Spacery po lesie – o czym musisz pamiętać, wchodząc do lasu?

Tereny Polski kilka wieków temu porastała niezmierzona puszcza. Gdyby nie działalność człowieka, to niemal cała powierzchnia Polski byłaby porośnięta lasem. Lasy to zbiorowiska roślinne, w których pierwszoplanową rolę grają drzewa, jednak również krzewy i rośliny zielne stanowią ich ważną część. Wspólnie tworzą dom, który żywi i chroni żyjące w nim zwierzęta. Dla człowieka również pełnił zawsze ważną rolę, współcześnie głównie ze względu na produkcję drewna. Jednak w ostatnim trudnym czasie pandemii na nowo doceniliśmy jego niemierzalne walory. Zapraszamy do lasu!

Autorka: Zosia Kwiatkowska / miedzygatunkowarodzina.pl

Na początek garść faktów:

Według danych GUS na grudzień 2018 roku powierzchnia lasów w Polsce wynosi ponad 9,2 mln ha, co oznacza lesistość na poziomie 29,6 proc i daje nam miejsce w europejskiej czołówce
Na terenie Polski istnieje ciągle fragment pradawnej puszczy, a mianowicie Puszcza Białowieska, która jest najstarszym naturalnym lasem na nizinach Europy
W Polsce rośnie kilka rodzajów lasów liściastych – grądy, buczyny, olsy i łęgi. Jeśli chodzi o drzewa iglaste występują u nas sosna, świerk, jodła i modrzew
Przeciętny wiek naszego lasu to 60 lat, jest coraz więcej drzew liczących ponad 80 lat

Przybywajcie w pokoju!

Las jest przyjacielem człowieka, pod warunkiem, że człowiek nie jest w nim nachalnym intruzem. Należy wiedzieć jakie są zasady przyjaznego i bezpiecznego dla wszystkich przebywania w lesie:

Zakaz biwakowania i palenia ognisk poza wyznaczonymi miejscami.

Nie można samowolnie rozpalać ogniska w lesie i jego pobliżu. Stałe miejsca, w których można rozpalić ogień na danym terenie wyznacza właściwe nadleśnictwo, są one wtedy odpowiednio zabezpieczone. Nadleśnictwo może wydać także czasowe pozwolenie na rozpalenie ogniska. Określa wtedy dokładne miejsce rozpalenia ogniska, sposób jego zabezpieczenia i osobę odpowiedzialną.

Nie rozjeżdżaj lasu!

Do lasu nie można wjeżdżać pojazdami motorowymi, z wyjątkiem dróg publicznych umożliwiających przejazd, odpowiednio oznaczonych. Nie rozjeżdżaj lasu quadem, motocyklem czy samochodem, parkuj na wyznaczonych przyleśnych parkingach.

Nie niszcz przyrody

Nie dewastuj poszycia leśnego, drzew, grzybów, nie wynoś z lasu drewna, nie zrywaj roślin, wiele z nich jest pod ochroną. W lesie nie wolno też śmiecić. Skorzystajmy z dostępnych śmietników, a jeśli ich nie ma zabierzmy swoje śmieci ze sobą tam, gdzie będziemy mogli je bezpiecznie wyrzucić. Zostawmy przyszłym pokoleniom las, nie wysypisko śmieci. Uszanuj też mieszkańców lasu, w końcu przebywasz w ich domu. Nie hałasuj, nie płosz i raczej nie dokarmiaj napotkanych zwierząt. Pozostań w lesie spokojnym obserwatorem.

Spacerując z psem, nie spuszczaj go ze smyczy

Na terenie lasów państwowych jest zakaz puszczania psów luzem, a w niektórych miejscach zakaz wstępu z nimi (np. rezerwaty). Absolutnie nie pozwalaj psu gonić dzikich zwierząt – to dla nich śmiertelne niebezpieczeństwo! Nawet jeśli pies nie dogoni zwierzyny, ta przestraszy się tak bardzo, że może paść podczas panicznej ucieczki. Dotyczy to także małych zwierząt, np. ptaków czy choćby wiewiórek, które bywają przyzwyczajone do obecności człowieka. Niejednokrotnie widzi się psy goniące i obszczekujące wiewiórki, podczas gdy opiekun psa temu przyklaskuje. Dla dzikich zwierząt to nie jest zabawa, ale strach o przeżycie! Bądźmy odpowiedzialni nie tylko za własnego psa, ale także za inne zwierzęta. Pamiętajmy, że las to ich dom i mają prawo czuć się tam bezpiecznie.

Dzikie zwierzęta – jak się zachować?

Gdy napotkasz w lesie duże, dzikie zwierzęta przede wszystkim nie panikuj. Nie uciekajmy, nie krzyczmy, nie straszmy zwierząt. W większości przypadków wilki, dziki, czy sarny wycofają się widząc człowieka. My również starajmy się spokojnie wycofać i nie zaczepiajmy ich.

