JEŻELI LUBISZ KRYMINAŁY…

…zacznij od „Prowadź swój pług przez kości umarłych” (książka zekranizowana przez Agnieszkę Holland jako „Pokot”). Pod wspaniałym tytułem, zaczerpniętym z Williama Blake’a, kryje się opowieść o małym miasteczku na skraju Kotliny Kłodzkiej, w którym zaczynają ginąć ludzie – ludzie nieprzypadkowi, bo związani z myślistwem i innymi formami dręczenia zwierząt. Niby każdego człowieka żal, ale w tym przypadku jakoś mniej. Kto ich zabija? Janina Duszejko twierdzi, że to zemsta zwierząt, ale hipoteza starszej pani, uważanej za dziwaczkę, nie przekonuje organów ścigania.

„Prowadź swój pług przez kości umarłych” można zaliczyć do prozy gatunkowej, ale można też czytać tę powieść jako traktat o poszanowaniu przyrody, której człowiek jest zaledwie cząstką, a nie władcą. Do tego rozważania o astrologii, poezja Blake’a i przepis na zupę musztardową.

„Prowadź swój pług przez kości umarłych”

 

JEŻELI LUBISZ OPOWIADANIA…

…zacznij od „Gry na wielu bębenkach”. Tytuł zbioru pięknie oddaje jego wartość. Bębenek odnosi się do legendy śmierci Jana Żiżki, przywódcy czeskich husytów (taki reformatorski ruch religijny sprzed okresu reformacji). Mówi się, że umierający Żiżka kazał wyprawić swoją skórę i zrobić z niej bęben, zagrzewający armie Sierotek do boju. I tak właśnie jest z opowiadaniami z tomu Tokarczuk. Każde odzywa się wyjątkowym, silnym tonem. „Wyspa” – historia rozbitka, który opiekuje się noworodkiem, przekraczając biologiczne granice. „Ariadna na Naksos” – matka dwójki małych chłopców umyka z domowego kieratu w świat sąsiadki, śpiewaczki operowej. Czytałam to opowiadanie wiele lat temu, ale do tej pory pamiętam poruszający opis pracy mięśni osoby, która wydobywa z gardła tony nieosiągalne dla niewytrenowanego człowieka. „Profesor Andrews w Warszawie” – grudzień w PRL-u, najbardziej szary z szarych miesięcy, widziany oczami zagranicznego psychologa. Zekranizowany przez Ryszarda Brylskiego „Żurek”, w którym Halina z determinacją szuka ojca swojego wnuka, urodzonego przez piętnastoletnią, nie do końca sprawną umysłowo córkę.

Dla miłośników krótkich form nadają się też „Opowiadania bizarne” czy wydany przez Krytykę Polityczną zbiór felietonów „Moment niedźwiedzia”, koncentrujący się wokół tematów seksualności, cielesności i śmierci.

„Gra na wielu bębenkach”, ebook

JEŻELI LUBISZ SIĘ SMUCIĆ…

…to w zasadzie żadna z książek Tokarczuk nie jest wesoła, ale w tym wypadku szczególnie nadają się dla ciebie „Ostatnie historie”. Autorka mówiła o powieści tak: „Od początku ta książka była pomyślana <<o śmierci>>. Gdy sama siebie pytałam, co piszę, odpowiadałam sobie: <<o śmierci>>. Zdawałam też sobie sprawę, że temat jest tak trudny, tak wielokrotnie próbowany w literaturze, że z mojej strony zajęcie się nim może świadczyć o mojej arogancji i braku pokory”. Ostatnie historie opowiadają nam trzy kobiety: babka, matka i córka, różne i podobne, bliskie i odległe. Ten, kto liczy na ciepłą, rodzinną historię o wspierających się mimo przeciwności losu paniach, będzie rozczarowany. To bardziej opowieść o tym, jak nie umiemy wyjść poza bezlitośnie powtarzający się wzór relacji, o odpychających się biegunach magnesu. W moim prywatnym rankingu najwyżej stoi część poświęcona najstarszej z rodu, Paraskewii, która chodzi i mówi, rekonstruuje swoje życie, tworząc napis na zboczu zasypanego śniegiem wzgórza. Jaki? Nie powiem, musicie sprawdzić sami.

