Co to jest SIBO? Przyczyny, objawy i badania

Uwaga! Ten artykuł ma charakter wyłącznie edukacyjny, nie służy samoleczeniu i nie może zastąpić indywidualnej konsultacji lekarskiej.

Co to jest SIBO?

Przewód pokarmowy człowieka jest zasiedlony przez setki miliardów bakterii, które tworzą tzw. fizjologiczną mikroflorę bakteryjną (mikrobiotę). Obecność tych „dobrych” bakterii jest korzystna dla zdrowia – wpływa na regulację trawienia i przyswajania składników pokarmowych, stymuluje układ odpornościowy, chroni przed rozwojem mikroorganizmów chorobotwórczych. Nasza mikrobiota dostarcza też niektórych witamin (np. biotynę i witaminę K).

Wszystko jest dobrze, dopóki bakterie jelitowe bytują tam, gdzie powinny, czyli w końcowym odcinku przewodu pokarmowego – w jelicie grubym (okrężnicy). Wcześniejsze odcinki, czyli żołądek, dwunastnica i jelito cienkie, powinny być zasadniczo wolne od bakterii, ponieważ tam odbywa się trawienie i wchłanianie składników pokarmowych. Bakterie spowodują fermentację węglowodanów, wydzielanie gazów i zakłócenie trawienia.

Przyjmuje się, że dopuszczalną ilością bakterii w jelicie cienkim jest około 1000 komórek bakteryjnych w 1 mililitrze treści jelitowej (czyli 103 CFU/ml). Jeśli bakterii jest tam więcej, lub jeśli występują gatunki, których być nie powinno, mówimy o zespole rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, czyli SIBO (Small Intestinal Bacterial Overgrowth). Najczęstszymi objawami SIBO są wzdęcia i gazy, czasem też zaparcia lub biegunki, bóle brzucha i inne objawy ze strony układu pokarmowego.
 

 

Przyczyny SIBO?

Skąd może wziąć się nadmiar bakterii w jelicie cienkim? W zdrowym organizmie istnieje szereg mechanizmów, które sprawiają, że flora bakteryjna przewodu pokarmowego znajduje się przede wszystkim w jego odcinku końcowym, czyli w jelicie grubym (okrężnicy). Te mechanizmy możemy podzielić na: chemiczne, immunologiczne i mechaniczne.

• Do chemicznych czynników należą przede wszystkim: kwas z żołądka, a także żółć i enzymy trawienne z trzustki, które trawią nie tylko pokarm, ale również zabijają większość bakterii.
• Dużą rolę spełnia też sprawny układ odpornościowy. Odpowiedni poziom przeciwciał, czyli immunoglobulin A (IgA) hamuje nadmierny rozrost drobnoustrojów.
• Czynniki mechaniczne to przede wszystkim: sprawna perystaltyka (motoryka), czyli ruchy robaczkowe jelit, które odpowiednio szybko przesuwają treść pokarmową od żołądka aż do odbytu, a także zastawka krętniczo-kątnicza, która oddziela jelito cienkie od grubego (jest to fałd błony śluzowej zapobiegający cofaniu się zawartości okrężnicy do jelita cienkiego).

Uszkodzenia któregokolwiek z tych fizjologicznych mechanizmów mogą prowadzić do zaburzeń w ilości i składzie flory bakteryjnej.

Czynnikami ryzyka SIBO są np.:

• przewlekłe zaburzenia kwasowości żołądka (niedokwaśność, długotrwałe przyjmowanie IPP, czyli inhibitorów pompy protonowej)
•  PZT – przewlekłe zapalenie trzustki, które skutkuje zaburzeniem wydzielania enzymów trawiennych
•  choroby zapalne i autoimmunologiczne przewodu pokarmowego, czyli zaburzenia odpowiedzi odpornościowej - m.in. IBS
•  zespół jelita drażliwego (szacuje się, że blisko 80% pacjentów z IBS ma także SIBO!)
• choroba Leśniowskiego-Crohna
• niedoczynność tarczycy,
• spowolnienie ruchów jelit
• operacje układu pokarmowego (np. usunięcie zastawki krętniczo-kątniczej, operacje bariatryczne, resekcje jelit) lub jego wady anatomiczne.

