Silva Rerum. Tom 2 (okładka twarda)

Sytuacja idealna podczas czytania książki to taka, w której mogę oddać się lekturze w miejscu, w którym rozgrywa się jej akcja. I tak właśnie kilka lat temu, gdy moje nogi poniosły mnie na Litwę, uparłam się, że muszę znaleźć odpowiednią lekturę. Długo szukałam takiej, która spełniałaby moje oczekiwania, traktowała o tym pięknym kraju i nawiązywała do naszej wspólnej historii. W końcu ktoś polecił mi książkę Silva rerum Kristiny Sabaliauskaitė i to był strzał w dziesiątkę. Ta cudowna powieść o niezwykle burzliwych losach szlacheckiej rodziny zawładnęła moim czytelniczym sercem. Będąc w Wilnie, niezwykle intensywnie odczuwałam klimat stworzony przez autorkę. Gdy zobaczyłam, że Wydawnictwo Literackie wydaje drugą część tej sagi (a musicie wiedzieć, że jest to tetralogia), moja radość nie miała granic. Bo takich wciągających historii, opisanych tak pięknym językiem i w dodatku tak uniwersalnych nie ma zbyt wiele. Dla mnie Silva rerum oraz Silva rerum II są jednymi z lepszych książek, jakie kiedykolwiek przeczytałam. Akcja drugiej części sagi dzieje się w XVIII wieku. Litwa przeżywa ogromny kryzys: najechana i splądrowana przez Szwedów zostaje dodatkowo ogarnięta klęską żywiołową. Powszechnie panujący głód nie jest jedyną bolączką. Szerząca się w kraju dżuma oddaje w ręce Najwyższego ogromną liczbę ludzi. W takich okolicznościach rotmistrz Jan Izydor Narwojsz wysyła swoją małżonkę, Annę Katarzynę, do starego dworu w Milkontach, który stanowi obraz nędzy i rozpaczy i ewidentnie potrzebuje kogoś, kto o niego zadba oraz przywróci jego niegdysiejszy splendor. Niestety spokój i porządek nie jest pisany Milkontom i niebawem mieszkańcy dworu stają przed ogromnym wyzwaniem, a Anna Katarzyna przypomina sobie, jak to jest mieć przy sobie mężczyznę. Równolegle poznajemy losy Urszuli z Narwojszów Birontowej – mądrej i niezwykle sprytnej kobiety, o której w dzisiejszych czasach powiedzielibyśmy, że jest głową rodziny. Twardo stąpająca po ziemi, konkretna, dbająca sama o siebie, gdy przybywa do swojego rodzinnego domu w Milkontach, postanawia za wszelką cenę doprowadzić go do porządku. Silva rerum II (w połączeniu z pierwszą częścią) to kronika rodziny Narwojszów, w której Sabaliauskaitė niezwykle plastycznie kreśli obraz Rzeczpospolitej Obojga Narodów targanej wojną i klęskami. Pokazuje, jak wyglądało życie szlachty i zwykłych ludzi, bardzo realnie opisując dysonans społeczny, jaki panował między ludźmi pochodzącymi z różnych warstw społecznych. Opływające w luksusy dwory, mieszkańcom których nigdy niczego nie brakowało, zostają przeciwstawieni zwykłym ludziom, którzy żyją z dnia na dzień. Co ciekawe, autorka pozwala nam spojrzeć na cały ten świat z punktu widzenia wielu bohaterów – samotnej i odrzuconej Anny Katarzyny, nieco zagubionego rotmistrza Jana Izydora, doświadczonej przez życie Urszuli, rzuconego do innego kraju szwedzkiego wojskowego Ture Tibeliusa Magnussona oraz żydowskiego medyka, Aarona Gordona, który – lecząc wszystkich (niezależnie od pochodzenia) – dzieli się z czytelnikami swoimi obserwacjami na temat otaczających go ludzi. Doskonały styl Sabaliauskaitė i jej pomysł na fabułę nie pozwala nam ani na chwilę znudzić się tą historią. Świadczy o tym choćby fakt, że książka właściwie pozbawiona jest dialogów, a jedno zdanie potrafi ciągnąć się całą stronę i to w niczym nie przeszkadza! Klimat osiemnastowiecznego Wilna, dramatyczne losy bohaterów i ich niezwykłe osobowości czynią tę książkę niepowtarzalną i wyjątkową. Jeśli miałabym wybrać pięć najlepszych książek tego roku, niewątpliwie Silva rerum II byłaby w tej grupie. W ogóle nie dziwią mnie słowa Olgi Tokarczuk, która określiła Kristinę Sabaliauskaitė najmocniejszym i najbardziej wyrazistym głosem powieści historycznych w Europie. Mam nadzieję, że Wydawnictwo Literackie zatroszczy się o czytelników i nie będziemy musieli czekać kolejnych kilka lat na trzecią część tej urzekającej sagi. Jeśli jednak będzie to konieczne, to obiecuję być cierpliwa. Są rzeczy, na które warto czekać choćby kilka lat.

