15 ciekawostek o Festiwalu Filmowym w Cannes

1. Trudne początki festiwalu

Festiwal Filmowy w Cannes powstał w 1939 roku jako opozycja do zdominowanego przez propagandę faszystowską Festiwalu Filmowego z Wenecji. Pierwsza edycja miała odbyć się we wrześniu, ale została odwołana z powodu rozpoczęcia II wojny światowej. Po siedmiu latach, w 1946 roku, festiwal został wznowiony, a od tamtej pory jego głównym założeniem jest wolność od nacisków politycznych, cenzury i ograniczeń.

2. Cel festiwalu w Cannes

Jak przekonuje dyrektor festiwalu Thierry Frémaux, Cannes pozostaje wierny swojemu założycielskiemu celowi: „zwróceniu uwagi i podniesieniu rangi filmów, w celu przyczynienia się do rozwoju kina, pobudzenia przemysłu filmowego na całym świecie i uczczenia kina na poziomie międzynarodowym”.

Dziś francuskie Cannes stało się miejscem naznaczonym przez wydarzenie filmowe, które przyciąga największe gwiazdy filmowe i celebrytów z całego świata. Jest ulubionym miejscem nie tylko dla profesjonalistów z branży, którzy przyjeżdżają tutaj, aby wziąć udział w premierze najlepiej wyselekcjonowanych filmów, ale także dla kinomanów.

3. Historia Złotej Palmy

Złota Palma, czyli nagroda przyznawana w konkursie głównym festiwalu dla najlepszego filmu, powstała w 1955 roku. Wykonana jest z 24-karatowego złota i wzorowana na herbie Cannes – liściu palmy. Organizatorzy zaprosili kilku jubilerów do współzawodnictwa o zaprojektowanie trofeum. Pierwotnym zwycięzcą został paryski jubiler Lucienne Lazon. Od tego czasu trofeum przeszło kilka zmian konstrukcyjnych. Każdego roku wyrabiane są dwie rezerwowe Złote Palmy na wypadek, gdyby zwycięzców było więcej niż jeden – lub na wypadek, gdyby trofeum zostało złamane.

4. Ponad dwadzieścia nagród do wygrania

Początkowo w Cannes była tylko jedna nagroda, ale w miarę rozwoju festiwalu dodano kolejne wyróżnienia. Obecnie najważniejszym trofeum jest Złota Palma, natomiast Grand Prix to Nagroda Specjalna Jury, zasadniczo znana jako nagroda za drugie miejsce. Do tego istnieje wieloletnia Nagroda Jury również bardzo prestiżowa.

Tylko filmy fabularne w konkursie głównym mogą otrzymać Złotą Palmę, Grand Prix i Nagrodę Jury. Są też nagrody za najlepszy film krótkometrażowy, aktorstwo, reżyserię i scenariusz.

Sekcja Un Certain Regard (tytuł można przetłumaczyć jako: „pod innym kątem”) to konkurs prowadzony równolegle ze Złotą Palmą, w którym nagradzane są najbardziej innowacyjne i oryginalne prace festiwalu. Jest też Queer Palm dla filmów związanych z tematyką LGBT, Camera d'Or dla najlepszego pełnometrażowego filmu i oczywiście Palm Dog (Palma dla Psa), dla najlepszego psiego występu w filmie. Poza tym także inne w pobocznych konkursach i sekcjach festiwalu.

5. Osiągnięcia Polaków na festiwalu w Cannes

Polscy twórcy są stałymi gośćmi na festiwalu w Cannes i mają na swoim koncie sporo sukcesów.

