Mieszkający w Stambule Orhan Pamuk (ur. 1952) jest jednym z najwybitniejszych autorów europejskich, zdobywcą wielu nagród literackich, m.in. IMPAC. Jego książki wydano w ponad 40 krajach i przetłumaczono na ponad 30 języków na całym świecie. - Powieści zaspokajają nasze pragnienie, by wymknąć się codzienności - mówi Pamuk. - Z drugiej jednak strony oferują możliwość znalezienia się w innej rzeczywistości.
Pisarz zaangażowany
Orhan Pamuk często wypowiada się na ważne i drażliwe tematy społeczno-polityczne. Chętnie angażuje się w ruch walki o prawa człowieka. W 1989 roku, gdy ajatollah Chomeini rzucił śmiertelną klątwę na Salmana Rushdiego za znieważenie religii muzułmańskiej, Orhan Pamuk jako pierwszy pisarz z muzułmańskiego kraju wystąpił w obronie autora Szatańskich wersetów. W grudniu 1998 roku odmówił przyjęcia tytułu „artysty państwowego”. - Przez całe lata krytykowałem państwo za podyktowane ograniczonym nacjonalizmem wtrącanie do więzień pisarzy, by w ten sposób rozwiązać siłą konflikt kurdyjski - uzasadnił swą decyzję.Każdy, kto bezpośrednio obraża godność turecką, Republikę lub Narodowe Zgromadzenie Tureckie, naraża się na karę pozbawienia wolności na przeciąg czasu od 6 miesięcy do 3 lat.
artykuł 301 wprowadzony do tureckiego kodeksu karnego w 2005 r.
Trzydzieści tysięcy Kurdów i milion Ormian zabito na tej ziemi i nikt nie śmie o tym mówić.
fragment wywiadu udzielonego przez Orhana Pamuka szwajcarskiemu pismu „Das Magazin” w lutym 2005 r.
W 2005 r. rząd turecki zarzucił Pamukowi oczernianie Turcji i wytoczył mu proces. Przyczyną był wywiad udzielony jednej ze szwajcarskich gazet, w którym Pamuk wspominał o ludobójstwie dokonanym na ludności ormiańskiej w Turcji podczas I wojny światowej. Prawo zadziałało do tyłu: wywiad nastąpił przed włączeniem do kodeksu karnego wiążącego w tej sprawie artykułu 301.
Po publikacji wywiadu w lutym 2005 r. nagonka, jaka rozpętała się w mediach i w środowiskach nacjonalistycznych, zmusiła pisarza do wyjazdu za granicę. Kilka miesięcy później powrócił, by stawić czoło oskarżeniom na procesie sądowym. W wywiadzie udzielonym BBC News oznajmił, że chce bronić wolności słowa, która jest jedynym ratunkiem dla Turcji, jeśli chce ona rozliczyć się z własną historią. - To, co zdarzyło się
z mieszkańcami Armenii w 1915 r. było sprawą głęboko ukrywaną przed narodem tureckim. To był temat tabu. A przecież musimy nauczyć się rozmawiać o przeszłości - powiedział Pamuk. W październiku 2005 r. podczas wręczenia mu nagrody na targach frankfurckich pisarz powiedział: - Powtarzam, to co już raz powiedziałem głośno i wyraźnie: milion mieszkańców Armenii i 30 tysięcy Kurdów pozbawiono życia w Turcji.
Ponieważ Orhan Pamuk został oskarżony ex post facto zgodnie z wymogiem tureckiego prawa, wniosek o oskarżenie pisarza musiał trafić do ministra sprawiedliwości. 16 grudnia 2005 r. na podstawie jego decyzji postępowanie sądowe zostało zawieszone. Reakcją nacjonalistów był atak na odjeżdżający spod gmachu sądowego samochód pisarza. Inną bardziej pokojowo nastawioną grupą protestujących dowodził słynny turecki pisarz, Bedri Baykam.
W grudniu 2005 r. oskarżyciele pisarza oddalili zarzut obrazy tureckiej armii, ale oskarżenie o obrazę Turcji (tureckości) zostało podtrzymane. Swój finał sprawa znalazła 22 stycznia 2006 r., kiedy to proces został jednak umorzony. Przyczyniły się do tego liczne protesty płynące z różnych kontynentów w obronie Pamuka. Proces odbił się bowiem głośnym echem na całym świecie i w nowym świetle postawił sprawę akcesji Turcji do Unii Europejskiej. 30 listopada 2005 r. europejski parlament zapowiedział wysłanie swojego delegata w roli obserwatora procesu, a 1 grudnia 2005 r. swój protest wystosowała także Amnesty International. Kilka dni później ośmiu uznanych na całym świecie pisarzy: Jose Saramago, Gabriel Marcia Marquez, Guenter Grass, Umberto Eco, Carlos Fuentes, Juan Goytisolo, John Updike oraz Mario Vargas Llosa – wydało wspólne oświadczenie, w którym udzielili oskarżonemu swojego poparcia.
Powieści Orhana Pamuka
"Orhan Pamuk cieszy się w swoim kraju taką sławą jak najpopularniejsi politycy, piosenkarze czy zapaśnicy. Jest najlepiej sprzedającym się w historii pisarzem tureckim, zarówno w kraju, jak i za granicą. To fakt tym bardziej zasługujący na uwagę, że złożone, refleksyjne i wielopoziomowe powieści idei wymagają wiele od czytelnika. W ubiegłym roku za powieść Nazywam się Czerwień pisarz otrzymał IMPAC Dublin Literary Award. (...)
