Jako miłośnik statystyki zacznę od tego, że wśród tegorocznych finalistów i finalistek Nagrody Literackiej Nike znalazło się 13 kobiet i 7 mężczyzn. Najmłodsza nominowana ma 38 lat, a najstarsza - 92. Wśród 20 nominowanych są debiutanci, ale też poetka, która była już nominowana osiem razy. Dwoje nominowanych ma już na swoim koncie Nike, a jedna tysiące sprzedanych egzemplarzy książki, która stała się fenomenem czytelniczym 2023 roku. Już wiecie, kto jest nominowany?
Zacznijmy od radosnych wieści. Wśród nominowanych do - wciąż - najbardziej prestiżowej polskiej nagrody literackiej znalazły się dzieła wybitne, które nie stracą na aktualności nawet za kilkadziesiąt lat. Taką książką jest biografia Isaaka Babla, rosyjskiego pisarza żydowskiego pochodzenia, którą napisał specjalista od opisywania życia, Aleksander Kaczorowski. To wspaniale skonstruowana historia, która wiele mówi o rosyjskim imperializmie.
Nietrudno zauważyć, że jury Nike interesowały książki, które rezonują z czasami, w których przyszło nam żyć. Na liście jest reportaż Marty Abramowicz „Irlandia wstaje z kolan”, w którym autorka przygląda się zmianom, które zaszły na „zielonej wyspie”. Zmianom, które jakoś nie mogą zajść w Polsce, choć przecież wydajemy się krajami pod wieloma względami podobnymi.
O polskiej historii, ale też o polskich potrzebach mitów historycznych traktuje reportaż laureata Nike, Cezarego Łazarewicza „Na Szewskiej. Sprawa Stanisława Pyjasa”. To nie tylko na nowo podjęte śledztwo w sprawie śmierci Stanisława Pyjasa, ale też opowieść o czasach PRL i tym, jak je pamiętamy. Łazarewicz do mistrzostwa opanował formę reportażu kryminalnego.
Mikołaj Grynberg w zbiorze wywiadów „Jezus umarł w Polsce” dokumentuje nasze czasy i przygląda się ludziom, którzy stają w obronie godności - imigrantów, ale też naszej wspólnoty, która przymyka oczy na to, co dzieje się „na granicy”. O tym, czym się przymykanie oczu i usprawiedliwianie przemocy kończy, traktuje reportaż historyczny Natalii Judzińskiej „Po lewej stronie sali”. Opowieść o wprowadzeniu getta ławkowego w przedwojennej Polsce jest też opowieścią o tych, którzy próbowali przeciwdziałać złu. Ale to też kolejna świetnie udokumentowana opowieść o antysemickich postawach w Polsce. Wciąż niestety aktualna.
Sporo w tym roku poezji w „dwudziestce”. Poezji, dodajmy, pisanej przez starsze pokolenie twórców i twórczyń. Na liście znalazły się tomy poetyckie Genowefy Jakubowskiej-Fijałkowskiej, Marzanny B. Kielar, Urszuli Kozioł, Ewy Lipskiej (9 nominacja do nagrody!) i Andrzeja Sosnowskiego. Przy całym szacunku dla osiągnięć tej piątki i ich ostatnich dokonań poetyckich - brak na liście przedstawicieli młodszych pokoleń, m.in. fantastycznej Justyny Kulikowskiej czy Magdaleny Bielskiej rozczarowuje. Zwłaszcza w przypadku Kulikowskiej, której „Obóz zabaw” to jedna z najciekawszych wypowiedzi poetyckich ostatnich lat.
Z pewnością zaskoczeniem jest nominacja dla Barbary Klickiej, której „Reneta” nie miała zbyt szerokiego odbioru krytycznego. Nie jest za to zaskoczeniem obecność wśród nominowanych Małgorzaty Lebdy, autorki książki „Łakome”. Ta wielokrotnie nagradzana poetka okazała się fantastyczną autorką fikcji.
Szkoda, że wśród 20 najlepszych książek roku nie znalazło się miejsce dla innej poetki, Julii Fiedorczuk. „Dom Oriona” to ciekawa próba zmierzenia się z kilkoma ważnymi współcześnie tematami, ale też z samą materią powieści. Jedna z najbardziej niedoczytanych książek minionego roku.
Powieścią doczytaną i wielokrotnie chwaloną jest nominowana do tegorocznej Nike „Toń” Ishbel Szatrawskiej - autorki, która przebojem wkroczyła do polskiej literatury. Szatrawskiej udało się w „Toni” upchać dziesiątki tematów i wątków, przepleść je baśniową atmosferą i publicystycznymi nutami. I nie wyszło to przegadanie. Ma Szatrawska talent do pisania.
Wśród nominowanych książek nie zabrakło największego hitu minionego roku, czyli „Chłopek” Joanny Kuciel-Frydryszak. Reportaż o życiu kobiet na wsi w międzywojennej Polsce trafił pod strzechy, stając się fenomenem i rozszerzając dyskusję o ludowej historii Polski na mało wciąż w niej widoczne kobiety. Jeśli „Chłopki” dostaną się do finału nagrody - a o tym dowiemy się na początku września - Kuciel-Frydryszak będzie faworytką głosowania czytelników i czytelniczek „Gazety Wyborczej”, która współorganizuje nagrodę.