• Andrzej Wajda jest najbardziej utytułowanym polskim reżyserem na festiwalu w Cannes. Zdobył kilka nagród w różnych kategoriach, w tym najważniejszą Złotą Palmę w kategorii Najlepszy film za „Człowieka z żelaza” (1981) oraz Nagrodę Jury za „Kanał” (1957). Złotą Palmę można oglądać w Europejskim Centrum Solidarności w Gdańsku.
• Jerzy Skolimowski - Nagroda Jury za „Wrzask” (1972) oraz Nagroda Jury za Scenariusz za „Moonlight” (1982)
• Agnieszka Holland - Nagroda Międzynarodowej Federacji Krytyki Filmowej (FIPRESCI) - Nagroda konkursowa za „Aktorzy prowincjonalni” (1980)
• Jadwiga Jankowska-Cieślak otrzymała Złotą Palmę dla najlepszej aktorki za rolę bezkompromisowej dziennikarki w węgierskim filmie „Inne spojrzenie” w reżyserii Károly Makka (1982)
• Krystyna Janda - Złota Palma w kategorii Najlepsza aktorka za „Przesłuchanie” w rezyserii Ryszarda Bugajskiego (1990)
• Krzysztof Kieślowski - Nagroda Jury za Najlepszy film oraz Nagroda FIPRESCI za „Krótki film o zabijaniu” (1988) oraz ponownie Nagroda FIPRESCI, a także nagroda Jury Ekumenicznego za „Podwójne życie Weroniki” (1991)
• Roman Polański - Złota Palma w kategorii Najlepszy film za „Pianistę” (2002)
• Paweł Pawlikowski - Złota Palma w kategorii Najlepszy reżyser za „Zimną wojnę” (2018)

6. Słynni członkowie jury

Co roku rada dyrektorów Festiwalu Filmowego w Cannes wybiera inne jury spośród szerokiego grona międzynarodowych artystów. W poprzednich edycjach festiwalu wśród przewodniczących jury znaleźli się m.in. Steven Spielberg, Robert De Niro, Tim Burton, Sean Penn, Quentin Tarantino, Luc Besson, Martin Scorsese, Roman Polański i Clint Eastwood.

Tegorocznym obradom jury przewodniczyć będzie francuski aktor Vincent Lindon („Titane”). W skład jury wchodzą także brytyjska aktorka Rebecca Hall („Vicky Christina Barcelona”), hinduska aktorka Deepika Padukone („Chennai Express”), szwedzka aktorka Noomi Rapace („Lamb”) oraz włoska aktorka i reżyserka Jasmine Trinca („Fortunata”), a także irański reżyser Asghar Farhadi („Klient”), francuski reżyser Ladj Ly („Nędznicy”), amerykański reżyser Jeff Nichols („Take Shelter”) oraz norweski reżyser i scenarzysta Joachim Trier („Najgorszy człowiek na świecie”).

Warto podkreślić, że w tym roku w sekcji Un Certain Regard filmy konkursowe oceniać będzie polska aktorka Joanna Kulig („Zimna wojna”). Natomiast na czele jury filmów dokumentalnych festiwalu w Cannes zasiądzie Agnieszka Holland.

7. Coroczna rzesza dziennikarzy

Festiwal w Cannes cieszy się drugim pod względem wielkości zainteresowaniem mediów wśród wszystkich światowych wydarzeń. Co roku przyjeżdża tu blisko 4500 dziennikarzy, aby relacjonować to, co dzieje się na festiwalu. Większą reprezentację gromadzi jedynie olimpiada. Obecność największych osobistości kina i słynne schody z czerwonym dywanem sprawiają, że powstaje tu wiele kultowych zdjęć.

8. Kontrowersje nieodłącznym elementem festiwalu

Festiwal w Cannes pełen jest kontrowersji. W całej historii skandal podbija i wzmacnia jego reputację. Często sam wybór nagród i filmów prezentowanych w konkursie jest przedmiotem gorących dyskusji. W 2013 roku film Abdellatifa Kechiche’a „Życie Adeli” zdobył Złotą Palmę i wywołał kontrowersje związane z wyraźnymi przedstawieniami seksu lesbijskiego przez męskiego reżysera.
Z kolei w 2002 roku film „Irreversible” Gaspara Noé okazał się tak szokujący, że wywołał jeden z największych strajków w historii festiwalu. 250 osób opuściło salę, a kilkadziesiąt kolejnych zemdlało z wrażenia. Podobnie „Słodkie życie” Federico Felliniego, teraz okrzyknięty klasykiem, został uznany za wulgarny, gdy wygrał w 1960 roku.

