Niektóre wybory mogą okazać się nietrafione, inne uznamy za infantylne czy wręcz błędne. Wiąże się z tym powracające jak bumerang pytanie: czy pozwolić młodym czytać wszystko, co im się podoba, bo grunt, żeby czytali, aż nauczą się odróżniać przysłowiowe ziarno od plew, czy może jednak trzeba mniej lub bardziej ingerować w ich literackie wybory, kształtować odgórnie ich gusty?
Pozwolę sobie zasugerować kilka literackich pozycji, które będą dobrą książką dla 12-latka i mogą spodobać się zarówno wkraczającym w wiek nastoletni czytelnikom, jak i ich rodzicom, którzy szukają prezentu dla 12-latka.
Ciekawe książki dla 12-latka – wybrane tytuły
-
„Oczy Mony”, Thomas Schlesser, Wydawnictwo Literackie, przekład Magdalena Kamińska-Maurugeon
Narzekamy, że nasze dzieci mają zbyt mało zajęć plastycznych i okazji, by rozwijać się twórczo. Ta książka ma szansę to zmienić. To powieść o niezwykłej relacji dziesięcioletniej Mony i jej dziadka. Na wieść o tym, że jego ukochana wnuczka może stracić wzrok, dziadek postanawia zapoznać ją z najpiękniejszymi – jego amatorskim zdaniem – dziełami sztuki, jakie znaleźć można w paryskich muzeach, by dziesięciolatka zaznała piękna, którego nie znajdziemy w sklepie z plastikowymi zabawkami.
I tak Mona poznaje klasyczne dzieła światowe, jak „Wenus” Boticcellego i „Mona Lisa” Leonardo da Vinci po „Suszarkę do butelek” Marcela Duchampa. Spotkanie z każdym kolejnym dziełem to spora dawka wiedzy na temat jego twórcy, samej historii i tego, co ono przedstawia, opowiedziana przystępnym językiem i oglądana oczami nad wiek dojrzałej dziesięciolatki. To historia sztuki w pigułce, ale wpleciona we wciągającą i poruszającą fabułę.
-
„Tsatsiki i Alva”, Moni Nilsson, wydawnictwo Zakamarki, przekład Barbara Gawryluk
Uśmiecham się tu do tych czytelników, którzy znają przygody Tsatsikiego. A jeśli tak nie jest, to naprawdę warto to nadrobić. Tsatsiki na co dzień mieszka z mamą, ale regularnie w wakacje odwiedza swojego tatę, Poławiacza Ośmiornic, na jednej z greckich wysp. Dla niego to okazja, by poznać lepiej swojego ojca, ale także, by co roku przeżywać niezapomniane przygody i zawierać najważniejsze przyjaźnie.
W ostatnim tomie przygód Tsatsiki, teraz już szóstoklasista, czuje, że wszystko wokół niego się zmienia. W nowej szkole tęskni za swoją przyjaciółką Alvą, nie radzi sobie z nagminnie pojawiającymi się pryszczami na twarzy i zmianami w swoim wyglądzie oraz ze smutną mamą. Tsatsiki, który towarzyszył dzieciom w czwartej i piątej klasie, stał się nastolatkiem, który doświadcza wszystkich wyzwań, z jakimi stykają się nasze nastoletnie już dzieci.
Gwarancja najniższej ceny 
-
„Morten, Emilia i zaginione światy”, Reeli Reinaus, wydawnictwo Widnokrąg, przekład Anna Michalczuk-Podlecki
To zupełnie inna propozycja literacka dla 12-latka, prosto z Estonii. Lektura trudna, choć być może bardziej dla rodziców niż dla dzieci. Nastoletni Morten mieszka w domu na mokradłach. Jego mama oddała go pod opiekę wujowi, brutalowi i alkoholikowi. Sama wyjechała za pracą zagranicę. Morten codziennie musi znosić przemoc ze strony wuja, czasem głód, a dom położony na bagnach tylko dodaje mroku do i tak niewesołego życia chłopca. Jedynym jego ukojeniem jest aparat fotograficzny. Pewnego dnia na bagnach Morten spotyka Emilię, która tak jak i on doświadcza samotności, ale nosi też w sobie tajemnicę.
To piękna opowieść, w której baśń przenika się z życiem, a magia z rzeczywistością. Są wśród nas dzieci, które doświadczają głodu i przemocy domowej. Ta opowieść otwiera oczy, ale też jest przykładem literatury, w której można znaleźć ukojenie.
-
Sarah Crossan, „Toffi”, wydawnictwo Dwie Siostry, przekład Małgorzata Glassenapp
Uważam, że nastolatki powinny czytać książki Sary Crossan, a jej powieści powinny znaleźć się na liście szkolnych lektur. Crossan jak mało która autorka rozumie problemy i świat wewnętrzny nastolatków. Może dlatego, że ma córkę w tym wieku i widzi, z jakimi wyzwaniami borykają się na co dzień jej rówieśnicy, ale także jak na ich potrzeby i ich zachowanie reaguje świat.