Co łączy „Lalkę”, „Bunt chimery”, „Miasto świateł”, „Silva rerum II”, Córki Wawelu”, „Dzielnym będzie.. .”, „Królewską heretyczkę”? A no to, że bohaterem ich wszystkich jest miasto – wielkie, tłoczne, gwarne, w ważnym dla siebie momencie, a postacie pojawiają jedynie, by opowiedzieć historię tego miasta, snuć opowieść o Warszawie wieku XIX, Paryżu przełomu wieków, Londynie u progu renesansu czy w czasie niemieckich nalotów lub Wilnie wieku XVIII. Właśnie temu ostatniemu poświęcone jest „Silva rerum II” litewskiej historyczki sztuki i pisarki Kristiny Sabaliauskaitė. Na kartach tej 400ta stronicowej powieści powróciła autorka do modnego w kulturze staropolskiej gatunku sylw, które – zgodnie z definicją – są tekstami obejmującymi „(…) niejednorodne formalnie teksty zapisywane "na gorąco" i wyróżniające się różnorodną tematyką. Sylwy staropolskie przybierały postać dwoistą – były (…) zbiorami, w których obok prozaicznych zapisków z życia codziennego autora rękopisu przeważały teksty o charakterze literackim bądź refleksyjnym. Sylwy były również zwane "Bibliami domowymi", pośród wielu zapisków o charakterze informacyjnym (np. narodziny członków rodziny, śmierci, wydarzenia w okolicy, wyniki sejmów i spotkań samorządowych) znajdowały się również zapisy literackie. Sylwy były również zbiorami zasłyszanych dowcipów czy też przepisów kulinarnych. Dzięki sylwom zachowały się wiersze m.in. Daniela Naborowskiego i J.A. Morsztyna. Mogą znaleźć się w niej nie tylko wspomnienia o ślubach czy narodzinach, ale także pamiątki (…). Bardzo często umieszcza się również drzewo genealogiczne rodu (rodziny)”. W jej „Silva rerum II” spotkać można Wilno niedługo po najeździe Szwedów, przez nich spalone, dziesiątkowane przez głód, brud, choroby przenoszone przez szczury; to miasto zabobonów, niechcianych ciąż, syfilityków, dzieciobójczyń, kanibalów, ale i miasto wielokulturowe, w którym Żyd-lekarz prowadzi swoje badania, leczy gojów i tworzy elitę społeczności, sieroty z dobrych rodzin znajdują opiekę (a później mężów) na dworach magnackich czy szlacheckich. Ta książka to barwna opowieść o baroku pełnym dysonansu – przepych i rozrzutność jednych miesza się tu ze skrajną biedą drugich, religijność przeplata się z przesądami, chrześcijaństwo spotyka się z judaizmem, bogobojność z namiętnościami ciała (i nie ważne, że gorszym oskarżeniem niż cudzołóstwo może być zdrada stanu oraz spoufalanie się z grabiącym okoliczne wsie najeźdźcą). Magnaci, żołnierze, mieszczanie, urzędnicy, chłopi, lokaje, gwardziści, rada miasta, złodzieje, mordercy – to jedynie pionki w fabule „Silva rerum II”, którzy mają opowiedzieć losy miasta, koleje jego świetności i upadku, mają również sobą głosić historię sporego skrawka Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Ale nie tylko to zasługuje tutaj na uwagę. Również język powieści, który jest barwny, wartki, zrytmizowany, dynamiczny, zbliżony do gawędy, kończącej się nie tam, gdzie autor postawił kropkę, ale tam, gdzie nie ma się już nic do powiedzenia, gdzie historia się dopełnia i zamyka. Stąd te zdania - długie, wielokrotnie złożone, przypominające monologi ogarniętego pasją szaleńca. To one sprawiają, że postacie stają się autentyczne, z krwi i kości, ogarnięte obsesjami, namiętnościami, lękami, nadziejami, wątpliwościami. To nie są osoby pomnikowe, jednowymiarowe, do jakich przyzwyczaił czytelników na przykład Sienkiewicz, ale ludzie ukształtowani przez historię, okoliczności, rodzinę, powinności względem niej, własnej płci czy funkcji. A że autorka „Silva rerum II” nie powiedziała jeszcze ostatniego zdania, nie domknęła swej barwnie opowiadanej historii, pozostaje cierpliwie czekać na część III.

