Co to jest astygmatyzm?
Prawidłowo ukształtowana gałka oczna ma kształt w przybliżeniu kulisty, czyli sferyczny. Powierzchnia twardówki (przedniej części gałki ocznej) powinna mieć kształt odcinka kuli. Także soczewka, która znajduje się wewnątrz gałki ocznej powinna mieć z obu stron powierzchnie sferyczne. W takim układzie promienie światła padające na oko ze wszystkich stron załamują się pod tym samym kątem i zbiegają w jednym punkcie na siatkówce oka. Dzięki temu możliwe jest ostre, wyraźne widzenie.
Kiedy powierzchnia twardówki oka nie jest idealnie kulista, ale trochę spłaszczona (jakby po lekkim „uszczypnięciu” dwoma palcami), symetria załamywania światła ulega zaburzeniu. Zniekształcenie twardówki może przebiegać w kierunku pionowym, poziomym lub skośnym. Wtedy promienie światła padające poziomo są inaczej załamywane, niż te padające pionowo i zamiast jednego, tworzą się dwa osobne punkty skupienia obrazu, a powstający na siatkówce obraz jest niezborny. Wskutek tego widziany przedmiot jest nieostry, a jego rozmycie jest niesymetryczne. Taka wada wzroku to właśnie astygmatyzm, czyli niezborność. Podobny efekt może mieć zaburzenie symetrii soczewki oka, jednak to zdarza się znacznie rzadziej niż zniekształcenie twardówki.
Astygmatyzm może występować jako jedyna wada wzroku, ale może też współistnieć wraz z krótkowzrocznością lub dalekowzrocznością.
Rodzaje astygmatyzmu
Zależnie od kierunku zniekształcenia rogówki kierunek astygmatyzmu może być różny.
- Najczęściej występuje tzw. astygmatyzm prosty. Ma on miejsce wtedy, kiedy rogówka oka jest bardziej wypukła w płaszczyźnie poziomej (czyli tworzy się na niej poziomy, podłużny „garb”). Wtedy mocniej skupiane są promienie padające pionowo.
- Nieco rzadziej występuje astygmatyzm odwrotny. Występuje on wtedy, kiedy rogówka jest bardziej wypukła w płaszczyźnie (czyli jest na niej podłużny „garb” biegnący z góry na dół). Wtedy mocniej skupiane są promienie światła padające poziomo.
- Kiedy zniekształcenie rogówki przebiega skośnie, mówimy o astygmatyzmie skośnym.
- Czasem występuje też astygmatyzm nieregularny, przy którym zniekształcenie rogówki ma niesymetryczny, nieregularny kształt. Wtedy trudno wyróżnić dwie konkretne płaszczyzny o różnej sile załamywania światła. Mogą mieć nieregularny przebieg lub może być ich więcej niż dwie.
Jakie są przyczyny astygmatyzmu?
W wielu przypadkach trudno jest ustalić konkretną przyczynę astygmatyzmu. Skłonność do jego występowania może być dziedziczna, może też być spowodowany urazem, uciskiem na gałkę oczną lub chorobą oka powodującą jego zniekształcenie.
Jak rozpoznaje się astygmatyzm?
Astygmatyzmu nie można zdiagnozować samemu. W razie jakichkolwiek zaburzeń widzenia należy zgłosić się do okulisty. Lekarz, za pomocą specjalistycznych narzędzi, zbada budowę gałki ocznej i sposób załamywania światła przechodzącego przez twardówkę i soczewkę. Dopiero na tej podstawie może postawić diagnozę i przepisać odpowiednie okulary lub soczewki kontaktowe.
