Wystawa prezentująca historię i dokonania Instytutu Literackiego w Paryżu zatytułowana "Jerzy Giedroyc i Dziupla Kultury" zostanie otwarta 23. kwietnia - w Światowym Dniu Książki - w Bibliotece Uniwersytetu Łódzkiego. Ekspozycji towarzyszy prezentacja filmu "Redaktor" w reżyserii Ignacego Szczepańskiego. Wernisaż rozpocznie się o 12.00.

Jerzy Giedroyc, Zofia i Zygmunt Hertzowie i Józef Czapski stworzyli Instytut Literacki w 1946 roku. Uważali oni, że walkę z ideologią komunistyczną można wygrać przede wszystkim na obszarze kultury: literatury, filozofii, historii, nauki, sztuki - słowem, tych dziedzin, które kształtują wierzenia zbiorowe i postawy jednostek.

W 1947 roku ukazał się pierwszy numer legendarnego dziś miesięcznika Kultura adresowanego do nowej polskiej emigracji politycznej oraz do czytelników mieszkających w PRL, do których próbowano dotrzeć wbrew komunistycznej cenzurze. Pismo skupiło czołowych pisarzy i intelektualistów polskiego uchodźstwa, a także - publikujących często pod pseudonimami - autorów krajowych.

Kolejnym projektem Instytutu Literackiego było wydawanie książek. W ramach utworzonej w 1953 roku serii Biblioteki Kultury - do dnia śmierci Zofii Hertz w czerwcu 2003 roku - ukazały się 523 tomy. W 1962 roku powstały z kolei dokumentujące najnowsze dzieje Polski Zeszyty Historyczne.

Przez wiele lat niewielki zespół ludzi pracujących w Maisons-Laffitte, miejscu, które stało się szybko oazą polskiej myśli i miejscem pielgrzymek ludzi kultury, którym udało się na chwilę wyrwać zza żelaznej kurtyny, „tworzył Polskę” dla przyszłych pokoleń. Już od końca lat 50. do Instytutu Literackiego przyjeżdżali liczni goście z PRL, m.in. Agnieszka Osiecka, Marek Hłasko, Jarosław Abramow-Newerly i STS, Roman Polański i Wacek Kisielewski.

O tytułowej Dziupli Kultury pisał Jerzy Giedroyc:
"Kiedy po wojnie postanowiłem wydawać Kulturę, przypomniałem sobie Gombrowicza i nawiązałem z nim kontakt... Nawiązana współpraca zaowocowała świetnym Trans-Atlantykiem, a potem Dziennikiem. Nie była to współpraca łatwa. Czesław Miłosz w pierwszym tak trudnym okresie „wybrania wolności” zakwestionował w ogóle sens pisania na emigracji po polsku, uważając, że to jest składanie rękopisów do dziupli. Dziupla Kultury okazała się jednak nie najgorszym miejscem, bo wyszli z niej w świat i sam Miłosz, a także Gombrowicz, Jerzy Stempowski, Andrzej Bobkowski, Herling-Grudziński i jakże wielu innych. Nikt jednak chyba się nie orientuje, jakiego to wymagało wysiłku, nie waham się powiedzieć - poświęcenia. W moim pojęciu rola redaktora nie polega jedynie na tym, że poznaję się na czyimś talencie - jest to przede wszystkim rola opiekuńcza. Rola tym bardziej trudna, że Kultura była pismem emigracyjnym, biednym, a jednocześnie przesiąkniętym chorobliwym imperatywem zachowania niezależności, a więc unikała uzależnienia się od jakiegokolwiek możnego mecenasa".

W Bibliotece Kultury ukazały m.in. "Dzienniki" Witolda Gombrowicza, "Inny świat" Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, "Zniewolony umysł" Czesława Miłosza, "Szkice piórkiem" Andrzeja Bobkowskiego, "Cmentarze" i "Piękni dwudziestoletni" Marka Hłasko, "Doktor Żywago" Borysa Pasternaka, "Archipelag GUŁag" i "Oddział Chorych na raka" Aleksandra Sołżenicyna. Pierwsze publikacje można obejrzeć na łódzkiej wystawie. Prezentowane egzemplarze pochodzą ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi.

Do przygotowania wystawy wykorzystano fotografie z archiwum Instytutu Literackiego w Paryżu, a także zdjęcia Bohdana Paczowskiego, Ignacego Szczepańskiego i Piotra Wójcika (Agencja Gazeta). Autorką wystawy jest Agnieszka Mitkowska. Projekt graficzny przygotowała Hanna Milanowicz.

Wystawa będzie czynna od 23. kwietnia do 19. maja 2008 roku od poniedziałku do soboty w godz. 8.00-20.00. Wstęp wolny.

Towarzystwo Opieki nad Archiwum Instytutu Literackiego w Paryżu/M.W.