Tadeusz Różewicz

Polski poeta, prozaik, dramaturg, satyryk, tłumacz poezji węgierskiej. Kontynuator awangardy literackiej w Polsce oraz na świecie. Wielokrotnie wymieniany jako kandydat do Literackiej Nagrody Nobla. Jego twórczość zaliczana jest do jednego z najważniejszych nurtów XX oraz częściowo XXI wieku. Laureat licznych nagród i wyróżnień, m.in. Nagrody Literackiej Nike.

Podstawowe dane:

Data i miejsce urodzenia: 9 października 1921, Radomsko
Miejsce i data śmierci: 24 kwietnia 2014, Wrocław
Popularne dzieła: Kartoteka, Ocalony, Świadkowie albo Nasza mała stabilizacja, Stara kobieta wysiaduje, Róża
Nagrody: Nagroda Państwowa I stopnia (1966), nagroda „Złotej Kuli” (1997), Nagroda Literacka Nike (2000), Złoty Wawrzyn Olimpijski 2008, Nagroda specjalna Polityki „Kreator kultury 2010” (2011)
Gatunek literacki: poezja

Opis autora

Utwory Tadeusza Różewicza zrewolucjonizowały poezję XX wieku. Znany jest on również ze swoich dzieł pisanych prozą, jak i dramatów.

Dzieciństwo i młodość

Tadeusz Różewicz urodził się w Radomsku, niedaleko Częstochowy, 9 października 1921 roku. Miał trzech starszych braci – Bogumiła, Eugeniusza i Janusza oraz młodszego – Stanisława. Jego ojcem był Władysław Różewicz, niższy urzędnik sądowy, a matką Stefania Maria z Gelbardów, która zajmowała się domem. Wywodziła się z rodziny żydowskiej, ale zdecydowała się na chrzest, by móc wyjść za mąż za Władysława Różewicza.

W młodości Tadeusz Różewicz pobierał naukę w Gimnazjum im. Feliksa Fabianiego w Radomsku. Tam też zdał maturę. Od najmłodszych lat, głównie za sprawą swojego starszego brata Janusza, który był wielkim miłośnikiem literatury, Tadeusz również uwielbiał czytać. Bracia wspólnie poznawali utwory należące do klasyki literatury, a także pisali swoje pierwsze wiersze. Z czasem Tadeusz na własną rękę zaczął czytywać i analizować poezję Juliana Przybosia, Leśmiana czy Iłłakowiczówny.

Tadeusz Różewicz próbował dostać się do Liceum Pedagogicznego w Piotrkowie Trybunalskim, ale nie zdał egzaminu ze śpiewu. Później chciał uczyć się w Liceum Leśnym w Żyrowicach lub w Liceum Marynarki Handlowej w Gdyni, ale starania te brutalnie przerwał wybuch II wojny światowej. Wydarzenie to spowodowało ogromne problemy finansowe rodziny Różewiczów, dlatego Tadeusz musiał zaniechać edukacji i zacząć zarabiać. Pracował dorywczo jako goniec i magazynier w Kreishauptmannschafcie w Radomsku. Zatrudnił się także w biurze komorniczym i w Fabryce Mebli Giętych Thonet jako uczeń stolarski.

Ciężkie czasy wojenne

Kiedy wybuchła II wojna światowa, Tadeusz Różewicz miał niespełna 18 lat. W 1942 roku, za sprawą swojego brata Janusza, który od początku wojny pracował w konspiracji, dołączył do Armii Krajowej. Pisarz działał pod pseudonimem „Satyr”. Przez pół roku szkolił się, a w 1943 roku został przeniesiony do oddziałów leśnych. Od 26 czerwca 1943 roku do 3 listopada 1944 roku walczył na froncie, z bronią w ręku. W okresie tym nie przerwał też pracy twórczej – pisywał wiersze i prowadził pismo „Czyn Zbrojny”.

