W 1979 roku czarny nastolatek, Edward Earl Johnson, został skazany na śmierć przez stan Mississippi za zamordowanie policjanta i napaść seksualną na starszą kobietę. Przez blisko osiem lat czekał na wykonanie wyroku, utrzymując przez cały czas, że jest niewinny, a zeznania zostały wymuszone na nim przez prowadzących śledztwo funkcjonariuszy (ofiara gwałtu nie rozpoznała go na okazaniu, odrzucono także zeznania świadkini gwarantującej Johnsonowi alibi). Apelacje nie odniosły skutku, mężczyzna został stracony w komorze gazowej w maju 1987 roku. Dwa ostatnie tygodnie życia spędził w towarzystwie ekipy dokumentalistów, czego efektem był głośny film „Fourteen Days in May” („Czternaście majowych dni”), wyświetlany przez BBC. Na nastoletniej wtedy Sarah Crossan zrobił piorunujące wrażenie - historia Johnsona pozostała z nią na lata, ostatecznie przybierając formę książki. „Kończy się czas” to historia inspirowana luźno wydarzeniami z Mississippi, przejmujący głos przeciwko karze śmierci.
Narratorem „Kończy się czas” jest siedemnastoletni Joe, który wyrusza w odwiedziny do brata. Nie widział go od dziesięciu lat - Ed siedzi w więzieniu w Teksasie. Podróż tam nie jest łatwa ani tania, szczególnie dla mieszkającego z ciotką licealisty, który nie ma własnych funduszy. Ale tym razem wizyta nie może czekać. Ed ma wyznaczoną datę egzekucji i coraz mniejsze szanse na ułaskawienie lub rewizję procesu. Chociaż wydaje się to nieprawdopodobne, brat Joego niedługo umrze. Joe chce być w tym czasie blisko, pomimo protestów ciotki, która włożyła wiele pracy w wyparcie tego, co się stało i zmycie z rodziny piętna „patologii”, i pomimo też tego, że wyjazd do Teksasu uniemożliwi mu udział w zawodach lekkoatletycznych, do których trenował długo i z oddaniem (wygrana może być przepustką do stypendium naukowego i lepszego życia, co w przypadku pochodzącego z niezamożnej rodziny chłopaka ma olbrzymie znaczenie). Przede wszystkim Joe chce zadać bratu proste, a jednak najtrudniejsze pytanie: co się naprawdę stało tamtej nocy, kiedy zatrzymał go patrol policji?
Powiedzieć, że Crossan mistrzowsko radzi sobie z tak trudnym tematem, to nie powiedzieć nic. Irlandzka autorka konstruuje misterną opowieść o biedzie, wykluczeniu, emocjonalnych traumach, z których bardzo trudno się wywikłać - a czasu jest mało i to nie tylko w kontekście zbliżającego się dnia egzekucji.
Joe, Ed i ich siostra wychowywani są przez niestabilną emocjonalnie matkę, uzależnioną od narkotyków i alkoholu, zmieniającą często partnerów, a dzieci traktującą głównie jako przeszkodę w prowadzeniu rozrywkowego życia. Ich dzieciństwo to przemoc, wstyd, opiekowanie się matką, brak poczucia bezpieczeństwa. Dzieci z dobrych, stabilnych rodzin mają czas, żeby popełniać błędy i się na nich uczyć, żeby robić głupoty i dzięki ochronnemu parasolowi dojrzałych dorosłych wyrosnąć na tzw. porządnych ludzi. Ed nie miał takiej możliwości - jeden głupi wybryk, który w przypadku białego nastolatka skończyłby się pewnie szlabanem na wyjścia z kumplami, pociągnął za sobą lawinę niewyobrażalnych następstw. Rodzina Eda nie ma pojęcia, jak bronić go w momencie aresztowania, kiedy interwencja prawnika mogłaby doprowadzić do podważenia wymuszonych na niepełnoletnim chłopaku zeznań (jak gorzko zauważa Joe, Ed nie jest wystarczająco dorosły, żeby kupić piwo w barze, ale można skazać go już na śmierć). Nie mają pieniędzy na zatrudnienie adwokatów, nie wiedzą o możliwości zwrócenia się do organizacji non-profit. Mają jednak świadomość, że w starciu z machiną sądową rasistowskiego kraju czarny chłopak nie ma szans, szczególnie w procesie o zabójstwo policjanta.
Gwarancja najniższej ceny 
Napisałam „czarny chłopak”, ale powieść Crossan napisana jest w sposób, który nie pozwala jednoznacznie stwierdzić, jaki jest kolor skóry bohaterów. Osoby, które zetknęły się wcześniej z twórczością Irlandki nie będą zaskoczone – „Kończy się czas” to proza podzielona na wersy, jak wiersz (rymów nie ma). Cała opowieść to monolog wewnętrzny Joego, nie znajdziecie w niej więc przesadnych opisów miejsc, wyglądu czy innych detali, zapychających zazwyczaj karty książki. Tyle, ile zauważamy idąc codziennie przez świat. Tyle, ile jest istotne. To, co nowe lub budzące silne emocje, ale nic ponad to. I zapewniam was, że kiedy już przejdziecie przez opowieść Crossan na jednym oddechu, warto zastanowić się nad wartością tego zabiegu. Ile informacji potrzebujemy, żeby zbudować w głowie kompletny świat bez prowadzenia za rękę przez autorkę/autora?
Bardzo polecam, a przy okazji przypominam, że w Polsce ukazała się także powieść Crossan dla dorosłych, ale tytuł „Obsesja” (w miejsce oryginalnego „Here Is The Beehive”) i okropna, różowa okładka raczej zaszkodziły niż pomogły. Naprawdę warto po nią sięgnąć, w dorobku autorki nie ma słabych pozycji.
Przekład: Małgorzata Glasenap
Więcej artkułów o ksiazkach znajdziecie w pasji Czytam.
Komentarze (0)