Zaskoczeniem z pewnością jest obecność wśród nominowanych Marka Węcowskiego za jego książkę o tym jak starożytna Grecja może być drogowskazem dla naszych czasów. Zaskoczeniem nie dlatego, że jest źle napisana - jest wręcz przeciwnie - ale, że to książka zdecydowanie odstająca od tego, co przeważnie trafia na ruletkę z nagrodami. Bardzo mnie ten wybór cieszy, bo książka związanego z Uniwersytetem Warszawskim historyka była jedną z najciekawszych moich przygód intelektualnych minionego roku.
Niby nie jest zaskoczeniem obecność wśród 20 nominowanych tytułów zbioru felietonów Doroty Masłowskiej „Mam tak samo jak ty”, ale jednak rzadko kiedy do Nike nominowane są zbiory tekstów, do tego jeszcze niezbyt aktualne - książka zawiera felietony publikowane przez autorkę w „Tygodniku Powszechnym” od 2020 do 2022 roku.
Mamy na liście też dwie książki „elgiebeteowe”, czyli „Moja ukochaną i ja” Renaty Lis oraz pierwszy tom autobiografii Michała Witkowskiego „Wiara. Autobiografia”. Obie mocne, z wyrazistym przesłaniem i fantastycznymi kreacjami. Witkowski trochę przegadał swoją książkę, Lis zaś trochę nie dopowiedziała. Nie można jednak zaprzeczyć, że są to dwa najważniejsze obecnie głosy nieheteronormatywne w polskiej przestrzeni literackiej.
Nike 2024. Kogo brakuje?
Zupełnie niezrozumiała jest nieobecność wśród 20 nominowanych książek powieści Tomasza Różyckiego „Złodzieje żarówek”. Ta schulzowska ballada blokowa jest z pewnością jednym z najciekawszych osiągnięć polskiej literatury ostatnich lat. Nie ma też komiksu Macieja Sieńczyka „Spotkanie po latach”, ani „Atlasu dziur i szczelin” Michała Książka. Brakuje zdecydowanie wspomnianej już Kulikowskiej, ale też Wita Szostaka i jego „Rumowisk”. Szkoda również książki Magdy Szcześniak „Poruszeni. Awans i emocje w socjalistycznej Polsce” jak i opowiadań Grzegorza Bogdała „Idzie tu wielki chłopak”, za które otrzymał autor nominacje do Paszportu „Polityki” i Nagrody Literackiej m. st. Warszawy.
Gwarancja najniższej ceny
Na Nike nagrody się jednak nie kończą, więc trzymajmy kciuki za naszych pominiętych faworytów i faworytki w innych rozdaniach.
O tym, kto dostanie się do tegorocznego finału Literackiej Nagrody Nike dowiemy się we wrześniu, ogłoszenie zwycięzców - wyboru czytelników i jurorów - już na początku października.
A wy komu byście przyznali Nike?
Pełna lista nominowanych do Nagrody Literackiej NIKE 2024:
1. Marta Abramowicz, „Irlandia wstaje z kolan”, wyd. Krytyka Polityczna
2. Mikołaj Grynberg, „Jezus umarł w Polsce”, wyd. Agora
3. Genowefa Jakubowska-Fijałkowska, „Wiwisekcja”, wyd. Instytut Mikołowski
4. Natalia Judzińska, „Po lewej stronie sali”, wyd. Krytyka Polityczna
5. Aleksander Kaczorowski, „Babel. Człowiek bez losu”, wyd. Czarne
6. Marzanna B. Kielar, „Wilki”, wyd. Znak
7. Barbara Klicka, „Reneta”, wyd. W.A.B.
8. Urszula Kozioł, „Raptularz”, wyd. PIW
9. Joanna Kuciel-Frydryszak, „Chłopki. Opowieść o naszych babkach”, wyd. Marginesy
10. Małgorzata Lebda, „Łakome”, wyd. Znak
11. Ewa Lipska, „Wariacje Goldbergowskie”, wyd. Wydawnictwo Literackie
12. Renata Lis, „Moja ukochana i ja”, wyd. Wydawnictwo Literackie
13. Cezary Łazarewicz, „Na Szewskiej. Sprawa Stanisława Pyjasa”, wyd. Czytelnik
14. Dorota Masłowska, „Mam tak samo jak ty”, wyd. Wydawnictwo Literackie
15. Anna Nasiłowska, „Mrożek. Biografia”, wyd. Wydawnictwo Literackie
16. Piotr Paziński, „Przebierańcy w nicości”, wyd. Nisza
17. Andrzej Sosnowski, „Elementaże”, wyd. Fundacja im. Tymoteusza Karpowicza
18. Ishbel Szatrawska, „Toń”, wyd. Cyranka
19. Marek Węcowski, „Tu jest Grecja. Antyk na nasze czasy”, wyd. Iskry
20. Michał Witkowski, „Wiara. Autobiografia”, wyd. Znak
Więcej artykułów o ksiązkach przeczytasz w pasji Czytam.
Zdjęcie okładkowe: Shutterstok oraz mat. promocyjne Nagrody Literackiej Nike.
Komentarze (1)
Komentarze
Choć bardzo lubię twórczość Ewy Lipskiej, doceniam wartość poznawczą "Chłopek", to wsiąkłam całkowcie w "Toń", a nie zatonęłam dzięki sile bohaterki tej powieści.