„Silva rerum II” to drugi tom wspaniałej, napisanej z rozmachem sagi o polsko-litewskiej rodzinie. To również zapierająca dech w piersiach powieść historyczna, której akcja rozgrywa się w XVIII wieku, powieść zapadająca w pamięć i dzięki treści, i pięknemu, kunsztownemu stylowi. Mimo iż jest to druga część cyklu, można czytać ją jako odrębną całość, gdyż autorka wprowadza czytelnika w przeszłość bohaterów, przypominając najważniejsze wydarzenia z ich życia. Główną bohaterką jest Anna Katarzyna Narwojsz, która podczas wojny ze Szwedami wyjeżdża z rodzinnego majątku, by wraz z córeczką przetrwać niebezpieczne chwile w Milkontach. Dwór okazuje się zaniedbany, służba rozpuszczona, a całością zarządza gburowaty typ, który wzbudza w Annie lęk, ale i bunt. Na szczęście kobieta odnajduje w nowym miejscu i przyjazne dusze, dzięki którym uda jej się przetrwać niejedno niebezpieczeństwo. Życie w Milkontach wciąż przynosi niespodzianki, a największą z nich okaże się niespodziewane uczucie... Równolegle w losami Anny poznajemy perypetie jej ciotki, mieszkającej w Wilnie Urszuli Birontowej. To kobieta zdecydowana, silna, uparta i potrafiąca stawić czoło najbardziej nieprzewidywalnym zdarzeniom. Ma ona za sobą kilka burzliwych związków, do których wraca wspomnieniami w chwilach słabości. Te jednak należą do rzadkości, podobnie jak użalanie się nad sobą i popadanie w rozpacz. Nawet panująca w mieście zaraza nie jest w stanie odwieść Urszuli od postanowień i niejednokrotnie niebezpiecznych pomysłów. Wokół tych dwóch kobiecych sylwetek osnuta jest akcja powieści, jednak mamy tu również wiele innych ciekawych postaci, wśród których są Polacy, Litwini, Rosjanie, Żydzi i Szwedzi. Autorka w interesujący sposób ukazuje wielokulturowość litewskich ziem oraz życie ich mieszkańców podczas wojennej zawieruchy, której ofiarami padają nie tylko żołnierze. Pełne emocji relacje między bohaterami na pewno należą do największych atutów fabuły, która jest nieprzewidywalna, zaskakująca i trzyma w napięciu od pierwszych do ostatnich stron. Oprócz poruszającej treści pisarka serwuje odbiorcom wielką ucztę duchową w postaci przepięknego, niezwykle kunsztownego stylu, którym można upajać się podczas całej lektury. Wielokrotnie złożone zdania, rozbudowane frazy, homeryckie opisy na pewno wymagają skupienia, ale i zapadają w pamięć. Dziś mało kto posługuje się tak barwnym, plastycznym i szlachetnym językiem. Czekam teraz niecierpliwie na trzecią część rodzinnej kroniki i mam nadzieję, że okaże się równie interesująca jak poprzednie tomy. BEATA IGIELSKA

„Silva rerum”, to saga litewskiej pisarki rozgrywająca się na terenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Historia, w której krwawa pożoga wojny, przeplata się ze zwyczajnym życiem we dworze, a także ukazuje nam losy zwyczajnych ludzi. W tamtych czasach jednak nikt nie był zwyczajny. Przynajmniej można odnieść takie wrażenie. Po pierwszym tomie przyszła pora na część drugą i miejmy nadzieję na kolejną. Z okładki możemy dowiedzieć się czego możemy się spodziewać zagłębiając się w lekturę tej powieści. I tak: Anno Domini 1707. Splądrowane przez szwedzkich żołdaków ziemie litewskie nawiedza czarna śmierć, a w ślad za nią klęska nieurodzaju oraz głód. Wojenna zawierucha na długie miesiące