W „Toffi” mamy Allison, która postanawia uciec z domu. Ucieka od przemocowego ojca, ale także od tego, jak niewiele życie z nim ma jej do zaoferowania. Allison spotyka starszą panią, Marlę, która ma problemy z pamięcią. Z czasem okazuje się, że te dwie kobiety mogą sobie wiele nawzajem ofiarować.
To opowieść o tym, jaki świat nastolatków może być: samotny, pozbawiony rodziców, ciepła domu rodzinnego, wyobcowany, niezrozumiany. I że takie dzieci muszą szybciej dorosnąć, że mamy takie dzieci wokół nas. Nasze nastolatki też to wiedzą.
Crossan opisuje świat językiem swoich nastoletnich bohaterów, ich emocji i na poziomie, na jakim próbują zrozumieć skomplikowaną rzeczywistość. W dodatku zapisuje książki nietypowo, krótkimi wersami, białym wierszem, co pozostawia czytelnikowi dużo miejsca na własne emocje i interpretację lektury.
-
„Lightfall. Utracone światło”, tom 1 i kolejne, Tim Probert, wydawnictwo Wilga, przekład Karolina Post-Paśko
Dla odmiany proponuję komiks. Choć to opowieść w obrazkach o świecie magii i baśni to wcale nie odbiera jej to uniwersalności. Bea to przybrana wnuczka mądrego świniomaga. Mieszka w cudownej kranie Irpa, a czas upływa jej na przyrządzaniu lekarstw i mikstur na potrzeby okolicznych mieszkańców. Pewnego dnia Bea spotyka Cada, przedstawiciela rasy uznanej od dawna za wymarłą. Cad potrzebuje pomocy jej dziadka, który akurat znika w tajemniczych okolicznościach. Tę dwójkę czeka wędrówka przez mniej lub bardziej bezpieczne krainy w poszukiwaniu zaginionego maga.
Mamy tu dobrą książka dla 12-latk w formie przygodowego komiksu, który porusza uniwersalne tematy: samotności, tęsknoty, adopcji i bezinteresownej pomocy drugiej osobie. Bea jest zdeterminowana by znaleźć swojego dziadka, ale też wyzwania, jakie nagle stawia przed nią życie sprawiają, że doświadcza ataków paniki. Czasem trudne tematy najlepiej można poruszyć za pomocą obrazu, jak w komiksie. Bardzo życiowa historia, a w dodatku opowiedziana piękną kreską i wyjątkową paletą barw.
-
„Wyspa mojej siostry”, Katarzyna Ryrych, Wydawnictwo Literatura
Jak opowiedzieć o inności, jak do niej zaprosić? Katarzyna Ryrych poradziła sobie z tym zadaniem wspaniale. Oto poznajemy Marysię i jej siostrę Pippi. Choć Marysia jest tą młodszą, to czasem zachowuje się jak starsza, czuje, że musi opiekować się Pippi. Kiedy były mniejsze to Pippi zajmowała się Marysią, teraz role się odwróciły. Ale to nic strasznego, wystarczy przyjść i poznać Pippi, by zrozumieć ją tak, jak rozumie ją i kocha jej siostra.
Zazwyczaj słyszy się o rodzicach dzieci z niepełnosprawnością, rzadziej o rodzeństwie dzieci z niepełnosprawnością. A przecież one także funkcjonują w orbicie zwanej rodziną, ich także dotyczą wyzwania, z jakimi zarówno rodzice, jak i ich bracia czy siostry się borykają.
Ryrych zwraca uwagę właśnie na nie – na rodzeństwo dzieci obciążonych. Bo to często one muszą tłumaczyć swoich braci i siostry przed światem. Dorosła Marysia patrzy wstecz na swoje dzieciństwo i po raz kolejny powraca na tytułową wyspę swojej siostry. Piękna, wzruszająca opowieść o godności i miłości. I odnajdywaniu się w świecie inaczej.
-
„Zmieniam się. Co się ze mną dzieje podczas dojrzewania”, Iza Jąderek, wydawnictwo Zwierciadło
To tylko jedna z propozycji, ale takich książek na rynku na szczęście jest coraz więcej. Nie wszyscy rodzice mają pomysł czy ochotę by rozmawiać z dziećmi o dojrzewaniu, o tym, jak zmienia się ich ciało, emocje, poglądy. I takie książki jak ta Izy Jąderek mają to ułatwić. To powinna być wspólna lektura – dzieci i rodziców. A ta rzeczywiście jest wyczerpującym kompendium w temacie dojrzewania.