Przygotowanie to podstawa

Wybierając się do lasu warto pamiętać o odpowiednim przygotowaniu. Nawet jeśli idziemy na krótki spacer do pobliskiego lasu, pamiętajmy o ubraniu dobranym odpowiednio do pory roku i chroniącym chociażby przed kleszczami, które obecnie są często aktywne prawie cały rok. Na dłuższe wyprawy zabierzmy wygodny plecak i obuwie, wodę do picia, prowiant, repelenty na insekty, naładowany telefon, mapę, latarkę, dokumenty, zapalniczkę lub zapałki, worek na śmieci, apteczkę, dodatkowe ubranie. Przed wyjściem sprawdźmy trasę i pogodę, zapiszmy numer do lokalnego nadleśnictwa.

Cztery pory roku w lesie – na co zwrócić uwagę?

Wiosna – las się budzi

Ta pora roku symbolizuje przebudzanie się przyrody do życia. Wczesna wiosną drzewa pozbawione są jeszcze liści, zatem z dostępu do światła słonecznego mogą w pełni korzystać rośliny runa leśnego. To ta warstwa w pierwszej kolejności pokrywa się zielenią i rozkwita. Możemy spotkać wtedy zawilce, przebiśniegi i przylaszczki, które są pięknym zwiastunem wiosny.

Tu wszystko działa według planu. Ze snu budzą się owady, które są pokarmem dla wracających z zimowisk ptaków (jedne z pierwszych to skowronki i czajki). Z kryjówek wychodzą zwierzęta, które spały zimą, żaby zaczynają składać skrzek. Wiosna jest najlepszym dla zwierząt okresem do łączenia się w pary i rozrodu, gdyż wtedy jest najwięcej pokarmu. Zaczyna się wiosenna krzątanina i flirty. Możemy wtedy usłyszeć intensywne ptasie trele, zaobserwować ptasie zaloty. Powiększanie rodziny nie odwlekają zwłaszcza borsuki i dziki.

Pierwsze dzicze dzieci mogą pojawić się nawet w styczniu, w marcu młode borsuki, które początkowo spędzają czas z mamą w bezpiecznej norze.Na zewnątrz wychodzą w maju, wtedy kiedy na świecie pojawiają się maluchy jeleni. W marcu do godów przystępuj rysie, a od marca do czerwca w pary łączą się także jeże, których samce nierzadko biją się o samicę, a ich walki przypominają nieco boks.

Lato – pełnia życia

Lato to czas pełni życia w świecie roślin i zwierząt. Długie dni, wysokie temperatury i mnogość pożywienia sprzyjają zadaniowości – to czas najadania się na zimę, robienia zapasów oraz odchowu młodych i uczenia ich sztuki przetrwania. Korzystając ze sprzyjających warunków drzewa i krzewy prowadzą aktywną fotosyntezę i przyrastają zarówno wzwyż jak i na grubość.

Ciekawym zjawiskiem podczas ciepłych, letnich wieczorów są wieczorne przeloty nietoperzy, które tuż przed zachodem słońca rozpoczynają łowy. W sierpniu roją się też motyle i rodzą się młode padalce czy żmije zygzakowate.

Lato to czas kojarzący się z wakacyjną beztroską i bliższymi lub dalszymi podróżami. Można w tym czasie wybrać się za miasto by poobserwować ptaki, które w tym czasie uczą młode latać. To wciągający sposób spędzania letnich dni i edukacja w jednym. Nauka rozpoznawania ptaków, sposobu ich lotu, upierzenia, śpiewów może okazać się fascynującym zajęciem.

Jesień – przygotowania do zimy

Jest to pora, kiedy mieszkańcy lasów, łąk czy mokradeł szykują się do nadchodzącej zimy, każdy na swój sposób. Rośliny rozsiewają nasiona, które mają przetrwać zimę. Niektóre ptaki zimujące w cieplejszych krajach spotykają się na sejmikach i ćwiczą przed czekającym ich długim lotem.

Dla nas okres jesienny to okazja do obserwacji ptasich wędrówek i przelotów – sznury żurawi czy gęsi. Zwierzęta zwiększają wysiłki jeśli chodzi o przygotowania do zimy – zmieniają futro na gęstsze, gromadzi się w ich organizmach zapasowy tłuszcz, robią zimowe zapasy, szukają dogodnych kryjówek na przetrwanie zimowego czasu. Rośliny i drzewa gubią liście przed zimą, a poprzedza to zmiana leśnej szaty na piękne, niepowtarzalne, jesienne kolory. Przy dobrej, słonecznej pogodzie złota polska jesień czeka na spacerowiczów w całej swej okazałości, zapraszając także na grzybobranie.