Bywa, że przyczyną SIBO u danego pacjenta jest kilka wymienionych czynników naraz.  Aby potwierdzić lub wykluczyć SIBO, należy iść do lekarza, najlepiej specjalisty gastroenterologa, który dokładnie wypyta pacjenta o objawy i zleci odpowiednie badania.
 

 

Objawy SIBO 

Diagnozę SIBO przeprowadza się na podstawie występowania czynników ryzyka, objawów i wyników badań. Do głównych objawów SIBO należą:

• Częste wzdęcia i gazy. Te gazy to np. wodór, dwutlenek węgla lub metan. Są one wynikiem fermentacji węglowodanów przez bakterie. W normalnych warunkach, w jelicie cienkim węglowodany są trawione i wchłaniane, a do jelita grubego (gdzie bytuje większość bakterii) przechodzą już tylko niewielkie resztki i niestrawny błonnik,
• bóle brzucha i dyskomfort, uczucie pełności, odbijanie – są one konsekwencją nadmiernej produkcji gazów,
• biegunki, w tym biegunki tłuszczowe – fermentacja i gazy mogą podrażniać jelita i powodować zaburzenia trawienia, również tłuszczów. Niestrawione tłuszcze są wtedy wydalane, a nie wchłanianie,
• zaparcia – występują głównie w przypadku obecności w jelicie cienkim drobnoustrojów produkujących metan (archeonów metanogennych),
• zaburzenia wchłaniania i w konsekwencji niedobór witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E i K), wskutek zaburzeń trawienia i wchłaniania tłuszczów, a także witaminy B12 – bakterie zużywają ją dla siebie, ponadto podrażnione jelita gorzej ją przyswajają,
• ogólne złe samopoczucie i osłabienie wskutek dolegliwości trawiennych i niedoborów pokarmowych – zmęczenie, zaburzenia koncentracji itp.

Nie zawsze występują wszystkie te objawy. Ich nasilenie też może być różne. Jak widać, główne objawy SIBO – wzdęcia, gazy, biegunki - nie są specyficzne i mogą też wskazywać na różne inne choroby. Aby postawić właściwą diagnozę, lekarz musi więc zlecić specjalne badania.
 

 

Diagnostyka SIBO

Jak rozpoznać SIBO? Najlepszą metodą wykrycia SIBO jest pobranie kilku mililitrów treści z jelita cienkiego i zbadanie próbki pod względem mikrobiologicznym. Jeśli wykryje się tam więcej, niż tysiąc komórek bakteryjnych na mililitr, oznacza to SIBO. Najczęściej wykrywanymi bakteriami są drobnoustroje z rodzajów Escherichia, Shigella, Aeromonas i Pseudomonas. Jednak endoskopowe pobranie próbki z jelita i hodowla drobnoustrojów są bardzo trudne, nieprzyjemne dla pacjenta, czasochłonne i kosztowne. Z tego powodu SIBO rzadko diagnozuje się w ten sposób.

Najczęściej przeprowadza się tzw. testy oddechowe na SIBO. Otóż bakterie wskutek fermentacji produkują gazy, których organizm ludzki nie wytwarza, np. wodór i metan. Gazy te częściowo są wchłaniane z jelit do krwi, a stamtąd wydalane przez płuca, można je więc wykryć w wydychanym powietrzu. Jeśli u pacjenta stwierdzi się podniesione stężenie wodoru lub metanu w wydychanym powietrzu ok. 1,5 godziny po spożyciu węglowodanów, to oznacza, że najprawdopodobniej mamy do czynienia z nadmierną aktywnością bakterii w jelicie cienkim.

Testy oddechowe na SIBO - jak wyglądają?