Astygmatyzm u dzieci i dorosłych
Astygmatyzm występuje w populacji dość często, jednak w większości przypadków jest bardzo niewielki i nie wymaga korekcji. Najczęściej ta wada występuje naturalnie u niemowląt i małych dzieci, ponieważ ich gałki oczne są jeszcze elastyczne i wciąż się kształtują. W wielu przypadkach astygmatyzm dziecięcy zmniejsza się lub mija z wiekiem. U dorosłych osób kształt gałki ocznej i soczewki lub zdolność akomodacji również mogą zmieniać się w czasie, dlatego dobrze jest regularnie wykonywać badania wzroku. Dotyczy to szczególnie pacjentów (zwłaszcza dzieci), u których kiedykolwiek zdiagnozowano wadę wzroku.
Czy astygmatyzm jest niebezpieczny?
Nie, astygmatyzm nie powoduje innych uszkodzeń ani chorób oczu, jednak może być bardzo uciążliwy. Niewyraźne widzenie utrudnia życie, może powodować trudności w nauce i pracy, zmęczenie oczu, łzawienie i bóle głowy. Może też narażać źle widzącą osobę na niebezpieczeństwo, np. przy obsłudze maszyn, prowadzeniu samochodu lub przechodzeniu przez jezdnię. Dlatego astygmatyzm należy korygować za pomocą odpowiednich okularów lub soczewek kontaktowych przepisanych przez okulistę.
Czy astygmatyzm można wyleczyć?
W przypadku astygmatyzmu dziecięcego dochodzi czasem do poprawy widzenia wraz z wiekiem i rozwojem gałek ocznych. Jednak u starszych dzieci i osób dorosłych astygmatyzm rzadko cofa się samoistnie, choć nasilenie i charakter wady może się zmieniać w ciągu życia. Niezborność można jednak skutecznie korygować za pomocą okularów lub soczewek kontaktowych. W niektórych przypadkach możliwa jest także laserowa korekcja kształtu rogówki. Prawidłowo dobrane szkła lub soczewki pozwalają dobrze widzieć prowadzić zupełnie normalne życie: czytać, pracować przy komputerze, uzyskać prawo jazdy i wykonywać inne czynności wymagające dobrego widzenia.
Okulary na astygmatyzm
Do korekcji astygmatyzmu używa się tzw. soczewek cylindrycznych, czyli takich, których powierzchnie mają kształt powierzchni walca. Krzywizna cylindra jest każdorazowo dostosowywana do indywidualnej wady pacjenta. Dlatego dobranie okularów dla astygmatyka musi być poprzedzone szczegółowym badaniem u okulisty lub optomerysty.
Soczewki kontaktowe na astygmatyzm
Astygmatyzm może być również korygowany za pomocą odpowiednich soczewek kontaktowych. W odróżnieniu od zwykłych, sferycznych soczewek (używanych w korekcji krótkowzroczności lub nadwzroczności), do korekcji astygmatyzmu używa się tzw. soczewek torycznych. Torus to bryła o kształcie napompowanej opony lub obwarzanka. Soczewka toryczna ma podobną powierzchnię: w środku jest cieńsza, a nieco grubsza na obwodzie. Umiejscowienie i wielkość tego zgrubienia (pryzmatu) zależy od konkretnej wady wzroku.
Chirurgiczna korekcja astygmatyzmu
W niektórych przypadkach astygmatyzm może być korygowany chirurgicznie, np. za pomocą zabiegu laserowego. Jednak ta opcja nie nadaje się dla każdego. Decyzję o operacji okulistycznej podejmuje się zawsze w konsultacji z lekarzem, po szczegółowych badaniach oraz indywidualnej ocenie stosunku korzyści do ryzyka.
Więcej poradników znajdziesz na Empik Pasje w dziale Zdrowie.
Zdjęcie okładkowe: źródło: shutterstock.com
Bibliografia
- Definicja astygmatyzmu w Encyklopedii Internetowej PWN. Link:
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/astygmatyzm;3871890.html (dostęp 18.11.2023),
- dr hab. n. med. Anna Kubatko-Zielińska, „Astygmatyzm (niezborność)”. Artykuł w serwisie Medycyna Praktyczna dla pacjenta. Link: https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/wadywzroku/83545,astygmatyzm-niezbornosc (dostęp 18.11.2023).
Komentarze (0)