Jak mierzyć temperaturę ciała i jak zbijać gorączkę u dorosłych?

Ten artykuł ma charakter wyłącznie edukacyjny, nie służy autodiagnozie ani samoleczeniu i nie może zastąpić indywidualnej konsultacji lekarskiej!

Prawidłowa temperatura ciała

Temperatura ciała u zdrowego człowieka mieści się w wąskim zakresie i utrzymuje na względnie stałym poziomie, w okolicach 37°C. Wewnątrz organizmu, w okolicach dużych narządów, temperatura jest wyższa niż przy powierzchni ciała. Temperatura skóry, rąk czy stóp także bywa niższa niż temperatura wewnętrzna. Dobowe wahania temperatury ciała mogą wynosić ok. 0,5°C, przy czym zwykle rano temperatura jest niższa niż wieczorem. Temperatura 36,6°C, która jest często podawana jako „wzorcowa”, odnosi się do wartości pomiaru pod pachą. Temperatura mierzona w otworach ciała, np. w odbycie lub pochwie może być trochę wyższa, nawet do 37,5°C. Warto pamiętać, że niektóre czynniki mogą powodować nieznaczny wzrost temperatury (o kilka dziesiątych stopnia), w tym owulacja i druga połowa cyklu u kobiet, ciąża, duży wysiłek fizyczny, spożycie bardzo obfitego i gorącego posiłku itp.

 

 

Jak mierzyć temperaturę?

Do mierzenia temperatury ciała służą termometry medyczne. Tradycyjny termometr lekarski to szklana rurka wypełniona cieczą, najczęściej rtęcią lub zabarwionym alkoholem. Obecnie termometry rtęciowe zastępowane są przez szklane termometry wypełnione stopami metali, które zachowują stan ciekły w temperaturze pokojowej (np. stopy indu i galu). Bardzo popularne są też termometry elektroniczne oraz termometry bezdotykowe na podczerwień. Najdokładniejszy wynik uzyskuje się mierząc temperaturę w odbycie za pomocą tradycyjnego termometru cieczowego. Dość dokładne są także wyniki pomiarów w pochwie lub w ustach, o ile wcześniej nie piło się gorących lub zimnych napojów. Jednak ze względu na komfort pomiaru większość osób wybiera pomiar temperatury pod pachą. Aby wynik był wiarygodny, należy umieścić końcówkę termometru tak, aby a każdej strony dokładnie przylegała do skóry. Rękę należy trzymać przyciśniętą do ciała przez 5-7 minut lub do usłyszenia sygnału, jeśli używamy termometru elektronicznego. Termometr bezdotykowy powinien być używany zgodnie z instrukcją dołączoną do opakowania, jednak należy pamiętać, że temperatura skóry na czole lub skroni może wahać się zależnie od warunków zewnętrznych, a odczyt temperatury w uchu może być zaburzony przez obecność woskowiny.

 

 

Stan podgorączkowy, gorączka, wysoka gorączka – jak je rozróżnić?

Przy prawidłowym pomiarze temperatury pod pachą (końcówka termometru ściśle przylega do skóry ze wszystkich stron przez 5-7 minut), normalny wynik to około 36,4-37°C. Temperaturę w zakresie 37,1-38°C określa się jako stan podgorączkowy, a temperaturę powyżej 38°C – jako gorączkę. Powyżej 39°C mamy do czynienia z wysoką gorączką, a temperatura 40-42°C to bardzo wysoka gorączka. Wzrost temperatury powyżej tej granicy stanowi bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia wskutek denaturacji (zniszczenia) wrażliwych białek, szczególnie w mózgu.

