10 grudnia 2021

Zgaga – objawy, przyczyny i sposoby na zgagę

U większości dorosłych osób zgaga wystąpiła przynajmniej raz w życiu, jednak od kilku do kilkunastu procent populacji doświadcza jej częściej. Sama zgaga, sporadycznie występująca, nie jest groźna, jest jednak bardzo dokuczliwa. Jakie są najczęstsze przyczyny i objawy zgagi? Jak pozbyć się zgagi? Kiedy iść do lekarza?

Autorka: Dr. n. farm. Maria Kasprzak

Uwaga! Ten artykuł ma charakter wyłącznie edukacyjny, nie służy samoleczeniu i nie może zastąpić indywidualnej konsultacji lekarskiej.

Co to jest zgaga? Przyczyny i objawy zgagi

Zgaga występuje wtedy, kiedy kwaśna treść żołądka cofa się do przełyku. Błona śluzowa przełyku jest wrażliwa na kwas żołądkowy i enzymy trawienne, dlatego piecze i boli. Dolegliwości te są zlokalizowane w nadbrzuszu, za mostkiem, dlatego angielska nazwa zgagi to „heartburn”, czyli pieczenie w okolicach serca. Czasami nawet zgaga może być pomylona z bólem sercowym. Często zgadze towarzyszy również odbijanie, uczucie pełności i dyskomfortu w gardle i przełyku. Zgaga nasila się zwykle po posiłkach, szczególnie obfitych, tłustych, słodkich i mocno, ostro przyprawionych. Sprzyja jej leżąca pozycja ciała, bo wtedy treść żołądkowa łatwiej może przedostać się do przełyku. Czynnikami sprzyjającymi występowaniu zgagi są także palenie tytoniu, picie alkoholu, przepuklina rozworu przełykowego, otyłość brzuszna i ciąża.

Dlaczego właśnie te czynniki? Używki pobudzają wydzielanie kwasu żołądkowego i podrażniają błonę śluzową. Rozwór przełykowy to otwór w przeponie, czyli mięśniu oddzielającym płuca i serce od jamy brzusznej. Przepuklina to stan, w którym górna część żołądka jest „przepchnięta” ponad przeponę, zamiast pozostawać poniżej. Wtedy zarzucanie treści z żołądka do przełyku jest bardziej prawdopodobne. Z kolei otyłość brzuszna i ciąża powodują wzrost ciśnienia w jamie brzusznej i ucisk na żołądek. Łatwo sobie wyobrazić, że takie warunki sprzyjają „wyciskaniu” zawartości żołądka w górę układu pokarmowego, do przełyku.

Jeśli zgaga występuje często i zaburza codzienne funkcjonowanie, szczególnie kiedy towarzyszą jej inne objawy (np. uporczywy ból, krwawienia, utrata masy ciała), należy bezwzględnie udać się do lekarza. Zleci on odpowiednie badania - najczęściej gastroskopię - które ustalą, czy u źródła problemów nie leżą poważniejsze choroby (co także się zdarza) lub czy nie doszło do uszkodzenia przełyku (np. stanów zapalnych, przednowotworowych – tzw. przełyku Barretta, nowotworu, nadżerek lub przepukliny). Lekarz zleci także odpowiedni leczenie, które przyniesie ulgę w dokuczliwych objawach.

Domowe sposoby na zgagę – dieta, zioła, tryb życia

Jeśli objawy zgagi występują rzadko i szybko ustępują, można szukać domowych sposobów na złagodzenie dolegliwości. Takie sposoby mogą też stanowić uzupełnienie leczenia zaleconego przez lekarza. Co robić, aby pozbyć się zgagi lub złagodzić ją?

Nie przejadać się. Lepiej spożywać małe posiłki częściej, niż dwa czy trzy razy dziennie najadać się „pod korek”. Warto unikać też potraw ciężkostrawnych, smażonych, tłustych i mocno przyprawionych, a także mocnej kawy i herbaty. Powinniśmy uważnie obserwować reakcje swojego organizmu i unikać potraw, po których zgaga dokucza najbardziej. Mogą to być również np. cytrusy, pomidory czy napoje gazowane.
Osoby otyłe mogą próbować zmniejszyć masę ciała. Zmniejszenie brzucha zmniejsza także nacisk organów wewnętrznych na żołądek, co łagodzi zgagę.
Zgaga dokucza najczęściej wieczorem i w nocy, kiedy chory leży. Dlatego nie należy najadać się bezpośrednio przed snem. Pomaga też podwyższenie poduszki lub podgłówka i leżenie na lewym boku. Najlepiej samemu wypróbować, jaka pozycja leżąca zapewnia największy komfort.

Do domowych sposobów na zgagę należą też zioła i środki spożywcze dostępne w sklepach, np. soda oczyszczona. Jakie środki warto stosować na zgagę?