odcina od siebie małżonków – rotmistrz Jan Izydor Narwojsz zarządza zrujnowaną twierdzą Radziwiłłów, rozpijając i szantażując kompanów Moskali, a Anna Katarzyna chroni się w starym dworze w Milkontach. Jeszcze nie wie, jakie piekło zgotują jej tutaj własne namiętności… Tymczasem w ogarniętym zarazą Wilnie ich ciotka, Urszula Birontowa, zmaga się z bolesnymi wspomnieniami i walczy ze śmiercią na wielu frontach, także rodzinnym – rodowi Narwojszów grozi bowiem wygaśnięcie. Czy wygra ten pojedynek? Czy Narwojszowie przetrwają wojnę i dżumę? Dlaczego to, co najbardziej istotne, nigdy nie znalazło miejsca na stronach ich rodzinnej sylwy? Kto kieruje tym światem, który wyszedł z kolein? Niepojęta wola Boża czy zwykły przypadek? Zachęcam do lektury. Słowem podsumowania, przede wszystkim zwróciłem w tej książce uwagę na przepiękne opisy, oraz zdania wielokrotne złożone, które przywiodły mi na myśl klasycznych już pisarzy z XIX wieku, jak chociażby Dickens, którzy także lubowali się wręcz w zdaniach, które same w sobie były małym opowiadaniem. A to wielka sztuka tak pisać. Na drugim miejscu-przy moim czytania, które swoją drogą zajęło mi dużo czasu-zwróciłem uwagę na czasy w których dzieje się akcja tej opowieści. Losy Litwinów, Polaków i innych narodów, które żyły obok siebie zazwyczaj w zgodzie. Olbrzymi teren, na którym-mówiąc patetycznie-wszystko było możliwe. Publikacja ta to drugi tom, jednak uważam że można ją czytać zupełnie nie mając pojęcia co też wydarzyło się w tomie wcześniejszym. Polecam wszystkim wielbicielom nie tylko książek historycznych, ale i tym którzy interesują się tamtym-nie tak odległym przecież-w czasie okresem. Z naszej historii, ale i tez historii Litwinów i nie tylko. Czekam na ciąg dalszy.

Powieść historyczna Silva rerum w 2009 roku została wyróżniona Nagrodą im. Jurgi Ivanauskaitė i trafiła na ogłoszoną przez Instytut Literatury Litewskiej listę dwunastu najbardziej wartościowych pod względem artystycznym książek. W tym samym roku powieść ta została wybrana przez czytelników Litewską Książką Roku. Autorka powieści Kristina Sabaliauskaitė-doktor historii sztuki i dziennikarka wykazała się zręcznym piórem publicystki oraz wysmakowanym pięknem i skupieniem na detale epoki godne historyka sztuki. Silva rerum ukazało się w Polsce w 2015 roku, a 19 września 2018 roku na rynku wydawniczym pojawi się Silva rerum II. 1707 rok. Wilno zniszczone po najeździe Szwedów, pożarach i gwałtach żołnierzy Karola XII stoi otworem przed czarną śmiercią. Rotmistrz Jan Izydor Narwojsz zarządza twierdzą Radziwiłłów w Birżach, gdzie sprzymierzeńcy Moskale zamiast pomagać w zapanowaniu pokoju pustoszą okolice. Wilno jest spalone, pełno w nim groźnych włóczęgów, dlatego Jan Izydor odsyła żonę Annę Katarzynę i córeczkę Teofilę z Birż do Milkont, starego i zaniedbanego dworu Narwojszów położonego w kniei nad jeziorem. Ma nadzieję, że tam przeczekają bezpiecznie wojenną zawieruchę. Stara ciotka Jana Izydora, Urszula z Narwojszów Birontowa, stara się przetrwać w Wilnie, gdzie trupy piętrzą się na ulicach i dochodzi do aktów kanibalizmu. Mierzy się z codziennym piekłem i tym z przeszłości, a do tego stara się, by ród Narwojszów nie wyginął. Autorka stworzyła całą plejadę interesujących bohaterów, których losy splata