Skandalem okazał się również wybór na otwarcie festiwalu, filmu „Grace księżna Monako" Oliviera Dahana. Biografia hollywoodzkiej aktorki i księżnej Grace Kelly wywołała oburzenie i bojkot festiwalu przez władze Księstwa Monako i rodzinę Królewską.

W ogniu kontrowersji Honorową Złotą Palmę za całokształt twórczości odebrał w 2019 roku aktor Alain Delon. Przeciwko protestowało wiele organizacji feministycznych, ponieważ w przeszłości aktor często wyrażał seksistowskie, mizoginistyczne i homofobiczne opinie.

W przeszłości festiwal oskarżano także o to, że bardzo mało miejsca poświęcano w nim kobietom. W ostatnich latach to się zmienia i są one reprezentowane zarówno wśród twórczyń, jak i jury konkursu.

9. Wygwizdane filmy

Nie tylko oklaski dla zaprezentowanych filmów są w Cannes legendarne. Wiele obrazów przedstawianych na festiwalu wywołało oburzenie widzów. Takie tytuły jak „Antychryst” (Lars von Tier), „Maria Antonina" (Sofia Coppola), czy „Twin Peaks: Ogniu krocz ze mną” (David Lynch) spotkały się z negatywnym przyjęciem. Co więcej niektóre klasyki, jak „Taksówkarz” (Martin Scorsese), „Pulp Fiction” (Quentin Tarantino) i „Drzewo życia” (Terrence Malick), również zostały potraktowane surowo.

10. Festiwalowy dress code

W Cannes bezsprzecznie obowiązuje strój galowy. Dobitnie przekonało się o tym kilka kobiet, którym w 2015 roku odmówiono wstępu na festiwal ze względu na płaskie obuwie. Po skandalu, który nazwano „heelgate” nastąpiło kilka głośnych protestów wśród aktorek. M.in. Julia Roberts i Kristen Stewart demonstracyjnie zrzuciły szpilki i chodziły boso po czerwonym dywanie.

Już w 1949 roku doszło do serii podobnych incydentów. Korzystając ze wspaniałej pogody, część uczestników festiwalu nadto się rozluźniła i zażywała kąpieli pomiędzy seansami. W związku z tym komitet organizacyjny zdecydował, że niektóre pokazy będą wymagały noszenia krawata. Co doprowadziło do zamieszania i kilku protestów.

Festiwal w Cannes w 2014 roku. Fot. Shutterstock

11. Spór z Netfliksem

W ostatnich latach festiwal stał się pionierem w walce o udział filmów Netfliksa w konkursach festiwalowych. W przeciwieństwie do festiwali w Berlinie i Wenecji, Cannes nie pokazuje w konkursie produkcji, które nie trafiają do kin. Festiwal wprowadził zasadę, że filmy ubiegające się o nagrody muszą mieć premierę kinową we Francji. Oznacza to, że Netflix, który natychmiast umieszcza wszystkie swoje filmy w Internecie (z nielicznymi wyjątkami), został wykluczony z konkurencji. W rezultacie Netflix wycofał swoje filmy również z kategorii „poza konkurencją” i od tego czasu nie wrócił do Cannes.

Netflix był ostatnio w Cannes w 2017 roku z „Okją” Joon-ho Bonga i „Opowieściami o rodzinie Meyerowitz” Noaha Baumbacha.

