza w okresie Adwentu i Wielkiego Postu, kiedy poszczono i nie używano tłuszczów zwierzęcych.

Konopie siewne, konopie indyjskie, marihuana – czym się różnią?

Współcześnie, konopie budzą zainteresowanie jako roślina zielarska. Szczególnie ważne są pod tym względem kwiatostany żeńskie, bogate w aktywne biologicznie składniki – przede wszystkim kanabinoidy (lub: kannabinoidy) i terpeny. Składnikiem odpowiedzialnym za narkotyczne działaniem konopi indyjskich jest delta-9-tetrahydrokannabinol (THC), który jest substancją odurzającą, powodującą uczucie euforii, relaksu, zmianę percepcji rzeczywistości itd. Z tego powodu THC i konopie, które zawierają więcej, niż 0,2% THC w przeliczeniu na suchą masę, są w Polsce uważanie za narkotyk, a ich sprzedaż i używanie są niezgodne z prawem.

Duże stężenie THC mają właśnie konopie indyjskie (Cannabis sativa subsp. indica, ang. cannabis). Odmiany konopi, które zawierają mniejsze stężenia THC są zaliczane do konopi siewnych przemysłowych (Cannabis sativa, ang. hemp), nie mają właściwości odurzających i ich uprawa oraz sprzedaż nie jest zabroniona. Czy konopie indyjskie i przemysłowe to odmiany w obrębie tego samego gatunku, czy dwa odrębne gatunki – tu nie ma pełnej zgodności, jednak dla przeciętnego użytkownika klasyfikacja botaniczna nie jest najważniejsza.

Kanabinoidy i terpeny – fitozwiązki występujące w konopiach

Konopie siewne zawierają śladowe ilości THC, jednak występują w nich inne związki zaliczane do kanabinoidów (lub kannabinoidów) – m. in. CBD - kanabidiol (kannabidiol) oraz terpeny, czyli występujące w wielu roślinach substancje o charakterystycznym, przyjemnym zapachu. CBD nie ma właściwości odurzających dla człowieka i nie powoduje uzależnienia. Kanabinoidy i terpeny w konopiach występują w największym stężeniu we włoskach gruczołowych porastających kwiatostany żeńskie. Ich wydzielina oraz żywica konopna zawierająca te związki jest bardzo lepka i najprawdopodobniej pełni rolę ochronną dla rośliny, chroniąc ją w razie zranienia przed wysychaniem i rozwojem mikroorganizmów.

Terpeny, np. pineny, terpineol, limonen, linalool, mircen (i wiele innych) – to związki występujące nie tylko w konopiach, ale w wielu innych roślinach, szczególnie tych mocno pachnących. Są składnikami wielu naturalnych olejków eterycznych i perfum, a także kompozycji zapachowych dodawanych do kosmetyków. Niektóre z nich mają właściwości przeciwbakteryjne i regulujące trawienie oraz wydzielania żółci (np. alfa- i beta-pinen). Mogą jednak uczulać, dlatego alergicy powinni stosować je ostrożnie.

Lecznicze działanie kanabinoidów – leki zawierające THC i CBD

Na organizm człowieka kanabinoidy wpływają poprzez tzw. receptory kanabioidowe występujące m. in. w układzie nerwowym i w komórkach układu odpornościowego. Receptory te są częścią jednego ze „szlaków komunikacyjno-regulatorowych” w organizmie, podobnie jak receptory opioidowe i inne. Układ endokanabioidowy w organizmie reguluje szereg funkcji fizjologicznych, np. nastrój i apetyt, także odpowiedź immunologiczną, oddziałuje na układ hormonalny. Tetrahydrokannabinol (THC) działa silnie na receptory w mózgu, powodując m.in. uczucie odurzenia. Kanabidiol (CBD) prawdopodobnie oddziałuje słabo na receptory kanabioidowe, ale działa też na inne, np. histaminowe. Prawdopodobnie modyfikuje także działanie THC.

 anabinoidy znalazły zastosowanie w medycynie. Lek zawierający syntetyczny THC - dronabinol jest zaakceptowany przed amerykańską FDA jako lek łagodzący wymioty i poprawiający apetyt u wyniszczonych pacjentów z AIDS i nowotworami.  W Polsce dostępny jest lek Sativex zawierający THC i CBD, wskazany do łagodzenia spastyczności (nadmiernego skurczu mięśni) u pacjentów ze stwardnieniem rozsianym. Epidiolex to niedawno zatwierdzony lek zawierający czysty CBD w oleju sezamowym, wskazany do leczenia pewnych rodzajów epilepsji u dzieci – zespołu Draveta i zespołu Lennox-Gastaut. Nie jest jeszcze dostępny w Polsce.