misternie i barwnie. Anna Katarzyna choć nie miała ochoty wyjeżdżać do Milkont znajdujących się w ciemnej, pierwotnej i gęstej puszczy nad jeziorem, do posiadłości męża przez lata pozbawionej prawdziwych gospodarzy, po kilku dniach pobytu z zapałem zabiera się do wprowadzania tam ładu i porządku. Miejsce, w którym miała przeczekać wojnę okazało się tak samo niebezpieczne jak inne rejony kraju. Niestrzeżony zakątek stał się doskonałym miejscem także dla dezerterów. Anna odważnie mierzy się z kolejnymi zagrożeniami i zawsze może liczyć na pomoc Jana Żołnierza. Nie mogła obyć się bez niego, czuła się z nim dziwnie związana, połączona krwią, ale nie tą płynącą w żyłach, tylko tą przelaną, a on był wierny jak pies, bronił jej i rozumiał wszystko bez słów. Całość recenzji znajduje się tutaj: https://magiawkazdymdniu.blogspot.com/2018/09/silva-rerum-ii-kristina-sabaliauskaite.html

Silva rerum/Sylwa: “w Polsce stosowana gł. do dawnych szlacheckich ksiąg domowych, w których obok wydarzeń codziennych wpisywano także anegdoty, sentencje, utwory lit., tworząc niekiedy swoiste antologie; przechowywane najczęściej w postaci rękopiśmiennej, zbiory te stały się z czasem źródłem informacji hist. i odkryć tekstologicznych”. (Encyklopedia PWN) Taką księgę miałam okazję przeczytać ostatnio. To “Silva Rerum” litewskiej pisarki Kristiny Sabaliauskaitė. Przedstawia historię rodziny Narwojszów w XVII i początkach XVIII wieku. Pierwsza część to losy Jana Macieja Narwojsza, jego żony Elżbiety oraz ich dzieci – bliźniąt Kazimierza i Urszuli. Poznajemy również wielu innych bohaterów, którzy będą nam towarzyszyć także w drugiej części. Początkowo rzecz dzieje się w dworku szlacheckim w Milkontach, należącym do Narwojsza. Uciekli tam przed atakami kozackimi. Później, kiedy Urszula i Kazimierz są nastolatkami, akcja przenosi się również do Wilna. Sposób w jaki autorka opisuje miasto, ale także całą Litwę, sprawia, że chociaż tam nigdy nie byłam, to czułam się jakbym nieustannie towarzyszyła bohaterom. Urszula zamierza wstąpić do zakonu, a Kazimierz podejmuję naukę na kierunku prawniczym na powstającym Uniwersytecie Wileńskim. Jednak splot różnych wydarzeń i napotkanych osób sprawia, że losy bliźniąt toczą się zupełnie inaczej niż chcieliby ich rodzice. Jan Maciej i Elżbieta muszą od nowa nauczyć się żyć razem, w pustym domu w Milkontach, gdzie towarzyszy im tylko służba. Jan Maciej to człowiek bardzo mądry, oczytany, lubujący się w pięknie natury. Jednak skrywa również tajemnicę, która niezmiernie mu ciąży. Po lekturze książki stwierdzam, że zachwyty Mickiewicza nad Litwą są zupełnie uzasadnione. Autorka stworzyła piękną powieść obyczajową z historią w tle. Udało jej się ukazać przekrój całego społeczeństwa od pospólstwa po szlachtę. Niesamowite jest to, że pomimo braku dialogów i często bardzo długich zdań wielokrotnie złożonych, książki czyta się z ogromnym zaciekawieniem i oczekiwaniem na to co będzie dalej. Podobał mi się również dowcip, a nawet ironię i sarkazm jakie udało się przemycić autorce na kartach powieści. To książki ponadczasowe, bo tematy i zachowanie ludzkie przez wieki się nie zmienia. Dla mnie czytelniczo ten rok zaczął się doskonale. 24 lutego ukazuje się trzecia część “Silva Rerum” i czekam na nią z niecierpliwością.