Tragicznym wydarzeniem w życiu Tadeusza Różewicza było aresztowanie przez Niemców jego brata Janusza, w czerwcu 1944 roku. Jako zakładnik miał być wymieniony przez Anglików, ale wymiana ta nie doszła do skutku. W efekcie został rozstrzelany 7 listopada 1944 roku. Pod koniec wojny Tadeusz Różewicz ujawnił się w Komisji Likwidacyjnej, a w 1948 roku został uhonorowany Medalem Wojska Polskiego. Kolejnym odznaczeniem wojskowym, który otrzymał, był londyński Krzyż Armii Krajowej.

Za sprawą Juliana Przybosia, którego Różewicz poznał w redakcji tygodnika literackiego „Odrodzenie”, pisarz przeniósł się do Krakowa. Tam zdał maturę i dostał się na Uniwersytet Jagielloński. Został studentem historii sztuki, ale kierunku nie ukończył. Wszedł za to do grupy Neoawangardy Krakowskiej. Miał wielu znanych przyjaciół, którzy zapisali się w historii polskiej kultury, jak np. Kazimierz Mikulski, Tadeusz Kantor czy Andrzej Wajda.

Kariera literacka

Już jako nastolatek Tadeusz Różewicz publikował swoje pierwsze utwory w czasopismach „Pod Znakiem Marii” oraz „Czerwone Tarcze”. W czasie II wojny światowej również tworzył wiersze. Za debiut literacki Tadeusza Różewicza uznaje się utwór „Echa leśne” powstały w 1944 roku. Był to szczególny tomik składający się z wierszy, fraszek, humoresek i wywiadów, a nawet prozy – wszystko pisane w duchu patriotycznym. Różewicz wykazywał zamiłowanie do dzieł Juliusza Słowackiego i Stefana Żeromskiego.

8 lipca 1945 roku, kiedy to Różewicz mieszkał już w Częstochowie i organizował w tym mieście środowisko inteligenckie, pisarz opublikował w „Głosie Narodu” pierwszy satyryczny wiersz „Figa z Unry”. Właściwie można mówić o trzech debiutach Tadeusza Różewicza – przed wojną, w pismach literackich, w czasie wojny poprzez teksty leśne i po wojnie, kiedy poznał Przybosia. Różewicz tworzył wówczas także teksty rewolucyjne. Tomy poetyckie pod tytułem „Niepokój” z 1947 roku oraz „Czerwona rękawiczka” z 1948 roku odbiły się dużym echem w ówczesnym świecie polskiej poezji. Do najbardziej znanych wierszy Różewicza z tamtego okresu zalicza się utwory „Lament” oraz „Ocalony”.

W czasie wojny i tuż po wojnie poezja Różewicza była ekspresjonistyczna i katastroficzna. Zmieniła ona charakter pod wpływem pobytu Różewicza w Budapeszcie. Nabrał on dystansu do tego, co działo się w Polsce. Na Węgrzech zaczął fascynować go zwykły, szary człowiek. Po powrocie do kraju Różewicz zamieszkał w Gliwicach i odciął się jednoznacznie od wrogich mu środowisk literackich. Żył w skrajnej biedzie.

Po śmierci Stalina, w 1960 roku, Tadeusz Różewicz napisał dramat „Kartoteka”, który jest doskonale znany czytelnikom. Tekstem tym twórca zapoczątkował bardzo innowacyjny teatr absurdu.

Za ciekawostkę należy uznać fakt, że w połowie lat 70. XX wieku Różewicz był wymieniany jako główny kandydat do Literackiej Nagrody Nobla, której jednak nigdy nie dostał. Jego utwory doceniano wielokrotnie. W 1999 roku otrzymał Nagrodę Literacką Nike za publikację „Matka odchodzi”. Tadeusz Różewicz zmarł 24 kwietnia 2014 roku we Wrocławiu. Zostawił po sobie bogaty wybór dzieł.

więcej