12. Skomplikowana historia kobiet na festiwalu filmowym w Cannes

Jednym z stałych zarzutów wobec festiwalu jest to, że w historii rzadko włączał reżyserki do konkursu o nagrody. Od kilku lat sytuacja się zmienia, więcej kobiet rywalizuje o statuetki, a równowaga płci poprawiła się w wielu festiwalowych kategoriach.

Sytuacje obrazuje choćby fakt, że francuska reżyserka Julia Ducournau, która w 2021 roku zdobyła Złotą Palmę za film „Titane”, była dopiero drugą kobietą w historii konkursu nagrodzoną statuetką. 

Na 18 filmów wybranych w tym roku do konkursu głównego trzy zostały wyreżyserowane przez kobiety. Natomiast w przyszłościowej sekcji Un Certain Regard spośród 15 wyróżnionych filmów, wyreżyserowanych przez kobiety jest aż sześć.

13. Festiwalowe plakaty

Plakaty to kolejny ciekawy element festiwalu w Cannes. Zwykle inspirujące, nawiązujące do filmowego dorobku lub ponadczasowych tytułów, czasami bywają także kontrowersyjne. Jak w przypadku plakatu przygotowanego na 70. edycję festiwalu. Plakat, który wykorzystuje zdjęcie Claudii Cardinale, niemal natychmiast po opublikowaniu wywołał burzę z powodu oskarżeń o retusz archiwalnego zdjęcia aktorki. Zarzuca się mu, że Claudia Cardinale został została na nim „odchudzona” przez grafików.

Niektóre plakaty to także małe dzieła sztuki. Na przykład pierwszy plakat festiwalowy został zaprojektowany przez kuzyna francuskiego malarza Toulouse-Lautreca, Jean-Gabriela Domergue’a.

Natomiast oficjalny plakat tegorocznego 75. Festiwalu Filmowego w Cannes, oddaje hołd filmowi Petera Weira „Truman Show”. Truman grany przez Jima Carrey’a to człowiek, który całe swoje życie nieświadomie uczestniczy w reality show. Plakat przedstawia kulminacyjną scenę, w której bohater ucieka z planu, odkrywając, że niebo to pomalowana ściana ze schodami prowadzącymi do wyjścia, na której widnieje nawiązanie do 75. edycji festiwalu. Według przedstawicieli plakat ma skłonić widzów do zastanowienia się nad potęgą fikcji oraz wskazywać, że to widzowie są świadkami dojścia do granicy między rzeczywistością a iluzją.

14. Słynny czerwony dywan

Do centrum kongresowego w Cannes, gdzie odbywa się festiwal prowadzą 24 stopnie, pokryte 60-metrowym dywanem. Dywan zmieniany jest trzy razy dziennie, aby wyglądał zawsze imponująco, podczas zdjęć, które potem obiegają świat. W wyniku nacisków mediów, by festiwal zajął się kwestią swojego wpływu na środowisko, od 2016 roku dywan można w pełni poddać recyklingowi.

15. Klątwa Cannes, czyli złodzieje biżuterii

W 2021 roku hollywoodzka gwiazda Jodie Turner-Smith („Yang”) padła ofiarą klątwy Cannes — złodziei biżuterii, którzy regularnie nawiedzają ten prestiżowy festiwal.

To nie pierwszy tego typu przypadek. W 2013 roku z wystawy w hotelu Carlton skradziono klejnoty o wartości 103 mln euro. Złodziej nigdy nie został złapany. W tym samym roku na festiwalu skradziono naszyjnik Chopard o wartości 1,6 miliona euro i zaginęły też klejnoty warte niewiele mniej. Klejnoty miały zostać pożyczone gwiazdom filmowym odwiedzającym festiwal w Cannes.

Więcej na temat bieżących wydarzeń filmowych znajdziesz w pasji Oglądam.

Zdjęcie okładkowe - plakat 75 edycji Festiwalu Filmowego w Cannes, mat. prasowe festiwalu.