Jeśli tak jak ja, naiwnie sądziliście, że życie XVII wiecznej Litwy było ciężkie, to ta pozycja skutecznie wyprowadzi Was z błędu. Wiek XVIII, odcisnął się piętnem za całej Europie. Wojna ze Szwedami, "pomoc" Moskali, długa zima i potworny głód, który skłaniał ludzi do zjadania własnych dzieci. A kiedy wszystko wydawało się zmierzać ku lepszemu, na kontynencie wybuchła epidemia dżumy. Żyć? Nie, umierać. Jako, że druga część tej Litewskiej sagi, rozgrywa się blisko 40 lat od zakończania poprzedniego tomu, początkowo pojawiła się u mnie nutka rozczarowania. Byłam szalenie ciekawa dalszych losów znanych mi bohaterów, jednak tutaj no pierwszy plan wysunęło się kolejne pokolenie. Moja ciekawość została jednak w pełni zaspokojona, bowiem część dobrze znanych z pierwszego tomu postaci, nadal żyła. Dzięki ich wspomnieniom możemy łatwo wypełnić tę chronologiczna lukę. A działo się sporo! Nowe pokolenie godnie zastąpiło nestorów rodu. Początkowo wydają się nudni i bezbarwni, bardziej bogobojni niż rodzice. Jednak z czasem pokazują swój prawdziwy charakter. Na szczególną uwagę zasługuje postać żydowskiego lekarza Aarona Gordona, który zaznajamia nas nie tylko z ówczesnymi praktykami medycznymi ale także prowadzi przez Wileńskie ulice zajęte Dżumą, tłumacząc dlaczego XVIII w Europie ta choroba zebrała tak ogromne żniwo. Nie wiem czy te fragmenty są odtwarzane z jakiegoś pamiętnika lekarza, ale pokazane są nam tak obrazowo, że mamy wrażenie jakbyśmy widzieli to na własne oczy. Autorka ma ogromną wiedzę, podchodzi do tematu z dużą starannością i ogromnym szacunkiem. Czekam niecierpliwie na część 3, a Wam serdecznie polecam!

Dla mnie ta książka to arcydzieło, istna rozkosz dla duszy i umysłu. Jest wciągająca, żywa, przemyślana, spójna i charakterystyczna w stylu, tak bardzo różna od tego, do czego jestem przyzwyczajona, kiedy myślę o powieści historycznej. Mogłabym się rozkoszować jej wspaniałością bez końca. Te niekończące się zdania, w których mimo wszystko nie gubię wątku, są dla mnie znakiem mistrzostwa i ogromnego talentu, bo przecież książka jest debiutem autorki. Poza tym mam do czynienia z bohaterami, przedstawionymi w całej okazałości swoich zalet i wad, przemyśleń, życiowych decyzji, czasem błędnych, czasem wymuszonych, zawsze brzemiennych w skutki. Niecierpliwie czekam na kolejne części, kolejne utwory pisarki. „Silva rerum II” to największa znakomitość wśród tegorocznych premier wydawniczych a Kristina Sabaliauskaite – absolutny wirtuoz języka.

Silva Rerum to saga która urzekła mnie do granic możliwości, jest piękna klimatem i całą aurą. Dałam właśnie mamie do przeczytania te dwa tomy i jest również zachwycona. Po pierwsze, książka wciągająca, absorbuje i zaciekawia akcją i przedstawionymi wydarzeniami, a po drugie, w niezwykły sposób odmalowuje litewską rzeczywistość oraz historię. Ja nie miałam dotąd okazji sięgnąć po powieść rozgrywającą się w litewskiej scenerii, w dodatku tak znakomicie opisaną. Interesująca lekcja historii, nie tylko zajmująca lektura, pozwalająca sympatycznie spędzić wolny czas. Okładka bardzo intrygująca, zwraca uwagę, polecam.

Całość trylogii to znakomita literatura. Piękny język. Tylko wymaga spokojnej lektury: czasami jedno zdanie zaczyna się na początku strony, a kończy na jej końcu. Autorka używa bowiem spójników zamiast kropek. Ale to wciąga.