Oleje konopne i olejki CBD – co zawierają i jak są otrzymywane?

Oleje konopne to po prostu oleje z nasion konopi. Stanowią wartościowy środek spożywczy, mają przyjemny smak i zawierają niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6 w korzystnym stosunku. Natomiast olejki CBD to najczęściej oleje roślinne (konopne lub inne) z dodanym wyciągiem (ekstraktem) z zielonych części konopi – liści lub kwiatów. I – przez stężenie – ich smak już niekoniecznie jest przyjemny.

Jednym z głównych składników tego wyciągu jest kanabidiol (CBD), stąd nazwa tych preparatów. Jednak wyciąg z konopi zawiera także inne substancje roślinne (inaczej fitozwiązki, od greckiego „phyton” – roślina), czyli pozostałe kanabinoidy, terpeny oraz wiele innych substancji, zależnych od użytej odmiany konopi i metody ekstrakcji, czyli sporządzania wyciągu. Czasem producenci piszą na etykiecie „full spectrum”, czyli „pełen zakres”, aby zaznaczyć, że użyto pełnego wyciągu konopnego. Do ekstrakcji – czyli „wypłukania” i zatężenia interesujących nas związków z surowca roślinnego - można używać rozpuszczalników organicznych, ponieważ kanabidoidy i inne fitozwiązki nie rozpuszczają się w wodzie. Metoda ta ma swoje wady – pozostałości rozpuszczalników mogą zanieczyszczać gotowy produkt, a ich resztki muszą być odpowiednio utylizowane. Dlatego ostatnio coraz częściej stosuje się tzw. ekstrakcję nadkrytycznym CO2. Oznacza to użycie jako rozpuszczalnika ciekłego dwutlenku węgla pod bardzo wysokim ciśnieniem, czyli w tzw. warunkach nadkrytycznych.

 Jest to trudne określenie z dziedziny fizyki stanów skupienia, ale dla nas istotne jest to, że ciekły dwutlenek węgla dobrze rozpuszcza substancje, które nie rozpuszczają się w wodzie, nie jest toksyczny i w zwykłych warunkach bardzo łatwo odparowuje, nie pozostawiając zanieczyszczeń. Dlatego owa ekstrakcja nadkrytycznym CO2 jest metodą bardzo „czystą”, stosowaną w przemyśle farmaceutycznym i spożywczym.

Czasem na olejkach CBD można przeczytać, że są „dekarboksylowane”. Co to oznacza? Otóż wiele kanabinoidów jest wytwarzanych w roślinie w formie kwasowej. Przypomnijmy ze szkoły, że organiczną grupą kwasową jest grupa karboksylowa, czyli –COOH. Ogrzewanie suszu lub wyciągu powoduje odłączenie tej grupy od cząsteczki kanabinoidu i wydzielenie jej w postaci dwutlenku węgla - CO2. Proces ten to właśnie dekarboksylacja, dzięki której można np. otrzymać kanabidiol (CBD) z kwasu kanabidiolowego (CBDA).

Czy olejki CBD mają działanie lecznicze?

Czy wyciągi z konopi, preparaty ziołowe lub olejki CBD są tym samym co wymienione leki, np. Epidiolex zawierający CBD? Nie, nie są tym samym. Po pierwsze, nie zawierają THC. Po drugie, Epidiolex zawiera czysty kanabidiol rozpuszczony w oleju, przebadany do stosowania w konkretnych dawkach. Olejki CBD zawierają cały koktajl rozmaitych związków z konopi różnych odmian. Nie wiadomo, jak obecność innych fitozwiązków modyfikuje działanie kanabidiolu na organizm. Olejek CBD z jednej firmy może mieć zupełnie inny skład, niż olejek innego producenta, ponieważ mogą oni używać innych odmian konopi, różnych metod produkcji i kontroli jakości. Poza tym niektóre badania suplementów diety zawierających oleje CBD pokazują, że rzeczywista zawartość kanabidiolu i innych składników może się różnić od deklarowanej przez producenta, ponieważ kontrola produkcji suplementów nie podlega tym samym rygorom, co kontrola produkcji leków. Nie ma też na razie wystarczających badań klinicznych, które potwierdzałyby właściwości lecznicze olejków CBD w konkretnych chorobach, nie ma więc także ustalonych dawek, które miałyby powodować konkretne efekty.