Soda oczyszczona (wodorowęglan sodu), czasem zwana „sodką”, po rozpuszczeniu w wodzie ma odczyn zasadowy, dlatego zobojętnia kwas żołądkowy. Jeśli nie ma pod ręką innego leku, można rozpuścić małą łyżeczkę sody w szklance wody i powoli wypić. Kiedyś sodę stosowano częściej, jednak teraz odchodzi się od niej ze względu na dużą zawartość sodu i drażniący, słony smak. Osoby z nadciśnieniem i na diecie niskosodowej powinny jej unikać.
Napar z siemienia lnianego. Siemię lniane zawiera substancje śluzowe, które powlekają błonę śluzową przełyku i chronią przed drażniącym działaniem kwasu. Łyżeczkę lub dwie niezmielonego siemienia należy zalać szklanką wrzątku i poczekać, aż woda zamieni się w gęsty, galaretowaty „kisiel”. Po wystudzeniu i oddzieleniu nasion taki napar można pić małymi porcjami. Nie zobojętnia on kwasu, a jedynie spłukuje i powleka powierzchnię przełyku.
Mleko lekko zobojętnia kwas żołądkowy. Kilka łyków chłodnego mleka lub kefiru często pomaga złagodzić pieczenie w przełyku.
Zioła i przyprawy wspomagające trawienie (np. mięta, koper włoski, kminek, imbir) mogą przyspieszać trawienie i opróżnianie żołądka. Z drugiej strony, wzmagają wydzielanie soku żołądkowego i bywają drażniące (jak mięta i imbir). Mogą więc pomóc lub zaszkodzić, zależnie od tego, które działanie przeważy. Można jednak wypróbować, jak dane ziółka wpływają na dolegliwości w naszym, konkretnym przypadku.
Specjalne mieszanki ziołowe na zgagę. W ich skład wchodzą najczęściej następujące zioła: cykoria podróżnik, ziele bukwicy, ziele krwawnika, ziele rzepiku, liść bobrka, liść mięty, kłącze kuklika, ziele bylicy i nasiona dzikiej marchwi. Napar z tych ziół wpływa regulująco na trawienie i opróżnianie żołądka, dlatego warto wypróbować ich działanie. Jednak pamiętaj – jeśli chorujesz przewlekle, przyjmujesz leki, jesteś w ciąży lub karmisz piersią – przed zastosowaniem ziół poradź się swojego lekarza!

Środki na zgagę - leki bez recepty

Doraźną ulgę w dokuczliwej zgadze przyniosą także leki dostępne bez recepty. Przed zastosowaniem takich leków należy jednak dokładnie przeczytać ulotkę lub poradzić się lekarza lub farmaceuty, szczególnie jeśli chorujemy przewlekle lub przyjmujemy inne leki. Popularne leki na zgagę dzielą się na dwa podstawowe grupy: środki zobojętniające kwas żołądkowy i środki hamujące wydzielanie kwasu żołądkowego.

Środki zobojętniające działają tak jak sodka – są to związki zasadowe, które neutralizują kwas. W skład leków zobojętniających najczęściej wchodzą węglany lub wodorowęglany sodu, wapnia lub magnezu. Czasem bywa to także tlenek lub wodorotlenek magnezu (tzw. mleczko magnezjowe), wodorotlenek glinu, rzadziej inne środki. Niektóre leki mają także dodatek śluzowatych substancji powlekających błonę śluzową, czyli alginianów. Do popularnych leków zobojętniających należą np. Manti, Rennie, Ranigast SOS, Alugastrin, Maalox, Gaviscon. Dostępne są w postaci zawiesin do picia lub tabletek do ssania lub rozgryzania.
Środki hamujące wydzielanie kwasu żołądkowego. Należą do nich np. blokery receptora H2 (w tym famotydyna, składnik leku Famogast i Famotydyna Ranigast) oraz - o wiele częściej stosowane - inhibitory pompy protonowej, czyli IPP (np. omeprazol i pantoprazol, zawarte w preparatach takich jak: Polprazol, Goprazol, Bioprazol, Ortanol i inne).

Należy zawsze przestrzegać dawkowania i czasu stosowania tych leków. Nadużywanie ich może prowadzić do działań niepożądanych, w tym do zaburzenia przyswajania niektórych składników pokarmowych (np. witaminy B12). Nie warto więc samodzielnie przedłużać kuracji, a jeśli objawy nie ustępują lub nawracają, trzeba iść do lekarza. Jeśli lekarz zdecyduje, że istnieje potrzeba długotrwałego stosowania inhibitorów pompy protonowej, to wypisze nam receptę, a leki wydawane na receptę są z reguły tańsze, niż opakowania dostępne bez recepty.

Zgaga w ciąży - jakie są sposoby na zgagę dla ciężarnych?

Kobiety w ciąży nie powinny zażywać żadnych leków ani ziół bez zalecenia lekarza. Dolegliwości związane ze zgagą w ciąży można łagodzić za pomocą domowych sposobów, takich jak jedzenie małymi porcjami, popijanie mleka, kefiru czy naparu z siemienia lnianego itp. Warto wypróbować bezpieczne herbatki ziołowe, zalecone przez lekarza. Niektóre leki zobojętniające kwas, które nie zawierają soli glinu lub innych szkodliwych dodatków (np. Gaviscon) nadają się także dla kobiet w ciąży – przed ewentualnym zastosowaniem trzeba uważnie przeczytać ulotkę lub zapytać lekarza albo farmaceutę.