Przyczyny podwyższonej temperatury ciała

Większość przypadków stanu podgorączkowego i gorączki ma przyczynę w infekcjach oraz wszelkich chorobach zakaźnych powodowanych przez wirusy, bakterie lub grzyby – przeziębieniach, grypie, zatruciach pokarmowych, gruźlicy, malarii, zakażeniu od zęba i dziesiątkach, a nawet setkach innych jednostek chorobowych. Wzrost temperatury jest jednym z elementów odpowiedzi obronnej organizmu, który ułatwia zwalczenie patogenów. Stan zapalny powodowany zakażeniem to niejedyna możliwa przyczyna gorączki. Oprócz tego gorączka może wystąpić przy następujących schorzeniach:

• alergiach;
• chorobach autoimmunologicznych, np. reumatyzmie, chorobie Stilla;
• nadczynności tarczycy (chorobie Gravesa-Basedowa);
• chorobach nowotworowych. Czasami gorączka, występująca pozornie „bez przyczyny”, bywa głównym objawem zwiastującym rozwój nowotworu złośliwego, więc warto zachować czujność;
• stosowaniu niektórych leków lub wskutek interakcji między lekami;
• chorobach niezakaźnych, które jednak powodują stan zapalny, np. zatorowość płucna, zawał serca, choroby zapalne jelit (choroba Crohna);
• jako odczyn poszczepienny.

Powyższa lista nie jest wyczerpująca. Jeśli masz gorączkę „nie wiadomo skąd” lub towarzyszą jej inne niepokojące objawy, koniecznie zgłoś się do lekarza. Jeśli chorujesz na nowotwór, jesteś po przeszczepie lub przyjmujesz leki immunosupresyjne, idź do lekarza w każdym przypadku gorączki, nawet niewysokiej.

 

 

Jeśli gorączka (temperatura powyżej 38°C) trwa dłużej niż 3 tygodnie i nie udało się ustalić jej przyczyny podczas rutynowej diagnostyki w poradni lub w szpitalu, wówczas rozpoznaje się tzw. gorączkę o nieznanej przyczynie, czyli FUO (ang. Fever of Unknown Origin). Wymaga ona bardzo szczegółowej diagnostyki pod kątem wszelkich chorób zakaźnych (w tym gruźlicy, HIV i chorób tropikalnych u podróżników), nowotworów, chorób autoimmunologicznych, alergicznych, nieswoistych chorób zapalnych, szkodliwych interakcji między zażywanymi lekami itd.

Leki przeciwgorączkowe

Niskiej lub umiarkowanej gorączki (np. towarzyszącej przeziębieniu) nie trzeba zawsze zbijać za pomocą leków. W uzasadnionych przypadkach można poprzestać na bacznej obserwacji, aby zareagować w razie pogorszenia. Kiedy należy zbijać gorączkę? Jeśli jest wysoka, czyli wynosi 39°C lub więcej, albo jeśli przy niższej temperaturze chory czuje się bardzo źle. Wrażliwość na gorączkę bywa różna u różnych osób – niektórzy źle znoszą nawet niewielkie podwyższenie temperatury, inni dłużej czują się stosunkowo dobrze. Najlepiej zapytać lekarza, który doradzi, co robić w danym przypadku.

Jakie są najpopularniejsze leki obniżające gorączkę?

• Paracetamol jest zwykle pierwszym lekiem, po który sięga się w celu obniżenia gorączki. Jednorazowa dawka paracetamolu dla osoby dorosłej wynosi 0,5-1 g. Maksymalna dawka dobowa paracetamolu wynosi 4 gramy, a przy kilkudniowym stosowaniu – do 2,5 g. To dość bezpieczny lek przy prawidłowym stosowaniu, chociaż przedawkowanie paracetamolu może skutkować ciężką niewydolnością wątroby. Dlatego trzeba uważać, jeśli przyjmuje się więcej niż jeden lek „na przeziębienie lub grypę”, bo wiele z nich zawiera w składzie paracetamol. Należą do nich np. Apap, Panadol, Gripex, Fervex, Theraflu i inne. Szczególnie szkodliwie paracetamol działa na wątrobę w połączeniu z alkoholem lub przy głodówce. Nie należy przyjmować leku dłużej niż 3 dni bez konsultacji z lekarzem. Paracetamol działa przeciwbólowo i przeciwgorączkowo, jednak nie ma działania przeciwzapalnego. Zwykle nie podrażnia żołądka, w odróżnieniu od kwasu acetylosalicylowego, ibuprofenu i innych leków z grupy NLPZ.

