Nagroda dla poezji. Kto zdobył Nagrodę Literacką NIKE 2022?

Nagroda Literacka NIKE 2022 – wyniki

Gala NIKE odbyła się 2 października w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie. Poprowadziła ją Grażyna Torbicka, a muzycznie zilustrował Michał Pepol, którego „Kora - nieskończoność” jest pierwszą solową płytą tego uznanego wiolonczelisty.

Nagroda dla „Mondo cane” to pierwsza od 2009 roku NIKE dla tomu poetyckiego, gdy statuetkę i 100 tysięcy złotych otrzymał Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki.
 

02.10.2022 Warszawa Wreczenie Nagrody Literackiej Nike Fot. Andrzej Iwanczuk/REPORTER
 

„Mondo cane” – laureat Nagrody Literackiej NIKE 2022

Mondo cane, pieski świat, to nie tylko stwierdzenie, które opisuje nasz świat, ale przede wszystkim tytuł wyreżyserowanego przez kilku włoskich twórców filmu z 1962 roku. Filmy mondo szokowały publiczność przedstawiając - w dokumentalnej stylistyce - prawdziwą śmierć. Tom Jarniewicza to również spotkanie ze światem, w którym nie chce się uczestniczyć i poszukiwanie bezpiecznych miejsc.

W „Mondo cane” odwiedzamy między innymi chińską restaurację, w której można wybrać sobie konkretnego psa, a potem go zjeść. Brutalność świata, z którym zderza się widz, w tomie Jerzego Jarniewicza jest ciągle obecna. To brutalność świata, w którym rządzą media społecznościowe, a my agregujemy wiadomości bez możliwości filtrowania ich. Jak w wierszu „Historia miłosna”, gdzie doniesienia o „marszu sędziego w piżamie i kapciach/ przez centrum Warszawy o czwartej nad ranem” docierają do podmiotu lirycznego o czwartej rano z Twittera. Kontrastują one z oniryczną opowieścią o tym jak podmiot wiersza wybiega o tej samej godzinie z łóżka i przysiada z sędzią „na progu nieczynnego kina” i czekają „aż się z nami przyjdą stowarzyszyć/ z czterech stron podzielonej ziemi/ bezpaństwowe sny”.

Poezja Jarniewicza jest pełna obrazów, sytuacji i - jak zdradza tytuł - piesków. Jury Nagrody Literackiej NIKE doceniło - jak mówił Przemysław Czapliński:

Świat, który opisuje, choć pod szyldem „mondo cane”, to nie tyle świat spsiały czy podły, ile - mało ważny, nieważny, prawie niezauważalny. Wydaje się, że dla Jarniewicza na „nieważność” skazane jest wszystko, co znika.

Na filmie prezentowanym w trakcie gali Jarniewicz mówił, że w „Mondo cane” „podejmuje temat wstydu i słabości, jest poszukiwaniem języka, którym można by ten wstyd oswoić a tę słabość obronić”. W rozmowie z Grażyną Torbicką wspomniał, że tytuł nawiązuje do filmu, na który nie wpuszczono go, bo był zbyt „smarkaty”. Prowadząca galę pogratulowała poecie nadejścia dojrzałości.

Jerzy Jarniewicz jest filologiem angielskim, profesorem nauk humanistycznych. Uważany za jednego z najlepszych tłumaczy z angielskiego jest twórcą m.in. antologii „100 wierszy wypisanych z języka angielskiego”, przekładał wiersze Simona Armitage'a, Dereka Walcotta, Johna Ashbery'ego, Charlesa Simica, czy Ursuli Le Guin (tak, pisała też wiersze), a także opowiadania Raymonda Carvera, czy pisma Joyce'a. Tłumacz i krytyk literacki Kacper Bartczak pisał o Jarniewiczu:

„To autentyczny literat-orkiestra (...). Rygory, jakie sam sobie narzuca, mogą być wzorem dla nas wszystkich”.  

Za „Mondo cane” był też nominowany do Nagrody Poetyckiej im. Wisławy Szymborskiej.