Z tych wszystkich powodów nie można uważać olejków CBD za produkty o właściwościach leczniczych i nieprawdą jest, że np. Epidiolex jest tym samym, co olejek CBD. Analogicznie, kora wierzby nie jest tym samym, co aspiryna. Nie znaczy to, że olejki CBD nie mają wpływu na organizm i modyfikację objawów chorobowych – po prostu niewiele jest rzetelnych, sprawdzonych informacji na ten temat.

Jak bezpiecznie stosować olejki CBD?

Pomimo braku dowodów klinicznych na lecznicze działanie olejków CBD, są one dostępne na rynku i cieszą się rosnącym powodzeniem. Nie są sprzedawane jako leki, jednak coraz więcej osób chce wypróbować ich działanie. Jeśli zdecydujesz się na stosowanie olejów CBD, pamiętaj o kilku ważnych zasadach.

• Po pierwsze, szukaj olejków CBD najwyższej jakości od sprawdzonych producentów. Pytaj o status rejestracyjny produktu, certyfikaty analizy składu, najlepiej przeprowadzane przez zewnętrzne laboratoria.
• Po drugie, skonsultuj się z lekarzem, szczególnie, jeśli przyjmujesz leki. Kanabidiol i fitozwiązki mogą wchodzić w interakcje z lekami, osłabiając lub nasilając ich działanie, albo powodując efekty toksyczne. Istnieje wiele roślin i ziół, które niekorzystnie reagują z wieloma lekami (np. dziurawiec lub grejpfrut) więc „naturalne” nie oznacza wcale „bezpieczne w każdych okolicznościach”.
• Ustal z Twoim lekarzem, czy przyjmowanie olejku CBD może przynieść Ci korzyści. W bibliografii znajdziesz źródła, które mogą pomóc ci w podjęciu decyzji.
• Dawkę lub porcję przyjmowanego olejku ustal z lekarzem, zwłaszcza, jeśli chcesz wspomóc leczenie chorób przewlekłych lub przyjmujesz inne leki. Przy ustalaniu ilości przyjmowanego olejku pamiętaj, że są dostępne olejki o różnej zawartości, stężęniu CBD, zdecyduj się na konkretny preparat.
• Jeśli lekarz nie zalecił ci inaczej, nie przekraczaj porcji zaleconej przez producenta preparatu.
• Pamiętaj, że kanabidiol i inne fitozwiązki mogą mieć także niekorzystne działanie na organizm, szczególnie w dużych dawkach lub przy długim stosowaniu. Mogą to być m.in. senność, zmęczenie, mdłości, zaburzenia czynności wątroby lub nerek. Mogą występować też inne działania, których nie znamy, ze względu na skąpe badania w tym zakresie. Obserwuj swoją reakcję!
• Nie stosuj olejków CBD, jeśli masz chorą wątrobę lub nerki, jesteś w ciąży lub karmisz piersią. Zawsze w razie wątpliwości poradź się lekarza!
• Nigdy nie rezygnuj z leczenia zaleconego przez lekarza na rzecz „samoleczenia” olejkami CBD! Nie rób tak zwłaszcza przy ciężkich chorobach, np. nowotworowych, neurologicznych lub psychicznych. Możesz tym sobie bardzo zaszkodzić.

Bibliografia

1. CANNABIDIOL (CBD), Critical Review Report, Expert Committee on Drug Dependence, Fortieth Meeting, Geneva, 4-7 June 2018. https://www.who.int/medicines/access/controlled-substances/CannabidiolCriticalReview.pdf (dostęp 04.01.2021)
2. Dz. U. 2005 Nr 179 poz. 1485, U S T AWA z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii. Linki do ustawy i innych aktów prawnych: https://www.kbpn.gov.pl/portal?id=108828  (dostęp 04.01.2021)
3. Informacje o leku Sativex: https://www.mp.pl/pacjent/leki/lek/88409,Sativex-aerozol-do-stosowania-w-jamie-ustnej (dostęp 04.01.2021)
4. Informacje o leku Epidiolex (język angielski): https://www.epidiolex.com (dostęp 001.2021)
5. Artykuł dla Twojego lekarza: VanDolah HJ, Bauer BA, Mauck KF. „Clinicians' Guide to Cannabidiol and Hemp Oils”. Mayo Clin Proc. 2019 Sep;94(9):1840-1851. doi: 10.1016/j.mayocp.2019.01.003. Epub 2019 Aug 22. PMID: 31447137 https://www.mayoclinicproceedings.org/action/showPdf?pii=S0025-6196%2819%2930007-2 (dostęp 04.01.2021)
6. Arkadiusz Kazula „Zastosowanie naturalnych kannabinoidów i endokannabinoidów w terapii”, Postępy Farmakoterapii 65(2) 2009, 147-160

Źródło okładki: shutterstock.com