Jesienią można próbować zaobserwować rykowisko jeleni czy bukowisko w przypadku łosi, czyli gody. Połowa/koniec września to czas kiedy zaczynają się nawoływania łani. Ten koncert byków jeleni jest spektakularnym widowiskiem trwającym zaledwie kilka dni. Potężne ryczenie można usłyszeć zazwyczaj w chłodne, pogodne poranki. Jeśli chcemy być widzem tego przedstawienia podziwiajmy je z bezpiecznego dystansu – jelenie, w których buzują hormony mogą być niebezpieczne i nie uciec przed człowiekiem jak to mają w zwyczaju.

Zima – odpoczynek przyrody

To pora roku, kiedy przyroda odpoczywa. Rośliny i drzewa przestają prowadzić fotosyntezę (z wyjątkiem gatunków zimozielonych w ograniczonym zakresie). Zalegający na drzewach i roślinach śnieg izoluje je od zimnego powietrza. Owady, gady i płazy chowają się w swoich kryjówkach w leśnym runie i tam próbują przetrwać ten trudny czas. Niektóre zwierzęta jak borsuki, niedźwiedzie, gryzonie czy jeże zapadają w zimowy sen.

Ciekawostką jest jednak to, że niedźwiedzi sen nie jest tak głęboki i ciągły jak się powszechnie uważa, są to raczej przerywane drzemki. Zwłaszcza, że często bywa tak, że zimą niedźwiedzice są… w ciąży, a ich młode rodzą się w styczniu. Dzielna niedźwiedzia mama musi więc z zebranych zapasów tłuszczu wykarmić młode i sama przetrwać. Inne gatunki jak jelenie czy sarny są cały czas aktywne szukając pożywienia. W lasach podczas trudnych zim leśnicy dokarmiają zwierzęta, wykładając im pożywienie w paśnikach. Wiele ptaków, które zostają u nas na zimę także walczy o przetrwanie do wiosny. Zarówno futra jak i pióra w tym wymagającym zimowym okresie są do niskich temperatur specjalnie przystosowane.

Podczas śnieżnej zimy dobrze widać tropy zwierząt, a ich szukanie i nauka rozpoznawania może być świetną zabawą i ciekawym wyzwaniem. Można pokusić o się o wycieczkę po świeżym opadzie śniegu i poszukać w bieli śniegu śladów jeleni, wilków, zajęcy czy lisów. Tropy wilków można odróżnić od tropów psa poprzez zwrócenie uwagi na charakterystyczne „sznurowanie” w przypadku wilczych łap – ich ślady układają się w linii prostej, a wataha często idzie tak, aby stawiać łapy po śladach pierwszego wilka.

W okresie zimowym dzicy mieszkańcy lasów mają utrudniony dostęp do pożywienia, ale tu, jak już wspomniano, z pomocą przychodzą leśnicy. Jeśli chodzi natomiast o dokarmianie skrzydlatych lokatorów naszych okolic, to możemy im pomóc na własną rękę, pod warunkiem jednak, że zrobimy to umiejętnie. Jeśli chcemy dokarmiać ptaki w naszych ogrodach, czy okolicznych parkach, róbmy to wtedy, kiedy już zima jest dokuczliwa, a pokrywa śnieżna gruba.

Karmniki powinny być umiejscowione tak, aby ptak miał do nich swobodny dostęp i mógł łatwo odlecieć, nie narażając się przy tym zbytnio na ewentualne ataki innych zwierząt, chociażby kotów. Najważniejsze to, żeby nie karmić ptaków chlebem (to przekonanie niestety ciągle pokutuje) ani resztkami naszego ludzkiego jedzenia. Ptaki od takiego pokarmu chorują i umierają, nierzadko cierpiąc. Dla małych ptaków najlepsze będą zboża i słonina, np. w postaci tłuszczowych kul z ziarnami lub też osobno, a także orzechy. Dokarmiając większe ptaki, jak np. kaczki czy łabędzie także dobrze sprawdzi się ziarno, ale także gotowane, pokrojone warzywa (bez soli, także szkodzi ptakom!). Unikajmy jednak wrzucania pokarmu do wody – niezjedzony szybko się zepsuje. Lepiej zostawić go na brzegu zbiornika wodnego, w odsłoniętym miejscu.

Las przez cały rok oferuje rozmaite i charakterystyczne dla danej pory roku atrakcje. Obcowanie z leśnym ekosystemem to zdrowe, fascynujące i do tego darmowe spędzanie wolnego czasu. Pamiętajmy jednak o tym, że jesteśmy w lesie gośćmi i ze względu na jego mieszkańców zachowujmy się tak, aby nie pozostawiać po sobie nieeleganckich śladów swojej bytności.