Autorka nie unika żadnych tematów: jest i o zmieniającym się ciele, i o wybuchających jak eksplozja emocjach, i o wyzwaniach, jakie pojawiają się w głowie nastolatków wobec wyzwań, jakie niesie przyjaźń, miłość, grupy rówieśnicze, wobec chęci eksperymentowania z alkoholem i robienia tego, na co mają ochotę, a co nie zawsze jest bezpieczne. Jest seks, antykoncepcja i skąd się biorą dzieci. Jest temat transpłciowości i w ogóle tożsamości seksualnej. Ale jest też o tym, jak zmienia się pole widzenia, jak ono się rozszerza, i jak w związku z tym ewoluują przyjaźnie i znajomości, gdy zaczyna się poszukiwanie bliższych relacji; jak zmieniają się przekonania na własny temat i poczucie własnej wartości.
Bardzo mądra, wartościowa lektura.
-
„Żyli długo i szczęśliwie, póki nie umarli. Nieznane baśnie braci Grimm”, wybór i przekład Eliza Pieciul-Karmińska, Dwie Siostry
Kto nigdy nie przeczytał baśni Hansa Christiana Andersena albo choćby polskich baśni i klechd, kto nie wie, co to złe czarownice, strzygi, południce, tęsknice i kwiat paproci, ten nigdy się nie bał podczas lektury. Więc jeśli nasze dorastające dzieci szukają książek z dreszczykiem, polecam baśnie braci Grimm.
Długą przeszły one drogę, różnie przez dekady były przekładane, interpretowane. Początkowo sami bracia wydali je jako pokłosie swoich badań nad folklorem. Z czasem dodawano i ujmowano im grozy, ale generalnie nie są to miłe bajeczki do poduszki, a raczej pełne strachów okrutne historyjki. Są tu królowie, wiedźmy, czarownicy, wodnice i gadające kiszki, a wszystko podlane sosem czasem horroru, czasem absurdu, zawsze magii i niewytłumaczalnej tajemnicy. A trochę tajemnicy i dziwności, w doskonałym przekładzie Elizy Pieciul-Karmińskiej i przy surowych, mało zdobnych, ale w punkt ilustracjach Michaliny Jurczyk nigdy nie zaszkodzi.
-
„Dziki rok. Zapiski młodego przyrodnika”, Dara McAnulty, Wydawnictwo Poznańskie, przełożyła Katarzyna Bażyńska-Chojnacka
Dara to nastolatek w spektrum autyzmu. W szkole niespecjalnie czuje się rozumiany, częściej jest traktowany przez rówieśników z lekceważeniem z elementami dręczenia, niż z zaciekawieniem. Dlatego całą swoją uwagę koncentruje na wspaniałościach otaczającej go przyrody. Świat zwierząt i roślin go fascynuje, robi też wszystko, by chronić naturę – za swoją działalność i popularyzowanie wiedzy o przyrodzie został odznaczony medalem Królewskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków. Dara to głos nastolatków zaniepokojonych konsekwencjami zmian klimatu oraz ich wpływem na świat roślin, ptaków i zwierząt. Zapiski Dary przepełnione są empatią do nie-ludzkiego świata. To wzruszająca lektura i dobra książka dla 12-latka.
-
„50 rzeczy, które musisz zrobić, zanim skończysz 13 lat”, Pierdomenico Baccalario, Tommaso Percivale, wydawnictwo Mamania, przekład Barbara Sosnowska i Alicja Paleta
Na koniec lektura żartobliwa, trochę wakacyjna (zresztą jest druga część, właśnie na wakacje), trochę do śmiechu, trochę podręcznik surwiwalowy, trochę pamiętnik. Bo „50 rzeczy, które musisz zrobić zanim skończysz 13 lat” to nie jest supermądra rzecz o wrażliwości i empatii, tylko o wyzwaniach. Zamiast siedzieć z nosem w telefonie wyjdź na dwór – namawia autor tego dzieła – i pobaw się. Pobaw się, bo zaraz zostaniesz zblazowanym trzynastolatkiem, więc daj sobie, dzieciaku, trochę swobody, zanim przestanie ci to wypadać.
Zadania są tu proste, wyzwania można powiedzieć żadne, ale nie każdy z nas ma rodzinę na wsi, dziadków nad morzem czy w górach, nie każdy ma dostęp do przyrody i do swobody. Dlatego dla wielu z naszych dzieci to może być fajne spędzenie czasu: rozpoznawanie rodzajów chmur, gra w kule czy rozpalenie ogniska i budowanie szałasu. Chodzi o czynności nieproduktywne, a mające dać radość, satysfakcję z własnej sprawczości i rozwijające naszą kreatywność. No i odciągające od ekranów komputerów i komórek.
Skoro lubimy powtarzać, że w każdym z nas tkwi dziecko to pozwólmy temu dwunastoletniemu jeszcze trochę się powygłupiać. Ja jestem za.
Więcej artykułów znajdziesz w dziale Pasje Dziecka.
Zdjęcie okładkowe: Shutterstock.
Komentarze (0)