„Ostatnie historie”, ebook

 

JEŻELI LUBISZ MITY…

…to masz do wyboru dwie ścieżki. Możesz sięgnąć po „Annę In w grobowcach świata”. Ta książka jest częścią międzynarodowego projektu literackiego, w ramach którego pisarze i pisarki mierzyli się z mitami, nadal żywymi w naszej wyobraźni i myśleniu o świecie (wzięli w nim udział m.in. Jeanette Winterson, Margaret Atwood, Phillip Pullman czy Michel Faber). Tokarczuk skoncentrowała się na sumeryjskiej bogini niebios Inannie, łączonej z siłami miłości i śmierci, schodzącej do podziemi. Uwięzionej w mrokach pani rusza na pomoc służąca Nina Szubur, przemierzając kolejne poziomy świata zaklętego w futurystyczne miasto, pnące się w górę. Podobny motyw pojawia się w pierwszej powieści Tokarczuk, która wzbudziła zachwyt czytelników i uczyniła z niej rozpoznawalną pisarkę. „Prawiek i inne czasy”, opublikowany w 1996 roku (po „Podróży ludzi księgi” i „E.E.”) to opowieść o wiosce zanurzonej w swoim własnym, cyklicznym czasie, odciętej od świata. Jedną z mieszkanek Prawieku jest wariatka Kłoska, która mieszka na polach, włóczy się po drogach i lasach. Kłoska ma ukochaną córkę, która wychodzi za mąż za majętnego człowieka z miasta – ale pół roku spędza z matką, w rodzinnej wsi. Trudno o czytelniejsze przełożenie mitu o Demeter i Persefonie, bogini płodności, natury i urodzaju oraz bogini podziemnego świata, do którego boją się zaglądać nawet bogowie (w tym przypadku podziemnym światem jest miasto, zaludnione przez ludzi niepojętych i okrutnych).

„Anna In w grobowcach świata”, e-book

 

JEŻELI NIE MOŻESZ SIĘ ZDECYDOWAĆ…

…sięgnij po „Dom dzienny, dom nocny”, moją ulubioną powieść Olgi Tokarczuk. Jeżeli miałabym ją do czegoś porównać, przywołałabym staropolskie silva rerum (las rzeczy), a więc domowe kroniki, wypełnione wszystkimi informacjami, które przez lata uznane zostały za istotne: od imion członków rodziny dalszej i bliższej, poprzez sposoby na radzenie sobie z plagą szkodników w ogrodzie, modlitwy, po przepisy kulinarne i receptury na niezawodne leki. Podobnie jest w tej książce: fragmenty oniryczne przeplatają się z przepisem na tort z muchomorów, historia miejscowej dziewczyny, Krysi, której śni się tajemniczy głos, szepczący o miłości, miesza się z epizodami z życia świętej Wilgefortis, a całość przerośnięta jest grzybnią, która nigdy nie umiera. Noc i dzień, dzień i noc, męcząca i pocieszająca cykliczność trwania pomiędzy snem a jawą. Misterna, pięknie napisana książka, którą można czytać wiele razy, wciąż inaczej odbierając ukazującą się po złożeniu elementów całość.

Ciekawostka: wydawnictwo Bertelsmann w roku 2000 udostępniło tekst powieści w internecie w postaci pliku tekstowego – ten moment uznawany jest za początek polskiego rynku książki elektronicznej. Zabawny paradoks, że powieść tak bardzo przypominająca strukturą staropolską kronikę rodzinną stała się zaczątkiem nowoczesnego sposobu dystrybucji literatury.

„Dom dzienny, dom nocny”, e-book

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o Nagrodzie Nobla dla Olgi Tokarczuk, pisarki i kuratorki ostatniej edycji Festiwalu Apostrof, przeczytaj także: Literacką Nagrodę Nobla otrzymują Olga Tokarczuk i Peter Handke.