Podczas odbierania nagrody powiedział:

„Jestem zaskoczony, zbity z pantałyku, skonfudowany. Mowę mi odbiera. Odbieram tę nagrodę jako nagrodę dla poezji.”

Jerzy Jarniewicz / 02.10.2022 Warszawa Wreczenie Nagrody Literackiej Nike Fot. Andrzej Iwanczuk/REPORTER
 

Nagroda czytelników NIKE 2022 – odkrywanie queerowej historii

Niezależnie od wyników głosowania jury, czytelnicy i czytelniczki również wybrali swoją książkę-faworytkę. NIKE Czytelników powędrowała do Joanny Ostrowskiej za książkę „Oni. Homoseksualiści w czasie II wojny światowej” wydaną przez Krytykę Polityczną.

Z filmu prezentującego książkę Ostrowskiej usłyszeliśmy, jak autorka mówi: „Nie da się zrozumieć historii XX wieku bez moich bohaterów i bohaterek”. Ze sceny Ostrowska podziękowała „aktywistom i aktywistkom, badaczom i badaczkom, ale też archiwistom i archiwistkom”, którzy często wbrew swoim instytucjom jej pomagali. Odbierając Nagrodę Czytelników Ostrowska powiedziała: „Jestem wdzięczna każdej osobie, która oddała na mnie głos. Chciałam podziękować rodzinie Teofila Kosińskiego”, jednego z bohaterów „Onych”. Podziękowała też wydawcy - Krytyce Politycznej - i przyjaciołom. Ostrowska: „Dziękuję za lata słuchania biografii moich bohaterów”.
Nagrodzona NIKE Czytelników autorka wyróżnienie zadedykowała zmarłemu w 2021 roku Pawłowi Soszyńskiemu, redaktorowi jej książki. „Wszystko co mi mówiłeś, o czym rozmawialiśmy, spełniło się. Mam to!”
 

Joanna Ostrowska / 02.10.2022 Warszawa Wreczenie Nagrody Literackiej Nike Fot. Andrzej Iwanczuk/REPORTER
 

„Oni” to reportaż historyczny o ofiarach nazistowskiego paragrafu 175, który skazywał osobny homoseksualne (lub za takie uznane) na kary więzienia, a nawet zamknięcie w obozie koncentracyjnym. Ostrowska przygląda się biografiom więźniów - także Polaków - i ich powojennej codzienności, odkrywając, że koniec wojny nie zakończył ich koszmaru. W przeciwieństwie do innych ofiar wojny, osoby LGBT i ich historie przez dziesiątki lat były pomijane milczeniem. Książka będąca efektem wielu lat badań jest niezwykle ważnym uzupełnieniem polskiej historii.
 

Nagrodę Literacką NIKE przyznawaną przez Fundację Agory i ufundowaną przez „Gazetę Wyborczą” w ostatnich latach otrzymali m.in. Zbigniew Rokita za reportaż „Kajś”, Radek Rak za powieść „Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli”, czy Mariusz Szczygieł za zbiór reportaży „Nie ma”. Dwukrotną laureatką Nagrody jest Olga Tokarczuk, która pięciokrotnie zdobywała wyróżnienie czytelników i czytelniczek. Najczęściej nominowanym twórcą jest Jerzy Pilch, którego do NIKE nominowano aż dziesięciokrotnie.

W 2022 roku w finale nagrody NIKE znaleźli się:

• Anna Cieplak, „Rozpływaj się”
• Artur Domosławski, „Wygnaniec”
• Jerzy Jarniewicz, „Mondo cane”
• Joanna Ostrowska, „Oni”
• Edward Pasewicz, „Pulverkopf”
• Maciej Płaza, „Golem”
• Kacper Pobłocki, „Chamstwo”

Więcej artykułów znajdziesz na Empik Pasje w dziale Czytam.

Zdjęcie okładkowe: 02.10.2022 Warszawa Wreczenie Nagrody Literackiej Nike Fot. Andrzej Iwanczuk/REPORTER / EastNews