Trzydzieści lat temu, gdy Orhan Pamuk zaczynał swą karierę pisarską, przez dwa lata pracował nad „powieścią polityczną o ludziach takich jak ja - studentach z wyższej lub średniej klasy, którzy jeździli z rodzinami do domków letniskowych, ale także bawili się bronią, maoistowskimi tekstami oraz fantastycznymi pomysłami o zamachu bombowym na premiera” (…). Jednakże zanim ukończył tę powieść, zdał sobie sprawę, że taka książka nie ma szans na publikację w Turcji. Nawet gdyby znalazł chętnego wydawcę, groziłoby mu w najprawdopodobniej więzienie.
Żarłoczne lektury zachodnich autorów przekonały go, że literatura turecka cierpi z powodu przedawkowania politycznym dydaktyzmem i kompletnie zaniedbuje sprawy estetyczne. Wtedy to przyszedł mu do głowy pewien szczęśliwy pomysł: pisać o tureckich problemach, ale na sposób zachodni - adaptując stylistyczne narzędzia, które wypracowali Marcel Proust, Franz Kafka, James Joyce, Virginia Woolf, William Faulkner, Vladimir Nabokov, Italo Calvino czy Jorge Luis Borges. W ten sposób stworzył hybrydę - powieść o tureckiej tematyce utrzymaną w eksperymentalnym zachodnim stylu. Ta forma miała zapewnić mu sławę.
Centralnym zagadnieniem w powieściach Orhana Pamuka są relacje między Turcją a Zachodem, ukladające się na linii: miłość - nienawiść. Mimo że zróżnicowane fabularnie i stylistycznie, powieści te łączy powtarzalność dwóch tematów: problemu tożsamości (w jakim stopniu jednostka czy naród może pozostać wiernym sobie, otwierając się jednocześnie na obce wpływy) oraz problemu reprezentacji (czy sztuka może w sposób prawdziwy odzwierciedlać rzeczywistość i w jakiej mierze artysta może wyrażać swoje własne poglądy oraz osobowość w swoim pisarstwie)”.
Michael McGaha, "Los Angeles Times’ Book Review"
Orhan Pamuk w Polsce
Na wiosnę 2007 r. planowana jest wizyta autora w naszym kraju w związku z polską premierą jego powieści Nazywam się czerwień. Będzie to druga wydana w Polsce powieść Pamuka, po Śniegu, który ukazał się niedawno nakładem Wydawnictwa Literackiego.- Jesteśmy szczęśliwi, że nasz autor otrzymał literacką nagrodę Nobla - powiedziała serwisowi EMPiK.com Anna Zemanek z Wydawnictwa Literackiego. Krakowska oficyna podpisała niedawno z tureckim pisarzem umowę, która pozwoli na sukcesywne prezentowanie polskim czytelnikom jego twórczości. Kilka dni temu ukazała się jego pierwsza wydana w Polsce powieść zatytułowana Śnieg. Na wiosnę przyszłego roku planowana jest polska premiera kolejnej książki noblisty - Nazywam się czerwień. Nad przekładem pracuje już Danuta Chmielowska. W związku z wydaniem tej powieści zaplanowano wstępnie wizytę Orhana Pamuka w naszym kraju. Na 2008 rok Wydawnictwo Literackie zapowiada kolejną powieść tureckiego autora - Nowe życie.
Nagrody literackie:
1979 Milliyet Press Novel Contest Award (Turcja) za powieść Karanlık ve Işık (Darkness And Light)
1984 Madarali Novel Prize (Turcja) za powieść Sessiz Ev (The Silent House)
1990 Independent Foreign Fiction Prize (Wielka Brytania) za powieść Beyaz Kale (The White Castle)
1991 Prix de la Découverte Européenne (Francja) za francuskie tłumaczenie Sessiz Ev (The Silent House)
2002 Prix du Meilleur Livre Etranger (Francja) za powieść Nazywam się Czerwień
2002 Premio Grinzane Cavour (Włochy) za powieść Nazywam się Czerwień
2003 International IMPAC Dublin Literary Award (Irlandia) za powieść Nazywam się Czerwień
2005 nagroda pokojowa przyznana przez organizatorów Targów Książki we Frankfurcie (Niemcy)
2005 Prix Medicis Etranger (Francja) za powieść Śnieg
2006 literacka nagroda Nobla
Po raz pierwszy od lat laureatem literackiej nagrody Nobla został najczęściej typowany autor. W ubiegłym tygodniu w brytyjskiej Ladbrokes - największej na świecie firmie przyjmującej zakłady - to właśnie Orhan Pamuk oraz poeta i krytyk literacki z Syrii Adonis byli najchętniej obstawianymi „typami”. Niemal równie chętnie stawiano na polskiego reportażystę Ryszarda Kapuścińskiego.
Literacka Nagroda Nobla przyznawana jest przez Szwedzką Akademię od 1901 r. Kandydatów zgłaszają laureaci poprzednich edycji nagrody, akademiccy profesorowie literatury i historii literatury, szefowie związków pisarzy, PEN-klubów z całego świata oraz członkowie Szwedzkiej Akademii.
Wydawnictwo Literackie/M.W.
aktualizacje: 13.10.2006 r.
Komentarze (0)