 

 

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), o działaniu przeciwbólowym, przeciwgorączkowym i przeciwzapalnym:

• Kwas acetylosalicylowy, czyli składnik aspiryny, polopiryny i etopiryny, jest jednym z najstarszych leków syntetycznych. Działa przeciwbólowo, przeciwgorączkowo i przeciwzapalnie, a także zmniejsza krzepliwość krwi. Może działać drażniąco na żołądek, a niektóre osoby są na niego uczulone. Aspiryny nie powinno się podawać dzieciom do 12 roku życia, a także przy niektórych chorobach zakaźnych. Jednorazowo przyjmuje się 300-500 g kwasu acetylosalicylowego co 5-6 godzin, maksymalnie do 2,5 grama na dobę.
• Ibuprofen (Ibuprom, Nurofen, Ibum, Ibufen) to syntetyczna pochodna kwasu acetylosalicylowego. Jest dostępny bez recepty i dość bezpieczny, jednak może dawać działania niepożądane: podrażniać żołądek, uszkadzać nerki czy powodować agranulocytozę. Jednorazowo przyjmuje się 200-400 mg ibuprofenu, maksymalna dawka to 1,2 g na dobę.
• Metamizol (Pyralgina) to lek o silnym działaniu, jednak niesie większe ryzyko działań niepożądanych niż paracetamol czy ibuprofen. Jednorazowa dawka to 0,5-1 g co 8 godzin, maksymalnie 3 g na dobę, nie dłużej niż kilka dni.

Istnieją też inne leki z grupy NLPZ, które mają działanie przeciwgorączkowym, jednak rzadko stosuje się specjalnie w celu zbicia gorączki, raczej jako leki przeciwbólowe i przeciwzapalne. Należą do nich m.in. naproksen (Aleve, Nalgesin), ketoprofen (Ketonal), flurbiprofen (spotykany w pastylkach do ssania na gardło), meloksykam, nimesulid, diklofenak i inne.

Jak bezpiecznie stosować leki przeciwgorączkowe?

Przede wszystkim należy powiedzieć lekarzowi o wszystkich przyjmowanych ostatnio lekach, nawet tych bez recepty. Jeśli lekarz przepisze lek przeciwgorączkowy, należy go zażywać zgodnie z jego zaleceniem. Jeśli decydujemy się na stosowanie leku bez recepty, to należy dokładnie przeczytać ulotkę i postępować zgodnie z instrukcją w niej zawartą.

Szczególną ostrożność powinny zachować osoby:

• cierpiące na wrzody żołądka, infekcję Helicobacter lub zgagę (wtedy lepiej wybrać paracetamol),
• przyjmujące leki przeciwzakrzepowe – często nie można łączyć ich z aspiryną i innymi NLPZ,
• przyjmujące inne leki – najlepiej upewnić się u farmaceuty, czy nie zachodzi niebezpieczeństwo interakcji,
• chorujące na nerki, wątrobę lub inne choroby przewlekłe,
• kobiety w ciąży i karmiące piersią.

Uwaga – nie należy łączyć ze sobą dwóch lub więcej leków z grupy NLPZ, na przykład aspiryny z ibuprofenem, ibuprofenu z naproksenem lub ketoprofenem itp., ponieważ zwiększa to ryzyko działań niepożądanych.

 

 

Więcej artykułów znajdziesz na Empik Pasje w dziale Zdrowie.

Zdjęcie okładkowe: źródło: shutterstock.com

Bibliografia

1. dr hab. n. med. Piotr Kopiński, aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska, „Gorączka, stan podgorączkowy – przyczyny i leczenie”, serwis Medycyna Praktyczna dla pacjenta. Link: https://www.mp.pl/pacjent/objawy/175394,goraczka (dostęp: 16.01.2023)
2. Piotr Zaborowski, „Gorączka o nieznanej przyczynie” serwis Medycyna Praktyczna dla lekarzy. Link: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.I.1.15. (dostęp: 16.01.2023)