Testy oddechowe są zupełnie bezbolesne i nieinwazyjne. Najpierw pacjentowi, będącemu na czczo, podaje się substrat: 75 g glukozy lub 10 g laktulozy w szklance wody. Potem pacjent powinien umyć zęby i czekać. W odpowiednich odstępach czasu dmucha się w ustnik aparatu pomiarowego i zapisywany jest wynik. Wzrost stężenia wodoru w wydychanym powietrzu o więcej niż 20 ppm po 90 minutach od podania substratu wskazuje na SIBO.

Jeśli głównym objawem, na jaki skarży się pacjent jest przewlekłe zaparcie, to można podejrzewać obecność drobnoustrojów metanogennych (głównie archeonów Methanobrevibacter smithii). Wykonuje się wtedy test oddechowy na obecność metanu – wynikiem wskazującym na rozrost metanogenów (IMO – Intestinal Methanogen Overgrowth) jest zwiększenie stężenia metanu w wydychanym powietrzu o 10 ppm.

Wodorowy test oddechowy - przygotowanie

Do testów oddechowych na SIBO trzeba się odpowiednio przygotować. Jak? Dokładnych informacji udzieli lekarz zlecający badanie lub pracownik laboratorium – przy zapisie na test zawsze trzeba o to zapytać. W skrócie: należy być na czczo i umyć zęby, a przez kilka dni wcześniej nie należy przyjmować niektórych leków (np. przeczyszczających lub wpływających na pracę jelit) i jeść niektórych potraw (np. cebuli, czosnku, fasoli, nabiału, błonnika itp.). W przeddzień nie wolno palić papierosów ani pić alkoholu. Na kilka tygodni wcześniej nie należy przyjmować antybiotyków.
 

 

Leczenie SIBO

• Antybiotyki

SIBO leczy się za pomocą antybiotyków, które dobiera lekarz specjalista. Lekarz także decyduje, jak długo trzeba je stosować. Kuracja trwa zwykle od kilku dni do miesiąca, zależnie od rodzaju antybiotyku i nasilenia objawów. Nie należy przy tym brać na własną rękę żadnych probiotyków, ponieważ mogą one pogorszyć dolegliwości.

• Dieta przy SIBO

Przez kilka tygodni można stosować specjalną dietę zawierającą minimalne ilości fermentujących węglowodanów – nazywa się ją dietą „low FODMAPS”, od ang. Fermenting Oligosacharides, Disacharides, Monosacharides and Poliols. Dzięki diecie FODMAPS nie wprowadza się do jelit tych substancji, które powodują fermentację, wzdęcia i gazy. Przynosi to ulgę od najbardziej dokuczliwych objawów. Jednak dietę FODMAPS stosuje się nie dłużej, niż przez 6-8 tygodni, aby nie doprowadzić do niekorzystnych zmian mikrobioty. Najlepiej prowadzić dietę pod okiem lekarza lub wykwalifikowanego dietetyka klinicznego. Spis produktów dozwolonych i wykluczonych przy diecie FODMAPS, a także przepisy na smaczne i lekkostrawne potrawy można też znaleźć w różnych poradnikach i książkach kucharskich dla osób z SIBO, IBS i chorobami układu pokarmowego.

Równie ważne przy leczeniu SIBO jest leczenie choroby podstawowej, aby zapobiegać nawrotom. Najczęściej jest to IBS, czyli zespół jelita drażliwego, jednak inne choroby, np. trzustki, żołądka i schorzenia ogólnoustrojowe (np. cukrzyca, Hashimoto) także powinny być systematycznie leczone pod kontrolą specjalisty.

Więcej podobnych artykułów znajdziesz na Empik Pasje w dziale Zdrowie.

Zdjęcie okładkowe: źródło: shutterstock.com

Bibliografia

1. Daniluk J.: Postępowanie w zespole rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego. Omówienie wytycznych American College of Gastroenterology 2020. Med. Prakt., 2020; 9: 39–47
2. Medycyna Praktyczna dla pacjenta: lek. med. Magdalena Przybylska-Feluś, Wodorowe testy oddechowe. Link: https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/168453,wodorowe-testy-oddechowe (dostęp 01.11.2021)