Pod słońcem (okładka miękka)

Jeśli Pod słońcem czytać “na szybko”, bez nawyków, które wyrabia w czytelniku literatura klasyczna, to łatwo uznać, że książka Julii Fiedorczuk jest pełna słów niepotrzebnych, zużytych, całkowicie nieprzystających do dzisiejszego świata i jego problemów, wszystkich wirusów, susz i galopującego deficytu wody. Jakże łatwo przychodzi taka refleksja nie tylko z powodu języka Fiedorczuk, ale też fabuły: powojenna Polska, Podlasie, historia ludzi prostych, wrzuconych w samo centrum historii, nie świadkujących dziejom, ale uczestniczących w nich, jedną i drugą nogą. W tle esperanto, na bliższym planie wielokulturowe Podlasie (ale też Warszawa czy Sarajewo), konflikty napięcia, słowem: życie, ze wszystkimi konsekwencjami. To wszystko pozory, bo Julia Fiedorczuk igra z czytelniczymi przyzwyczajeniami. Daje czytelnikom opowieść z poprzedniej epoki, jednocześnie zdecydowanie umieszczając ją w kontekście współczesności. Bo Pod słońcem, jakkolwiek banalnie to zabrzmi, jest rzeczą o budowaniu mostów między ludźmi. Przy lingwistycznych doświadczeniach bohaterów (z kolejnym banalnym stwierdzeniem: wszelka niesprawiedliwość i wszelkie zło zaczynają się w języku, a kończą: w rzeczywistości), z mieszanką kulturową i etniczną Podlasia, brutalnie wykorzenioną, wypaloną wręcz przez nowe władze, Julia Fiedorczuk daje czytelnikom prostą wskazówkę, ujmując ją jednocześnie w uwodzicielską narrację. Opowieść Fiedorczuk rozgrywa się w rytmie wschodów i zachodów słońca, pełni i nowiu księżyca, przy cykliczności pór roku, pogody, w zgodzie z naturą i w niezgodzie na to, że świat potrafi być niezbyt fajny. Snuta powoli, dziejąca się nie obok rzeczywistości, ale w samym jej centrum. Gdzieś z mroków pamięci wyłaniają się bohaterowie: Miłka, Misza (Michał), nauczyciel Franciszek, fascynat języków i tego, co potrafią zrobić z ludźmi (mając z tyłu głowy to, że nazizm i inne totalitaryzmy zaczęły się od języka, od słów), zagubieni gdzieś na wschodzie bieżeńcy (których historię ożywiła Aneta Prymaka-Oniszk w zupełnie nieprawdopodobnym Bieżeństwie 1915). Ze swoimi przyzwyczajeniami, codziennością, gusłami, wiarą i niewiarą w nową i starą rzeczywistość. Nie da się pisać o tej książce i nie używać mnóstwa słów, które uznać można za banały, za pustosłowie czy wodolejstwo. To nam, zanurzonym po uszy w codzienność, łatwo przyszło zapomnieć o tym, skąd pochodzimy, kim jesteśmy. Pieniądze, materia: to są priorytety, filary rzeczywistości. A Pod słońcem to próba przywrócenia języka do jego stanu naturalnego, nieskażonego tzw. światem, opowiedzenia historii prostej słowami, które są zepchnięte gdzieś na sam tył świadomości. W tej książce, wyjątkowo, z historii faktycznie można się czegoś nauczyć. Na przykład rzeczy najprostszej: różnorodności świata. Tego, że nie składa się tylko z czerni, bieli, ale z mnóstwa odcieni szarości. Że nikt nie jest naprawdę zły ani naprawdę dobry, ale po prostu jest człowiekiem. Bez rasy, pochodzenia, narodowości, koloru skóry, wyznania, orientacji, itd. Obok Pod słońcem można przejść obojętnie. Można odrzucić po trzydziestu stronach, stwierdzając, że to trochę zrzynka ze stylu Tokarczuk i próba podpięcia się pod jej noblowski sukces. Pozory: Fiedorczuk jest zupełnie inna i dlatego warta uwagi. Jedno jest pewne, to nie pierdy z mchu i paproci, jak x lat temu stwierdził pewien (ponoć) wpływowy krytyk.

Przepiękny język powieści sprawia, że od razu wsiąkamy bez reszty w te historie, razem z bohaterami wędrujemy, kochamy, tracimy, szukamy celu. Autorka podkreśla, że opisane przez nią wydarzenia, osoby to fikcja, ale to nieprawda. Każde miejsce na świecie ma swoją szaloną Mariannę, wiecznie poszukującego Miszę, Piotra noszącego w sobie wielki zawód, Ziemakową, która potrafi utulić śmierć… Wszyscy ci bohaterowie żyli przed nami, żyją wśród nas i narodzą się, kiedy nas już nie będzie, bo ludzkie losy, jak pory roku, są powtarzalne. W powieści Julii Fiedorczuk jest jakaś bolesna autentyczność, prawda o życiu, które nigdy nie układa się tak, jakbyśmy tego chcieli. Życiu w którym ciągle za czymś podążamy, nieustannie do czegoś tęsknimy: do zmarłych rodziców, nienarodzonych dzieci, utraconych kochanków, niespełnionych marzeń.

Już sam tytuł zachęca: wszyscy żyjemy pod słońcem:) Polecam gorąco.

Masakra, to nie dla mnie. Droga przez mękę. Nigdy więcej.